Насельніцтва Польшчы

Па колькасці насельніцтва (38,4 млн чал.) Польшча з’яўляецца восьмай краінай у Еўропе і пятай у Еўрасаюзе (без Вялікабрытаніі). У рэгіёне Цэнтральная і Усходняя Еўропа Польшча займае 3-е месца пасля Расіі і Украіны. Цягам апошніх 30 гадоў колькасць насельніцтва застаецца практычна нязменнай і вагаецца ў межах 38 і 39 млн чалавек, аднак узроставая структрура трансфармуецца. Для краіны характэрны нізкі натуральны прырост насельніцтва і паступовае яго старэнне. У асобныя гады смяротнасць перавышае нараджальнасць.

Для Польшчы характэрна высокая ўдзельная вага насельніцтва ў працаздольным узросце. Такім чынам, дэмаграфічныя працэсы тут падобныя да агульнаеўрапейскіх, за выключэннем таго, што для Польшчы характэрны нізкі міграцыйны прырост. Польшча пазіцыянуе сябе як транзітную для мігрантаў краіну. Выключэнне робіцца для асобаў з польскімі каранямі ў краінах Усходняй Еўропе — ім дастаткова атрымаць карту паляка і стаць паўнавартым членам польскага грамадства. Пасля ўступлення Польшчы ў ЕС вялікая колькасць працоўных мігрантаў выехала ў краіны Заходняй і Паўночнай Еўропы. Асабліва вялікая польская дыяспара ў Вялікабрытаніі, Ірландыі і Ісландыі. У 2010-х, калі заробкі ў Польшчы дасягнулі 70 % ад сярэдніх па ЕС, гэты трэнд зменшыўся. Польская дыяспара, што сфармавалася цягам апошніх стагоддзяў — адная з самых шматлікіх у свеце: паводле найбольш смелых ацэнак колькасць палякаў за мяжой складае 20 млн чалавек, з якіх большасць прыходзіцца на ЗША, Германію, Бразілію, Францыю.^[2]

Сучасная Польшча — адна з самых монанацыянальных дзяржаў свету. Паводле дадзеных перапісу насельніцтва 2011 года, 96,88 % насельніцтва Польшчы аднеслі сябе да этнічных палякаў. Астатнюю частку складаюць іншыя нацыянальнасці — этнічныя меншасці і дыяспары, якія кампактна пражываюць на прыгранічных тэрыторыях (кашубы, беларусы, літоўцы, немцы). Да іншых нацыянальнасцей аднеслі сябе 1,23 % працэнта насельніцтва краіны, з іх самыя значныя этнічныя групы — роднасныя палякам сілезцы (1,13 %, а ў 2002 — усяго 0,45 %), немцы (0,09 %), беларусы (0,1 %), украінцы (0,1 %), цыганы, яўрэі, польска-літоўскія татары^[3]. Беларуская дыяспара ў Польшчы адна з найбольш шматлікіх — каля 30 тысяч чалавек паводле перапісу 2011 (згодна з іншымі ацэнкамі, у пачатку 1990-х у Польшчы жылі ад 215 да 230 тыс. беларусаў). 1,35 % насельніцтва адмовіліся даць адказ на пытанне аб нацыянальнасці. Варта дадаць, што прыведзеная статыстыка не ўключае легальных украінскіх працоўных мігрантаў, якіх апошнім часам паболела — каля 1,7 млн чалавек у 2017!^[4]

Больш за 98 % жыхароў краіны размаўляюць на польскай мове — найбуйнейшай заходнеславянскай мове. Польскі алфавіт сканструяваны на лацінскай аснове і мае 9 дадатковых сімвалаў (ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź, ż); літары q,v, і x ужываюцца толькі ў запазычаных словах. Не менш за 1,4 % жыхароў Польшчы карыстаюцца сілезскай гаворкай (самі сілезцы або шлянзакі лічаць сваю гаворку асобнай мовай і дамагаюцца для яе афіцыйнага статусу; на сілезскай мове ствараюцца літаратурныя творы, выдаюцца газеты). Да рэгіянальных моў аднесена кашубская — заходнеславянская мова, родная для 366 000 чалавек, размаўляе на ёй каля 108 000 чалавек. У раёнах кампактнага пражывання кашубаў — пераважна на захад ад Гданьска — выкарыстоўваюцца двухмоўныя ўказальнікі, шыльды і т.п. Цікава, што ў адрозненні ад сілезцаў, кашубы ідэнтыфікуюць сябе як палякі. 16 моваў, у тым ліку, беларуская, маюць статус моваў нацыянальных меншасцяў.

Рэлігія ў Польшчы займае даволі значнае месца ў грамадскім жыцці. Самаю ўплывоваю рэлігіяй у краіне з’яўляецца хрысціянства (рымскае каталіцтва), прыхільнікамі якога, па розных ацэнках, з’яўляюцца ад 75 да 95 працэнтаў насельніцтва^[5]. Каталіцкая царква аказвае вялікі ўплыў на жыццѐ палякаў і палітыку дзяржавы. Палякам быў 264-ы Папа Рымскі Ян Павел II (Караль Вайтыла). Таксама прысутнічаюць прадстаўнікі некалькіх іншых канфесій: праваслаўныя, лютэране, грэкакатолікі, кальвіністы і іудзеі, сведкі Іеговы.

Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва складае 122 чалавекі на км². Па ўзроўні ўрбанізацыі (62 %) Польшча саступае большасці еўрапейскіх дзяржаў (у тым ліку Беларусі). Шмат у чым гэта абумоўлена сялянскім характарам сельскай гаспадаркі. Палова гараджан — жыхары вялікіх гарадоў. Найбуйнейшыя гарады Польшчы: Варшава (1,77 млн), Кракаў (770 тыс), Лодзь (690 тыс), Вроцлаў (640 тыс), Познань (537 тыс)^[6], Катавіцы, Бельска-Бяла, Быдгашч, Беласток, Торунь, Гданьск, Гдыня, Сопат (апошнія тры ўтвараюць агламерацыю, якую неафіцыйна называюць Труймяста). Месца гарадоў у рэйтынгу з цягам часу можа змяніцца: так Лодзь, што быў вялікім цэнтрам прамысловасці, за апошніх 30 гадоў траціў каля 100 тыс чалавек і саступіў другую прыступку Кракаву. Дзесяць найбуйнейшых агламерацый — Варшаўская, Верхнесілезская (Катавіцкая), Кракаўская, Труймяста і інш. канцэнтруюць 25 % грамадзян краіны.

• Церашковіч П. Польшча: краіна і людзі (Геаграфія Польшчы). - Мн.: Зміцер Колас, 2016. - 144 с., іл