Балгарыя
Балга́рыя (балг.: България), Рэспу́бліка Балга́рыя (балг.: Република България), альтэрн.: Баўга́рыя — краіна, якая знаходзіцца ва ўсходняй частцы Балканскага паўвострава ў паўднёва-ўсходняй Еўропе.
| |||||
 | |||||
| Дэвіз: «Съединението прави силата» | |||||
| Гімн: «Мила Родино» | |||||
| Заснавана | 681 | ||||
| Дата незалежнасці | 5 верасня 1908 (ад Асманскай імперыі) | ||||
| Афіцыйная мова | Балгарская | ||||
| Сталіца | Сафія | ||||
| Найбуйнейшыя гарады | Сафія, Плоўдзіў, Варна, Бургас, Русэ, Стара-Загора, Плевен, Добрыч, Слівен, Шумен | ||||
| Форма кіравання | Парламенцкая рэспубліка | ||||
| Прэзідэнт Віцэ-прэзідэнт Прэм'ер-міністр | Румен Радзеў Іляна Ётава Мікалай Дэнкаў | ||||
| Плошча • Усяго • % воднай паверхні | 105-я ў свеце 110.994 км² 0,3 | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2017) • Шчыльнасць | ▼7.050.034 чал. (98-я) 66,2 чал./км² (139-я) | ||||
| ВУП (ППЗ) • Разам (2012) • На душу насельніцтва | $103,816 млрд (66-ы) $14.312 (69-ы) | ||||
| ВУП (намінал) • Разам (2012) • На душу насельніцтва | $51,020 млрд (72-ы) $7.033 (76-ы) | ||||
| ІРЧП (2013) | 0,782 (высокі) (57-ы) | ||||
| Этнахаронім | Балгары | ||||
| Валюта | Балгарскі леў | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .bg | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | BG | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | BGR | ||||
| Код МАК | BUL | ||||
| Тэлефонны код | +359 | ||||
| Часавыя паясы | +2 | ||||
Насельніцтва Балгарыі 7,4 мільёна жыхароў пераважна ўрбанізавана і, збольшага, сканцэнтравана ў адміністрацыйных цэнтрах 28-мі абласцей. Большасць камерцыйных і культурных мерапрыемстваў краіны праходзяць у сталіцы і найбуйнейшым горадзе Сафіі, насельніцтва якой перавышае 1,2 мільёна чалавек. Балгарыя мае сухапутныя межы з Румыніяй на поўначы, Турцыяй і Грэцыяй на поўдні, а таксама Сербіяй і Паўночнай Македоніяй на захадзе. На ўсходзе краіна абмываецца Чорным морам.
Арганізаваныя дагістарычныя культуры пачалі развівацца на цяперашніх балгарскіх землях у перыяд неаліту. Старажытная гісторыя краіны бачыла прысутнасць фракійцаў, грэкаў і рымлян. У 681 годзе была створана адзіная балгарская дзяржава, Першае Балгарскае царства, якое дамінавала на большай частцы Балканаў і з'яўлялася культурным цэнтрам славян у Сярэднявеччы. Пасля падзення Другога Балгарскага царства ў 1396 годзе тэрыторыя краіны на пяць стагоддзяў апынулася пад уладай Асманскай імперыі. Расійска-турэцкая вайна 1877—1878 гадоў прывяла да стварэння трэцяй балгарскай дзяржавы — Княства Балгарыя. У наступныя гады дзяржава мела шэраг канфліктаў з краінамі-суседкамі, у выніку чаго Балгарыя супрацоўнічала з Германіяй у абедзвюх сусветных войнах. У 1946 годзе Балгарыя стала аднапартыйнай сацыялістычнай дзяржавай у складзе Усходняга блока, падкантрольнага СССР. У снежні 1989 года кіруючая камуністычная партыя дазволіла правядзенне шматпартыйных выбараў, якія прывялі да пераходу Балгарыі да дэмакратычнага ладу і рынкавай эканомікі.
Сучасная палітычная структура Балгарыі адносіцца да прыняцця дэмакратычнай канстытуцыі ў 1991 годзе. Балгарыя з'яўляецца унітарнай парламенцкай рэспублікай з высокай ступенню палітычнай, адміністрацыйнай і эканамічнай цэнтралізацыі. Дзяржава з'яўляецца членам многіх міжнародных арганізацый, уключаючы Еўрапейскі саюз, НАТА і Савет Еўропы, адной з заснавальніц Арганізацыі па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе (АБСЕ), а таксама тры разы займала месца ў Савеце бяспекі ААН.
Фізіка-геаграфічная характарыстыка
Геаграфічнае становішча
Балгарыя знаходзіцца ў Паўднёвай Еўропе на ўзбярэжжы Чорнага мора, ва ўсходняй частцы Балканскай паўвострава. З поўначы мяжуе з Румыніяй, на захадзе з Сербіяй і Паўночнай Македоніяй, а на поўдні з Грэцыяй і Турцыяй. Сталіцай краіны з'яўляецца Сафія (1,1 млн чалавек), іншымі буйнымі гарадамі з'яўляюцца Плоўдзіў, Варна, Бургас, Русэ, Стара-Загора, Плевен і Враца.
Агульная мяжа складае 1808 км, даўжыня ўзбярэжжа 379 км. Працягласць межаў з суседнімі краінамі складае: Румынія — 608 км, Грэцыя — 494 км, Сербія — 318 км, Турцыя — 240 км, Паўночная Македонія — 148 км.
Рэльеф
Каля 60 % плошчы Балгарыі займаюць горы і ўзвышшы, сярэдняя вышыня паверхні краіны складае каля 470 м над узроўнем мора.
Уздоўж паўночнай мяжы краіны цягнецца Прыдунайская нізіна, якая займае ўсю поўнач Балгарыі. У цэнтральнай частцы краіны знаходзіцца асноўны горны масіў Балгарыі — Балканскія горы. У паўднёва-заходняй Балгарыі, на мяжы з Грэцыяй знаходзяцца горы Радопы, Рыла і Пірын, тут жа знаходзіцца самы высокі пункт Балканскага паўвострава гара Мусала (2925 м). Паўднёва-ўсходнюю частку Балгарыі займае Горнафракійская нізіна, а на поўдзень ад яе, на мяжы з Турцыяй, невысокія горы Сакар і Странджа. Самымі высокімі пунктамі Балгарыі з'яўляюцца Мусала (2825 м), Віхрэн (2915 м) і Ботэў (2376 м).
Клімат
Клімат Балгарыі ўмераны, цёплы, кантынентальны, сухі, на ўзбярэжжы мора — субтрапічны, вільготны. У гарах існуе кліматычная пояснасць. Сярэдняя тэмпература паветра ў студзені складае ад −6 °C у гарах, −3 °C у цэнтральнай частцы краіны і да 2 °C у паўднёвай частцы. У ліпені адпаведна ад 18 °C, 23 °C i 25 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў ад 450 мм на поўначы да 1200 мм у гарах.
Гісторыя
Балгарская дзяржава, так званае Першае Балгарскае царства, паўстала ў 681 (з 1018 па 1186 — пад уладай Візантыі).
Другое Балгарскае царства існавала з 1187 па 1396 год.
У канцы XIV стагоддзя Балгарыя была заваявана Асманскай імперыяй. Вызваленая пасля паражэння Турцыі ў вайне з Расіяй 1877—1878.
З 1879 — княства на чале з нямецкім прынцам Аляксандрам, якога змяніў Фердынанд, з 1908 — незалежнае царства.
У 1912—1913 удзельнічала ў Балканскіх войнах, у выніку якіх атрымала тэрыторыі ў Македоніі і Фракіі, што раней належалі Асманскай імперыі, і выхад да Эгейскага мора.
У Першай сусветнай вайне выступіла на баку Германіі. Пацярпеўшы паражэнне, пазбавілася значнай часткі сваёй тэрыторыі і выхаду да Эгейскага мора.
Пасля перавароту 1923 года да ўлады прыйшоў фашысцкі ўрад.
У сакавіку 1941 года ўключаная ў Берлінскі пакт 1940, на яе тэрыторыю былі ўведзены нямецкія войскі. Балгарыя атрымала часткі тэрыторый Югаславіі і Грэцыі. У верасні 1944 урад цара Барыса III быў скінуты ў выніку ўварвання савецкай арміі; Балгарыя абвясціла вайну Германіі.
15 верасня 1946 абвешчаная Народная Рэспубліка Балгарыя, якая развівалася па сацыялістычным шляху.
У 1989 у Балгарыі пачаліся глыбокія эканамічныя і палітычныя рэформы.
З 15 лістапада 1990 краіна называецца Рэспублікай Балгарыя.
З 1 студзеня 2007 года Балгарыя ўваходзіць у Еўрасаюз.MUIE BULGARIA
Дзяржаўны лад і палітыка
Згодна з канстытуцыяй прынятай 12 ліпеня 1991 года Балгарыя з'яўляецца рэспублікай, кіраўніком якой з'яўляецца прэзідэнт, які выбіраецца разам з віцэ-прэзідэнтам, у прамых выбарах на пяцігадовы тэрмін. Кіраўніком ураду з'яўляецца прэм'ер-міністр, які назначаецца прэзідэнтам.
Заканадаўчая ўлада
Заканадаўчая ўлада прадстаўлена Народным сходам (Народно събрание), які складаецца з 240 дэпутатаў. Дэпутаты выбіраюцца на чатырохгадовы тэрмін.
.svg)
| Колер | Партыя | Месцаў |
|---|---|---|
| Урадавыя партыі (113) | ||
| ГЕРБ | 84 | |
| Рэфарматараскі блок | 18 | |
| АБА | 11 | |
| Партыі, якія падтрымліваюць урад (18) | ||
| Патрыятычны фронт | 18 | |
| Апазіцыйныя партыі (109) | ||
| Кааліцыя за Балгарыю (БСП — Левая Балгарыя) | 38 | |
| РПС | 30 | |
| Балгарыя без цэнзуры | 14 | |
| Атака | 11 | |
| Рэфарматараскі блок (факт. ДМБ) | 5 | |
| Незалежныя | 11 | |
| Усяго месцаў | 240 | |
Адміністрацыйны падзел
З 1999 года Балгарыя дзеліцца на 28 абласцей (област), якія, сваімі межамі супадаюць з 28 акругамі, што існавалі да 1987 года. З 1987 да 1999 года краіна была падзелена на дзесяць вялікіх абласцей.
Назва кожнай вобласці супадае з назвай яго сталіцы. Сафія з'яўляецца адначасова і сталіцай вобласці і асобным горадам.
Вобласці дзеляцца на драбнейшыя адміністрацыйныя адзінкі — раёны (община).
 | |||||||||
| Рэгіёны планавання: Паўднёва-заходні Паўднёва-усходні Паўднёва-цэнтральны Паўночна-заходні Паўночна-усходні Паўночна-цэнтральны | |||||||||
| № | Вобласць | Сталіца | Плошча, км² | Насельніцтва | № | Вобласць | Сталіца | Плошча, км² | Насельніцтва |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1[ап 1] | Благаеўградская | Благоеўград | 6449 | 323,552 | 15 | Плоўдзіўская | Плоўдзіў | 5972 | 683,027 |
| 2 | Бургаская | Бургас | 7748 | 415,817 | 16 | Разградская | Разград | 2639 | 125,190 |
| 3 | Варнаўская | Варна | 3819 | 475,074 | 17 | Русэнская | Русэ | 2803 | 235,252 |
| 4 | Відынская | Відын | 3032 | 101,018 | 18 | Сафійская | Сафія | 7062 | 247,489 |
| 5 | Вялікатырноўская | Вяліка-Тырнава | 4661 | 258,494 | 19 | Горад Сафія | 1348 | 1,291,591 | |
| 6 | Габроўская | Габрава | 2023 | 122,702 | 20 | Сілістранская | Сілістра | 2846 | 119,474 |
| 7 | Дабрыцкая | Добрыч | 4719 | 189,677 | 21 | Слівенская | Слівен | 3544 | 197,473 |
| 8 | Кырджалійская | Кырджалі | 3209 | 152,808 | 22 | Смалянская | Смолян | 3192 | 121,752 |
| 9 | Кюстэндзілская | Кюстэндзіл | 3051 | 136,686 | 23 | Старазагорская | Стара-Загора | 5151 | 333,265 |
| 10 | Ловецкая | Ловеч | 4128 | 141,422 | 24 | Тырговішцкая | Тырговіштэ | 2558 | 120,818 |
| 11 | Мантанская | Мантана | 3635 | 148,098 | 25 | Врацкая | Враца | 3619 | 186,848 |
| 12 | Пазарджыкская | Пазарджык | 4456 | 275,548 | 26 | Хаскаўская | Хаскава | 5533 | 246,238 |
| 13 | Пернікская | Пернік | 2394 | 133,530 | 27 | Шуменская | Шумен | 3389 | 180,528 |
| 14 | Плевенская | Плевен | 4653 | 269,752 | 28 | Ямбальская | Ямбал | 3355 | 131,447 |
Насельніцтва
Колькасць, рассяленне
У канцы 2007 года, згодна са звесткамі Нацыянальнага Статыстычнага Інстытута Балгарыі колькасць насельніцтва склала 7 640 240 чалавек, у тым ліку 3 699 690 мужчын (48,4 %) і 3 940 550 жанчын (51,6 %). У 2006 годзе гарадcкое насельніцтва склада 5 403,2 тыс. чалавек ці 70,7 % агульнай колькасць насельніцтва, сельскае — 2 237 тыс. чалавек (29,3 %). З 1990 года колькасць насельніцтва Балгарыі скарацілася прыкладна на 1 млн чалавек як у выніку натуральнага скарачэння (з 1990 г. смяротнасць перавышае нараджальнасць), так і ў выніку міграцыі за межы краіны. Сярэдні ўзрост насельніцтва ў 2006 годзе склаў 41,4 года, павялічыўшыся ў параўнанні з 2000 годам на 1,5 года.
Гарады
Мовы
На балгарскай мове размаўляе 84,5 % насельніцтва, на турэцкай — 9,6 %, на цыганскай — 4,1 %.
Рэлігійны склад
Праваслаўнымі хрысціянамі з'яўляюцца 82,6 % насельніцтва, мусульманамі — 12,2 %, каталікамі — 0,6 %, пратэстантамі — 0,5 %.
Эканоміка
Эканамічныя рэформы 1989 года знялі цэнтральнае планаванне балгарскай эканомікі, дазволілі існуючым прамысловым прадпрыемствам займацца эканамічнай дзейнасцю самастойна, шмат з іх былі прыватызаваны.
Асноўнымі сельскагаспадарчымі культурамі краіны застаюцца пшаніца і кукуруза, а так сама сланечнік, тытунь, бавоўна, памідоры, агуркі і перац. Значную частку сельскай гаспадаркі Балгарыі займае вырошчванне вінаграду для вытворчасці віна, а так сама садавінных дрэваў (яблыкаў, сліваў і г.д.). Балгарыя з'яўляецца асноўным экспарторам ружавага алею. Жывёлагадоўля заснавана на гадаванні авечак, кароваў і свінняў. Увогуле жывёлагадоўля, разам з лесанарыхтоўкамі займаюць усё большае значэнне ў сельскай гаспадарцы Балгарыі. Акрамя гэтага развіццё атрымала і рыбалоўства. Акрамя актыўнай рыбнай лоўлі ў Чорным моры, балгарскі рыбны флот павялічвае сваю актыўнасць у Атлантычным акіяне і Міжземным моры.
Горная прамысловасць краіны канцэнтруецца ў асноўным вакол здабычы медзі і жалезнай руды, але акрамя гэтага існуюць невялікія радовішчы каменнага вуглю, нафты і прыроднага газу. Гідаэлектрастанцыі забяспечваюць каля 10 % энергетычных запатрабаванняў Балгарыі, 60 % электрычнасці атрымліваецца ад цеплавых электрастанцыяў, астатняя частка электрычнасці атрымліваецца на АЭС.
Значную ролю ў прамысловасці Балгарыі грае вытворчасць сталі, медзі, цынку, волава, а так сама машынаў і абсталявання, хімікаліяў і прадукцыі харчовай галіны прамысловасці.Важнае месца займае і турызм, асабліва на ўзбярэжжы Чорнага мора.
Краіна мае добра развітую дарожную сетку, акрамя гэтага актыўна выкарыстоўваецца марскі і паветраны транспарт. Галоўнымі марскімі портамі з'яўляюцца Варна і Бургас.
Вядомыя асобы
Крыніцы
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Балгарыя- Travel in Bulgaria — падарожжа ў Балгарыю Архівавана 16 чэрвеня 2014.
- Bulgarian Photo Album
- Essential History of Bulgaria in Seven Pages
- Antarctic Place-names Commission of Bulgaria Архівавана 7 лютага 2006.
- Панорамная галерея Балгарыя Архівавана 14 лютага 2007.
- Балгарыя на беларускім Партале падарожжаў
- Старонка пра падарожжа ў Балгарыю Архівавана 7 лістапада 2013.
