Хараре
Хара́ре (ингл. Harare [həˈrɑːreɪ]; 1890—1982 йылдарҙа — Со́лсбери, ингл. Salisbury) — Зимбабвеның баш ҡалаһы. Хараре ҡалаһын, Читунгвиз, Эпуэрт муниципалитеттарын үҙ эсенә алған ошо уҡ исемдәге провинцияның административ үҙәге. Хараре илдең иң ҙур ҡалаһы, шулай уҡ уның мәҙәни һәм индустриаль үҙәге. Диңгеҙ кимәленән 1483 метр бейеклектәге яйлала урынлашҡан, ә уның климаты субтропик тау райондары категорияһына эләгә.
| Ҡала | |||||
| Хараре ингл. Harare | |||||
 | |||||
| |||||
| Ил | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Провинция | |||||
| Координаталар | |||||
| Мэр | Якоб Мафуме | ||||
| Нигеҙләнгән | |||||
| Элекке исеме | 1982 йылға тиклем — Солсбери | ||||
| Ҡала с | |||||
| Майҙаны | 960 км² | ||||
| Высота НУМ | 1490 м | ||||
| Халҡы | 2 150 000 кеше (2012) | ||||
| Тығыҙлығы | 2 239 кеше/км² | ||||
| Сәғәт бүлкәте | UTC+2 | ||||
| Телефон коды | 4 | ||||
| Һанлы танытмалар | |||||
| Рәсми сайт | |||||
Этимологияһы
1890 йылда Бөйөк Британия премьер-министры Солсбери хөрмәтенә аталған Форт-Солсбери хәрби база булараҡ нигеҙләнә. 1982 йылда ҡаланың атамаһы Африка ҡәбиләләренең береһенең юлбашсыһы хөрмәтенә Хараре тип үҙгәртелә. Ул 1890 йылда Зимбабве халҡының инглиздәргә ҡаршы көрәшен етәкләйгән[1].
Тарихы
Британия Көньяҡ Африка компанияһы ебәргән отряд 1890 йылдың 12 сентябрендә Форт Солсбери хәрби база булараҡ нигеҙ һала, ул Бөйөк Британия премьер-министры лорд Солсбери хөрмәтенә аталған[2][3]. Торама, нигеҙҙә, Бейраға (Мозамбик порты) илткән юлдағы сауҙа үҙәге булараҡ үҫешә. 1896 йылда Солсбери поло-клубы ойошторола[4]. 1897 йылда форт Солсбери муниципалитет тип иғлан ителә һәм 1935 йылда ҡала статусына эйә була[5].
Ҡалаға нигеҙ һалынған ваҡытта территория насар киптерелгән була, ә уның иртә үҫеше бөгөн магистраль юл буйлап үткән шишмәнең һул яры буйлап ауыш өҫтөндә бара (Юлиус Ньерер юлы). Тулыһынса киптерелгән тәүге территория уның инеше янында урынлашҡан һәм һөҙөмтәлә Козуэй (Causeway) тип аталған. Хәҙер был районда иң мөһим хөкүмәт биналары, шул иҫәптән Сенат бинаһы һәм премьер-министр канцелярияһы урынлашҡан, хәҙер улар 1988 йылдың ғинуарында ошо вазифаны бөтөргәндән һуң президент канцелярияһы тип үҙәгертелде[6].
Солсбери 1953—1963 йылдарҙа Родезия һәм Ньясаленд Федерацияһының баш ҡалаһы була. 1965 йылдың 11 ноябрендә Ян Смит хөкүмәте тарафынан Бөйөк Британиянан бойондороҡһоҙлоҡ иғлан ителгәндән һуң ҡала Көньяҡ Родезияның баш ҡалаһына әүерелә. 1980 йылдың 18 апрелендә Көньяҡ Родезиялағы һуғыш һөҙөмтәһендә аҡ тәнлеләр режимы ҡолатыла. 1982 йылда Солсбериның атамаһы Хараре тип үҙгәртелеп, ул Зимбабве Республикаһының баш ҡалаһына әйләнә. Атамаһы Хараре Копье (Harare Kopje) ауылынан шона халҡының башлығы Нехарава исеменән алынған, уның ҡушаматы «йоҡламаған кеше» булған[7]. Бойондороҡһоҙлоҡҡа тиклем, «Хараре» тип ҡара тәнлеләрҙең торлаҡ районы аталған, хәҙер ул район Мбаре булараҡ билдәле.
Роберт Мугабе режимы һәм 1990-сы йылдар аҙағындағы иҡтисади көрсөк ҡала иҡтисады һәм инфраструктураһы өсөн катастрофик эҙемтәләргә килтергән. Эшһеҙлек һәм енәйәтселек кимәле юғары. Бер нисә кварталдан тыш ҡала үҙәгендә сүп-сар сығарыу һәм юлдарҙы ремонтлау тормошҡа ашырылмай, үҙәкләштерелгән һыу һәм электр тәьминәте системалары емерелгән, канализация эшләмәй.
2005 йылда хөкүмәт Хараре, Эпворт һәм илдең башҡа ҡалаларында трущобаларҙы емереү һәм халҡын күсереү буйынса Мурамбатсвина («Сүп-сарҙы юҡ итеү») операцияһын үткәрҙе[8].
1952 йылда төҙөлгән Чиверо һыуһаҡлағысы ҡаланы эсәр һыу менән тәьмин итә.
Климаты
Хараре климаты — диңгеҙ кимәленән 1490 метр бейеклектә урынлашыуына бәйле субтропик бейек таулы. Харарҙе өс миҙгел күҙтелә: ямғырҙар миҙгеле (ноябрь-апрель), бик һирәк саҡта ҡырау төшөүе ихтимал булған һалҡын ҡоро миҙгел (май-август) һәм эҫе ҡоро миҙгел (сентябрь-октябрь) бар. Уртаса йыллыҡ температура +18 °C, ә иң һыуыҡ айҙың (июлдең) уртаса температураһы +14 °C тәшкил итә, ә иң йылы ай булып ноябрь тора, уның уртаса температураһы +22 °C.
| Ҡала климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
| Абсолют максимум, °C | 32 | 31 | 30 | 32 | 28 | 26 | 28 | 31 | 33 | 34 | 35 | 32 | 35 |
| Уртаса максимум, °C | 26,3 | 25,8 | 26,2 | 25,3 | 23,4 | 21,4 | 21,4 | 23,7 | 26,8 | 28,2 | 27,4 | 26,2 | 25,2 |
| Уртаса температура, °C | 21,0 | 20,7 | 20,3 | 18,8 | 16,1 | 13,7 | 13,4 | 15,5 | 18,6 | 20,8 | 21,2 | 20,9 | 18,4 |
| Уртаса минимум, °C | 15,8 | 15,6 | 14,5 | 12,3 | 8,8 | 6,1 | 5,5 | 7,4 | 10,5 | 13,4 | 15,0 | 15,7 | 11,7 |
| Абсолют минимум, °C | 8 | 9 | 8 | 6 | 2 | 0 | 0 | 1 | 3 | 7 | 8 | 9 | 0 |
| Яуым-төшөм нормаһы, мм | 191,4 | 144,3 | 95,3 | 40,6 | 10,0 | 2,2 | 1,8 | 2,0 | 8,8 | 36,8 | 101,2 | 170,4 | 804,8 |
| Сығанаҡ: Гонконгская обсерватория, BBS Weather | |||||||||||||
Мәҙәниәте
Харарела бик күп мәҙәниәт һәм мәғариф учреждениелары, шул иҫәптән Зимбабве Милли галереяһы, Гуманитар фәндәр музейы һәм Милли геройҙар акры урынлашҡан.
Туғандаш ҡалалар
Хараре түбәндәге ҡалалар менән хеҙмәттәшлек тураһында килешеүҙәр төҙөгән:
Бөйөк Британия: Ноттингем
АҠШ: Цинциннати
Италия: Прато, Лаго
Германия: Мюнхен
Рәсәй Федерацияһы: Ҡазан
.svg){kind=small}
Баһаламалар
Хараре төрлө ойошмалар (шул иҫәптән 2009 һәм 2011 йылдарҙа The Economist журналы) тарафынанын донъяның тормош өсөн иң насар булған баш ҡалаһы тип бер нисә тапҡыр танылды.
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
- Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.
- Шереметьева Т. Л., Рагозина Т. О. Республика Зимбабве // Весь мир: Страны и столицы. — Минск: Харвест, 2004. — С. 761—764. — 976 с. — ISBN 985-13-2056-0.