Камянецкая вежа

Пабудаваная ў 1271—1288 гг. на левым беразе ракі Лясная. Адзіная вежа валынскага тыпу, якая захавалася на Беларусі да нашага часу. Помнік архітэктуры раманскага стылю з элементамі готыкі.

У XIV ст. вежа шмат разоў вытрымала набегі крыжаносцаў, штурмы войскаў польскіх і літоўскіх князёў. У XVII ст. каля сцен Камянецкага замка разгортваліся бязлітасныя баі паміж арміямі Рэчы Паспалітай, Швецыі і Маскоўскай дзяржавы (у 1661 аслаблены Камянец нават быў вызвалены ад выплаты падаткаў на 4 гады).

Вежа служыла складам і арсеналам — у ніжніх, самых халодных ярусах, захоўвалі правізію, у верхнім, каля самай баявой пляцоўкі — зброю і боепрыпасы. Свабодную прастору займалі байцы. Шмат набегаў вытрымала вежа, але пацярпела не ад воінаў, а ад марадзёраў, якія ў XVIII ст. панадзіліся выкалупваць з яе цэглу на гаспадарчыя патрэбы.

З удасканаленнем тэхнікі вежа страціла сваё абароннае значэнне. Інвентар XVIII ст. малюе сумную карціну занядбанасці: «Ніжні ярус без дзвярэй і якога-небудзь закрыцця; вежа зверху замуравана, унутры паруйнавана, у вокнах няма шыб (1728 г.)». Як і многія гісторыка-архітэктурныя помнікі, яе спрабавалі разабраць на цэглу ў 1822 годзе, але не змаглі: звязка і вапнавая цэгла так зацвярдзелі за стагоддзі, што ўвесь стоўп нібы ператварыўся ў адзін вялікі камень.

Вежа знаходзілася ўнутры кальцавога вала і дамінавала над драўлянымі ўмацаваннямі. З боку ракі да ўмацаванняў падступала балоцістая нізіна, з трох бакоў іх акружаў роў. Рэшткі землянога вала і драўлянага замка канчаткова зніклі ў 1903 годзе, пры правядзенні рэстаўрацыйных і зямельных работ. Па праекту архітэктара У. В. Суслава вакол вежы быў зняты трохметровы слой зямлі, у выніку чаго яе першы ярус, які раней памылкова лічыўся склепам, зноў апынуўся на паверхні. Аднак пры земляных работах бясследна зніклі старажытны вал і роў. Тады ж былі разабраны скляпенні над першым і другім ярусамі і заменены драўлянымі бэлькамі. Цэглу для рэстаўрацыі зубцоў і сцяны (каля 10 тыс. штук) была заказана селяніну Матыкальскай воласці С. Дранюку. Для правядзення земляных і цагляных работ быў запрошаны з Гродна вопытны майстар А. Арцішэўскі. Вакол вежы быў насыпаны і абкладзены каменем кальцавы вал. У такім выглядзе помнік захаваўся да нашых дзён. У пачатку 1950-х гадоў вежу ўпершыню пабялілі, а падлогу выбрукавалі каменем. Рэстаўрацыйныя работы праводзіліся ў вежы таксама ў 1968—1973 і 1996—2003 гады.

Вежа круглая ў плане, дыяметрам 13,6 м пры таўшчыні сцен 2,5 м, вышыня яе 29,4 м. Стаіць вежа на магутным каменным падмурку вышынёй каля 2,3 м, дыяметрам 16 м. Змуравана з брусчатых цаглін цёмна-чырвонага і жаўтаватага колераў з характэрнымі прадаўгаватымі раўкамі ў ніжняй частцы. Мураванне «балтыйскае» — два «лажкі» паслядоўна чаргуюцца з адным «тычком». Звонку на сценах захавалася вялікая колькасць прамавугольных заглыбленняў ад «пальцаў» рыштаванняў. Унутры захаваліся заглыбленні ад драўляных бэлек — перакрыццяў пяці ярусаў. Перакрыцці другога і трэцяга ярусаў былі падвойныя. Вежа мае пяць ярусаў (паверхаў), злучаных лесвіцамі, на якіх можна было размясціць значную колькасць воінаў. Маючы выключна абарончае прызначэнне, Камянецкая вежа пазбаўлена якіх-небудзь архітэктурных упрыгажэнняў.

Вежы аналагічнага характару і прызначэння былі пабудаваны ў XIII ст. ў Полацку, Тураве, Навагрудку, на тэрыторыі Старога замка ў Гродне, на замчышчы старажытнага Берэсця.

Аб’ект Дзяржаўнага спіса гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь, шыфр 110Г000321

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Камянецкая вежа
• «Камянецкая вежа» — Сайт музея «Камянецкая вежа»
• Камянецкая вежа Архівавана 3 жніўня 2020. на афіцыйным сайце Рэспублікі Беларусь Архівавана 25 жніўня 2010.
• Камянецкая вежа — Дасье БЕЛТА
• «З гісторыі Камянецкай вежы» Архівавана 4 сакавіка 2010. — Помнікі архітэктуры Беларусі
• Камянецкая вежа на сайце «Каменец и окрестности» (руск.)