Бабруйск

Бабруйск
Герб	Сцяг
Краіна	Беларусь
Вобласць	Магілёўская
Каардынаты	53°09′00″ пн. ш. 29°14′00″ у. д.HGЯO
Старшыня гарвыканкама	Ігар Мікалаевіч Кісель
Першая згадка	1387
Плошча	96,4 км²
Вышыня цэнтра	157 ± 1 м
Насельніцтва	▼207 351 чал. (1 студзеня 2024);
Нацыянальны склад	беларусы — 83,06 %, ; рускія — 13,22 %, ; украінцы — 1,89 %, ; іншыя — 1,83 %
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 225
Паштовыя індэксы	213801–213830
Аўтамабільны код	6
СААТА	7410000000
Афіцыйны сайт	bobruisk.by
	Бабруйск на Вікісховішчы

Бабру́йск^[4] (трансліт.: Babrujsk) — горад абласнога падпарадкавання ў Магілёўскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Бабруйскага раёна. Порт на р. Бярэзіне. За 110 км ад Магілёва. Вузел чыгунак на Асіповічы, Жлобін, Акцябрскі і аўтадарог на Мінск, Гомель, Магілёў, Калінкавічы, Слуцк, Рагачоў. Насельніцтва 217 940 чал. (2017)^[5].

Назва

Назва Бабруйска паходзіць ад рэчкі Бабруі (Бабруйкі), што на месцы цяперашняга Бабруйска ўцякае ў Бярэзіну.

Назва Бабруя балцкага паходжання. Корань звязаны з літоўскім bebras, babras, прускім bebrus «бабёр», далей да індаеўрапейскага кораня *bhe-bhros «бабёр»^[6].

У назве Бабруя корань пашыраны балцкім гідранімічным пашыральнікам -uj-, які таксама ў літоўскім «бабровым» гідроніме Bebrujis^[7].

Гісторыя

Ёсць меркаванне, што магчыма ў часы Русі на месцы сучаснага Бабруйска існавала сяло, жыхары якога займаліся рыбалоўствам і бабровым промыслам. У першыню згадваецца пад 1387 годам (летапісны Бобровск, Бобруеск, Бобрусек). Цэнтр воласці ў Вялікім Княстве Літоўскім, меў магдэбургскае права. У XIV—XVIII ст. існаваў Бабруйскі замак. З 1565 годзе ў Рэчыцкім павеце. Спалены войскамі Януша Радзівіла ў 1649 годзе, потым казакамі пад час вайны 1654—1667 гадоў. З 1793 года ў складзе Расійскай імперыі, з 1795 г. цэнтр Бабруйскага павета, 22.1.1795 атрымаў герб. Сімволіка герба цесна звязана з тым, што на Чорным і Балтыйскім морах у той час пачалося будаўніцтва флоту, павялічылася патрэба ў мачтавым лесе, які сплаўлялі па Бярэзіне і Бярэзінскай воднай сістэме. У 1807—1836 гг. пабудавана Бабруйская крэпасць, 10 жніўня 1810 года Аляксандр I зацвердзіў план будаўніцтва крэпасці. У 1812 годзе гарнізон крэпасці вытрымаў 4-месячную аблогу напалеонаўскіх войскаў.

У 1836 годзе ў Бабруйску пачала дзейнічаць метэаралагічная станцыя^[8]. У 1897 годзе — 28,7 тыс. жыхароў (71 % яўрэі), дзейнічала 40 сінагог. У 1892—1914 гадах дзейнічалі Бабруйскія лесапільныя заводы (усяго 10 заводаў і мануфактур). Выкарыстоўваліся лакамабілі, паравыя катлы і рухавікі. Выраблялі струганы лес, дошкі, гонты, драніцу, мэблю і іншае. Працавалі па 12—59 і больш рабочых (ад 194 у 1913 годзе).

З кастрычніка 1919 да 10 ліпеня 1920 года пад акупацыяй Польшчы.

З 1924 г. цэнтр Бабруйскай акругі, з 1927 — Бабруйскага раёна. З 1938 года горад абласнога падпарадкавання.

У Вялікую Айчынную вайну акупаваны 28.6.1941, акупанты стварылі ў горадзе 4 лагеры смерці, дзе знішчылі каля 100 тыс. чал. Пасля пачатку 24.6.1944 наступальнай аперацыі «Баграціён» войскамі 1-га Беларускага фронту пад камандаваннем К. К. Ракасоўскага 27.6.1944 быў утварыўся т.зв. «Бабруйскі кацёл», у акружэнні апынуліся дывізіі 9-й палявой арміі Вермахта колькасцю каля 40 тыс. чал. «Бабруйскі кацёл» быў ліквідаваны 28.6.1944, на наступны дзень (29.6.1944) горад быў цалкам вызвалены. 22.9.1944 года была створана Бабруйская вобласць (скасавана ў 1954 годзе). Стварэнне вобласці спрыяла сацыяльна-эканамічнаму развіццю горада. Пачалося актыўнае будаўніцтва новых прадпрыемстваў: Завод гумава-тэхнічных вырабаў (1952), Мясакамбінат (1956), Завод трактарных дэталей і агрэгатаў (1959), Футравая фабрыка (1960), Малочны завод (1967). У 1960 годзе пачынаецца будаўніцтва Шыннага камбіната, 1.1.1972 выпушчана першая пакрышка.

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1897 — 28,7 тыс. чал. (71 % яўрэі)
XXI стагоддзе: 2004 — 220,8 тыс. чал.; 2006 — 219,1 тыс. чал.; 2009 — 215 092 чал.^[3]; 2015 — 218 263 чал.^[9]; 2016 — 217 975 чал.^[10]; 2017 — 217 940 чал.^[5]

У 1980-я многія жыхары горада эмігрыравалі ў ЗША, Канаду, Аўстралію і Ізраіль. Аднак і сёння яўрэйская абшчына Бабруйска з’яўляецца адной з буйнейшых у краіне. 23 кастрычніка 1988 пачалося аднаўленне яўрэйскай абшчыны горада, быў урачыста адкрыты Клуб яўрэйскай культуры. Створана яўрэйскае дабрачыннае таварыства «Рахамім» (з іўрыта: «Міласэрнасць») і дзейнічае дабрачынны цэнтр сацыяльнай і гуманітарнай дапамогі «Хесэд». Выходзіць гарадская газета абшчыны — «Гешэр» («Мост»). Для веруючых іўдзеяў адкрыты дзве сінагогі.

Клімат

Клімат Бабруйск
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне
Абсалютны максімум, °C	9,9	14,9	20,6	28,6	31,7	33,1	35,3	38,0	33,1	26,1	17,5	12,0
Сярэдні максімум, °C	−2,6	−1,3	4,6	13,0	19,6	22,4	24,6	23,8	17,8	11,0	3,4	−0,9
Сярэдняя тэмпература, °C	−5,5	−5	0,0	7,3	13,1	16,3	18,4	17,3	12,3	6,5	0,7	−3,5
Сярэдні мінімум, °C	−8,5	−8,6	−4,7	1,5	6,6	10,2	12,2	10,9	6,7	2,0	−2	−6,2
Абсалютны мінімум, °C	−34,6	−32,3	−27,2	−8,4	−4,1	−0,6	3,3	1,0	−4,7	−12,5	−23,8	−30,7
Норма ападкаў, мм	38,6	31,7	39,4	42,9	53,4	88,9	84,1	58,4	53,5	51,4	40,6	39,6
Крыніца: Бабруйск надвор'е і клімат

Эканоміка

Прадпрыемствы хімічнай, машынабудаўнічай, металаапрацоўчай, дрэваапрацоўчай, лёгкай, харчовай, вытворчасці будматэрыялаў прамысловасці.

ААТ «Белшына». ААТ «Бабруйскі гідролізны завод». РУПП «Бабруйскаграмаш» з’яўляецца адным з буйнейшых прадпрыемстваў сельскагаспадарчага машынабудавання Беларусі. ААТ «ТаіМ» («Тармазныя апараты і механізмы») — буйнейшы ў СНД вытворца пнеўматармазных механізмаў для грузавай аўтатэхнікі. ААТ «Спецаўтатэхніка». ААТ «Бабруйсксельмаш». ААТ «Бабруйская мэблевая фабрыка».

У 2004 створана сумеснае амерыканска-беларускае прадпрыемства ЗАТ "Піваварная кампанія «Сябар», самы малады і адзін з самых паспяховых вытворцаў піва ў Беларусі.

Цэнтр турызму нацыянальнага значэння. Гасцініцы «Бабруйск», «Юбілейная», «Фенікс», «Турыст» (уведзена ў 2006, 198 месцаў). Бальнеагразевы курорт «Бабруйск» (санаторый імя У. І. Леніна, санаторый-прафілакторый «Фандок» і санаторна-аздараўленчы комплекс «Шыннік»), дзіцячы санаторый «Вясёлка». Бабруйск — вядомы цэнтр ганчарнага промыслу, т.зв. бабруйскай керамікі.