Пекин
Пеки́н (ҡытайса||北京|Běijīng|Төньяҡ баш ҡала}) — Ҡытай Халыҡ Республикаһының баш ҡалаһы һәм үҙәккә туранан-тура буйһоноуҙа булған ҡалаларҙың береһе. Пекин өс яҡтан Хебей провинцияһы менән уратып алынған, көньяҡ-көнсығыштан Тяндзин менән сиктәш.
| Ҡала | |
| Пекин 北京, Běijīng  | |
| Ил | |
|---|---|
| Статус | үҙәккә буйһоноусы ҡала |
| Координаталар | |
| Эске бүленеш | өйәҙ кимәлендәге 18 адм. берәмек |
| ҠКП ҡала комитеты секретары / мэр | Го Цзиньлун / Ван Аньшунь |
| Майҙаны | 16 808 км² |
| Халҡы | |
| Тығыҙлығы | 1182 кеше/км² |
| Милли состав | ханьцтар — 96%, маньчжурыҙар — 2%, |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+8 |
| Телефон коды | 10 |
| Почта индексы | 100000 — 102600 |
| Һанлы танытмалар | |
| Автомобиль коды | 京A, C, E, F, H |
| ISO 3166-2 | CN-11 |
| Рәсми сайт | beijing.gov.cn (ҡыт.) |
| Ҡала символы: ағастар |
|
| Ҡала символы: сәскәләр | |
Пекин — Шанхай һәм Чунциндан ҡалышып, халыҡ һаны буйынса өсөнсө урында. Был эре тимер юлы һәм автомобиль юлы үҙәге, илдәге иң ҙур авиаүҙәктәрҙең береһе. Бынан тыш Пекин ҠХР-ҙың сәйәси, мәғариф һәм мәҙәни үҙәге, илдең иҡтисади үҙәге Шанхай һәм Гонконг булып тора. Һуңғы ваҡытта Пекин инновацион предприятиелар төҙөү өсөн эшҡыуарлыҡ локомотивы ролен үҙенә ала.
Пекин Ҡытайҙың дүрт боронғо башҡалаһының береһе. 2008 йылда Пекинда Йәйге Олимпия уйындары үтте.
Атамаһы
Пекин (төньяҡ әйтелешендә — ҡыт. ябайл. 北京, пиньин: Běijīng) «Төньяҡ баш ҡала» тигәнде аңлата, Көнсығыш Азия традициялары буйынса баш ҡала статусы исемендә сағыла. Ошо ысул менән исем алған башҡа ҡалалар: Нанкин Ҡытайҙа (南京 — «Көньяҡ баш ҡала»), Донгкинь (хәҙерге Ханой) Вьетнамда һәм Токио Японияла (иероглиф яҙылыуы 東京 һәм мәғәнәһе бер төрлө — «Көнсығыш баш ҡала»).
Пекин тип ҡытайса әйтелмәй. Рәсми путунхуа диалектында (башлыса пекин фонетик нормаһына тура килә) ҡала исеме тип әйтелә. XX быуаттың икенсе яртыһында инглиз телендә һәм башҡа телдерҙә ҡала исеме әйтешкә яраҡлаштырып Beijing тип яҙыла.
Климат
Пекин муссондарға бирешеүсән дымлы континенталь климатта урынлашҡан. Был климат өсөн көнсығыш муссондары тәьҫирендә эҫе йәй һәм себер антициклондары тәьҫирендә ҡоро һалҡын ҡыш хас. Ғинуарҙың уртаса температураһы −7… −4 °C, в июле — 25… 26 °C. Йыллыҡ яуым-төшөм 600 миллиметр, уның 75 % йәй яуа[2], шуға күрә Пекинда ҡарһыҙ ҡышын −10 түбән булыуы мөмкин.
Транспорт һәм сәнәғәт предприятиелары һауаны бысратыуы етди проблема булып тора. Төньяҡ һәм төньяҡ-көнсығыш сүллектәрҙә эрозия һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән ҡом бурандары ҡалала йәшәүҙе ауырлаштыра. 2005 йылдың беренсе дүрт айында Пекинда һигеҙ ҡом бураны булған.[3] 2008 йылғы Олимпия уйындарын әҙерләүҙә бысраныуға ҡаршы көрәш төп мәсьәлә була.
| Ҡала климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
| Абсолют максимум, °C | 14,3 | 19,8 | 29,5 | 33,0 | 38,3 | 40,7 | 41,9 | 38,3 | 35,0 | 31,0 | 23,3 | 19,5 | 41,9 |
| Уртаса максимум, °C | 1,9 | 5,6 | 12,2 | 20,6 | 26,5 | 30,4 | 31,3 | 30,2 | 26,2 | 19,3 | 10,2 | 3,7 | 18,2 |
| Уртаса температура, °C | −3,1 | 0,3 | 6,7 | 14,8 | 20,8 | 24,9 | 26,7 | 25,5 | 20,8 | 13,7 | 5,0 | −0,9 | 12,9 |
| Уртаса минимум, °C | −7,5 | −4,6 | 1,2 | 8,7 | 14,7 | 19,6 | 22,4 | 21,3 | 15,6 | 8,3 | 0,1 | −5,3 | 7,9 |
| Абсолют минимум, °C | −22,8 | −27,4 | −15 | −2,9 | 2,5 | 9,8 | 16,0 | 11,4 | 3,7 | −3,8 | −15,9 | −18,3 | −27,4 |
| Яуым-төшөм нормаһы, мм | 3 | 5 | 10 | 25 | 38 | 73 | 161 | 140 | 49 | 23 | 10 | 2 | 538 |
| Сығанаҡ: Погода и Климат[4] | |||||||||||||
| Айҙа ҡояшлы ваҡыт[5]. | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ай | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
| Ҡояш балҡый, сәғ | 202 | 195 | 242 | 246 | 288 | 273 | 223 | 229 | 243 | 226 | 192 | 186 | 2745 |
Административ бүленеш
Ғәҙәти бүленеш
Пекиндың ҡала зонаһы ғәҙәттә түбәндәге райондарға бүленә. Уларҙың сиктәре рәсми административ бүленеүгә тура килмәҫкә мөмкин (түбәндә ҡарағыҙ):
- Аньдинмэнь 安定门
- Бэйюань 北苑
- Чаоянмэнь 朝阳门
- Дунчжимэнь 东直门
- Фанчжуан 方庄
- Фучэнмэнь 阜成门
- Фусинмэнь 复兴门
- Гомао 国贸
- Хэпинли 和平里
- Ванцзин 望京
- Ванфуцзин 王府井
- Удаокоу 五道口
- Сидань 西单
- Сичжимэнь 西直门
- Яюньцунь 亚运村
- Чжунгуаньцунь 中关村
Күп урындар мэнь (门) ялғауына бөтә, «ҡапҡа» тигәнде аңлата. Был райондарҙа боронғо ҡәлғә диуарында шул исемдәге ҡапҡалар булған.
Ҡасабалар һәм ҡалалар
Пекин ҡала зонаһынан ситтә, әммә административ биләмә эсендә түбәндәге ҡасабалар һәм ҡалалар урынлашҡан:
- Чанпин 昌平
- Хуайжоу 怀柔
- Миюнь 密云
- Лянсян 良乡
- Люлимяо 琉璃庙
- Тунчжоу 通州
- Ичжуан 亦庄
Рәсми бүленеш
Пекиндың үҙәккә буйһонған административ территорияһы 14 район һәм 2 өйәҙгә бүленә.
| Район/өйәҙ | Халҡы (халыҡ иҫәбен алыу 2000 й.) | Халҡы (халыҡ иҫәбен алыу 2010 й.) | Майҙаны (км²) | Тығыҙлығы (кеше/км²) |
|---|---|---|---|---|
| Дунчэн районы (东城区: Dōngchéng Qū) | 881 763 | 919 000 | 41,86 | 21 700 |
| Сичэн районы (西城区: Xīchéng Qū) | 1 232 823 | 1 243 000 | 50,53 | 23 567 |
| Ҡала зонаһы барлығы: | 2 114 586 | 2 162 000 | 92,39 | 23 401 |
| Чаоян районы (朝阳区: Cháoyáng Qū) | 2 286 756 | 3 545 000 | 455,08 | 7 790 |
| Хайдянь районы/0} (海淀区: Hǎidiàn Qū) | 2 240 124 | 3 281 000 | 430,73 | 7 617 |
| Фэнтай районы (丰台区: Fēngtái Qū) | 1 369 480 | 2 112 000 | 305,80 | 6 906 |
| Шицзиншань районы (石景山区: Shíjǐngshān Qū) | 489 439 | 616 000 | 84,32 | 7 306 |
| Ҡала яны райондары барлығы: | 6 385 799 | 9 554 000 | 1 275,93 | 7 488 |
| Мэньтоугоу районы (门头沟区: Méntóugōu Qū) | 266 591 | 290 000 | 1 450,70 | 200 |
| Фаншань районы (房山区: Fángshān Qū) 1986 й. тиклем — Фаншань өйәҙе | 814 367 | 945 000 | 1 989,54 | 475 |
| Тунчжоу районы (通州区: Tōngzhōu Qū) 1997 й. тиклем — Тунчжоу өйәҙе | 673 952 | 1 306 000 | 906,28 | 775 |
| Шуньи районы (顺义区: Shùnyì Qū) 1998 й. тиклем — Шуньи өйәҙе | 636 479 | 877 000 | 1 019,89 | 860 |
| Чанпин районы (昌平区: Chāngpíng Qū) 1999 й.тиклем — Чанпин өйәҙе | 614 821 | 1 661 000 | 1 343,54 | 1 236 |
| Дасин районы (大兴区: Dàxīng Qū) 2001 й. тиклем — Дасин өйәҙе | 671 444 | 1 365 000 | 1 036,32 | 1 317 |
| Ҡаланан алыҫ биҫтәләр барлығы: | 3 677 654 | 6 322 000 | 7 746,27 | 816 |
| Пингу районы (平谷区: Pínggǔ Qū) 2001 й.тиклем — Пингу өйәҙе | 396 002 | 416 000 | 950,13 | 438 |
| Хуайжоу районы (怀柔区: Huáiróu Qū) 2001 й.тиклем —Хуайжоу өйәҙе | 296 002 | 373 000 | 2 122,62 | 176 |
| Миюнь өйәҙе (密云县: Mìyún Xiàn) | 420 019 | 468 000 | 2 229,45 | 210 |
| Яньцин өйәҙе (延庆县: Yánqìng Xiàn) | 275 433 | 317 000 | 1 993,75 | 159 |
| Ҡала тирә яғы барлығы: | 1 387 456 | 1 574 000 | 7 295,95 | 216 |
Һуңғы 10 йылда ике үҙәк райондың халҡы 2 % (0,05 млн кешегә) артҡан, ҡалаға яҡын биҫтәләрҙә 50 % (3,17 млн кешегә), ҡаланан алыҫ биҫтәләрҙә 13 % (0,19 млн кешегә) аотҡан.[6]
Иҫкәрмәләр
Һылтанмалар
 | Пекин Викимилектә |
|---|---|
 | Пекин Викияңылыҡтарҙа |
 | Пекин Викигид |
- О Пекине на сайте Пекин.ру 2012 йыл 18 ғинуар архивланған.
- Туристическая карта Пекина 2012 йыл 4 май архивланған.
- Описание Пекина на muhranoff.ru
- Пекин 2006 йыл 14 февраль архивланған.
- Пекин на сайте Русско-китайского клуба 2010 йыл 21 февраль архивланған.
- Александр Васильевич Верещагин. «В Китае»: «Пекин», «Монгольская кумирня»