Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь

У 1922 годзе Савет народных камісараў стварыў у БССР Беларускі рэспубліканскі банк. Неўзабаве ён перайшоў у падначаленне Дзяржаўнага банка СССР. Рэарганізацыі банка праводзіліся ў 1959 і 1987 гадах.

Вярхоўны Савет БССР, адпаведна Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі, пастановай ад 21 снежня 1990 года № 475-XII «Аб Нацыянальным банку Беларускай ССР і банках на тэрыторыі рэспублікі» абвясціў ўласнасцю Беларускай ССР Беларускі рэспубліканскі банк Дзяржбанка СССР і рэспубліканскія спецыялізаваныя банкі з іх вылічальнымі цэнтрамі, установамі, прадпрыемствамі і арганізацыямі з усімі актывамі і пасівамі. Перайшло ва ўласнасць рэспублікі таксама Беларускае рэспубліканскае ўпраўленне інкасацыі Дзяржбанка СССР з падведамнай яму сеткай устаноў і арганізацый.

З прыняццем Законаў «Аб Нацыянальным банку Беларускай ССР», «Аб банках і банкаўскай дзейнасці на тэрыторыі рэспублікі», а таксама пастановы № 475-XII «Аб Нацыянальным банку Беларускай ССР і банках на тэрыторыі рэспублікі» Нацыянальны банк і ўсе спецыялізаваныя банкі выйшлі з саюзнага падпарадкавання і з 1 студзеня 1991 года пачалі ажыццяўляць самастойную дзейнасць. З гэтага часу статус Нацыянальнага банка стаў зусім іншым: ён быў падсправаздачны Вярхоўнаму Савету Беларускай ССР, мог непасрэдна ўплываць на камерцыйныя банкі праз прынятыя законы, усталяваную сістэму эканамічных нарматываў, ажыццяўляць рэгістрацыю банкаў, наглядныя і іншыя функцыі. У Беларусі быў пакладзены пачатак фарміраванню двухузроўневай банкаўскай сістэмы.

Першапачаткова ў Нацыянальным банку былі пэўныя складанасці з кадрамі. У ходзе пераўтварэнняў шмат кваліфікаваных работнікаў сышло ў Аграпрамбанк, Жылсацбанк і іншыя банкі. Катастрафічна не хапала спецыялістаў па знешнеэканамічнай дзейнасці і валютных аперацыях. Да пачатку 1991 года колькасць цэнтральнага апарата Нацыянальнага банка не перавышала 90 штатных адзінак. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР пастановай ад 6 сакавіка 1991 года № 662-XII зацвердзіў структуру апарата Нацыянальна банка. Было створана 12 упраўленняў і аддзелаў, устаноўлены ліміт колькасці супрацоўнікаў з улікам перспектывы развіцця і новых функцый у колькасці 189 чал. (без уліку персаналу па абслугоўванню будынкаў).

З красавіка 2023 года Нацыянальны банк знаходзіцца пад санкцыямі Канады^[1].

Кіраўнікі Беларускай канторы Дзяржбанка СССР

• Навум Іосіфавіч Нісяльсон (1921—1924)
• Антон Сцяпанавіч Карпешын (1924—1928)
• Ілья Веніямінавіч Яршоў (1928—1930)
• Іосіф Маркавіч Фельдман (1930—1933)
• Казімір Паўлавіч Галятоўскі (1933—1937)
• Аляксей Афрыканавіч Чарназуб (1937—1941)
• Іван Стэфанавіч Палякоў (1943—1964)
• Пётр Якаўлевіч Пчолін (1964—1971)
• Васіль Сцяпанавіч Клепча (1971—1986)

Кіраўнікі Нацыянальнага Банка Рэспублікі Беларусь

• Мікалай Уладзіміравіч Амельяновіч (1986 [Беларуская кантора Дзяржбанка СССР] — 1991)
• Станіслаў Антонавіч Багданкевіч (1991—1995)
• Тамара Дзмітрыеўна Віннікава (1996—1997)
• Генадзь Станіслававіч Алейнікаў (1997—1998)
• Пётр Пятровіч Пракаповіч (1998—2011)
• Надзея Андрэеўна Ермакова (2011—2014)
• Павел Уладзіміравіч Калаур (з 2014)

Нацыянальны банк выконвае наступныя функцыі:

• распрацоўвае Асноўныя напрамкі грашова-крэдытнай палітыкі Рэспублікі Беларусь і сумесна з Урадам Рэспублікі Беларусь забяспечвае правядзенне адзінай грашова-крэдытнай палітыкі Рэспублікі Беларусь у парадку, устаноўленым Банкаўскім кодэксам і іншымі заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь;
• ажыццяўляе аперацыі, неабходныя для выканання асноўных мэт дзейнасці Нацыянальнага банка;
• з’яўляецца для банкаў крэдыторам апошняй інстанцыі, ажыццяўляючы іх рэфінансаванне;
• ажыццяўляе эмісію грошай;
• ажыццяўляе выпуск (эмісію) каштоўных папер Нацыянальнага банка;
• фарміруе залаты запас Дзяржаўнага фонду каштоўных металаў і каштоўных камянёў Рэспублікі Беларусь і ажыццяўляе аператыўнае кіраванне ім у межах сваёй кампетэнцыі;
• стварае золатавалютныя рэзервы па ўзгадненні з Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь і кіруе імі ў межах сваёй кампетэнцыі;
• ажыццяўляе валютнае рэгуляванне і валютны кантроль у адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь;
• рэгулюе крэдытныя адносіны;
• рэгулюе і арганізоўвае грашовае абарачэнне;
• выконвае функцыі фінансавага агента Урада Рэспублікі Беларусь і мясцовых выканаўчых і распарадчых органаў па пытаннях выканання рэспубліканскага і мясцовых бюджэтаў;
• устанаўлівае правілы і парадак ажыццяўлення банкаўскіх аперацый;
• дае згоду на ажыццяўленне банкамі і нябанкаўскімі крэдытна-фінансавымі арганізацыямі аперацый з каштоўнымі паперамі ў выпадках, прадугледжаных заканадаўствам Рэспублікі Беларусь;
• узгадняе выпускі каштоўных папер банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый у выпадках, прадугледжаных заканадаўствам Рэспублікі Беларусь;
• арганізоўвае дзейнасць банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый па выдачы і абарачэнні вэксаляў, калі іншае не вызначана Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь;
• ажыццяўляе дэпазітарную дзейнасць у парадку, вызначаным заканадаўствам Рэспублікі Беларусь;
• устанаўлівае для банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый патрабаванні па ажыццяўленні імі аперацый з форварднымі і ф’ючарснымі кантрактамі, апцыёнамі і іншымі фінансавымі інструментамі;
• рэгулюе адносіны, якія ўзнікаюць пры аб’яднанні грашовых сродкаў і (або) каштоўных папер у фонд банкаўскага кіравання на падставе дагавораў давернага кіравання фондам банкаўскага кіравання, калі іншае не прадугледжана заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь;
• вызначае парадак правядзення ў Рэспубліцы Беларусь разлікаў у безнаяўнай і наяўнай формах, у тым ліку памер, разлікаў наяўнымі грашовымі сродкамі у беларускіх рублях паміж юрыдычнымі асобамі, іх адасобленымі падраздзяленнямі, індывідуальнымі прадпрымальнікамі;
• арганізоўвае інкасацыю і перавозку наяўных грашовых сродкаў, плацежных інструкцый, каштоўных металаў і каштоўных камянёў і іншых каштоўнасцей;
• ажыццяўляе разліковае і (або) касавае абслугоўванне Урада Рэспублікі Беларусь, арганізацый, пералік якіх вызначаны ў Статуце Нацыянальнага банка, і іншых арганізацый у выпадках, прадугледжаных заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь;
• устанаўлівае парадак адкрыцця рахункаў у каштоўных металах і ўмовы іх вядзення ў банках і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацыях на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, а таксама ўмовы адкрыцця рэзідэнтамі такіх рахункаў у банках і іншых крэдытных арганізацыях за яе межамі;
• устанаўлівае сумесна з упаўнаважанымі дзяржаўнымі органамі парадак увозу ў Рэспубліку Беларусь і вывазу за яе межы каштоўных металаў і каштоўных камянёў пры ажыццяўленні банкаўскіх аперацый;
• устанаўлівае цэны куплі-продажу каштоўных металаў і каштоўных камянёў пры ажыццяўленні банкаўскіх аперацый;
• рэгулюе дзейнасць банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый;
• ажыццяўляе банкаўскі нагляд;
• устанаўлівае ў адпаведнасці з Банкаўскім кодэксам і іншымі заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь прадак дзяржаўнай рэгістрацыі банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый і ажыццяўляе іх дзяржаўную рэгістрацыю;
• ажыццяўляе ліцэнзаванне банкаўскай дзейнасці;
• ажыццяўляе маніторынг фінансавай стабільнасці;
• арганізоўвае функцыянаванне плацежнай сістэмы Рэспублікі Беларусь і ажыццяўляе нагляд за ёй;
• ажыццяўляе фарміраванне і развіццё адзінай разліковай і інфармацыйнай прасторы, забяспечвае функцыянаванне аўтаматызаванай інфармацыйнай сістэмы адзінай разліковай і інфармацыйнай прасторы;
• забяспечвае правядзенне адзінай дзяржаўнай палітыкі ў галіне бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці для Нацыянальнага банка, банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый;
• ажыццяўляе метадалагічнае кіраўніцтва бухгалтарскім улікам і справаздачнасцю Нацыянальнага банка, банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый, іншыя паўнамоцтвы ў галіне бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці ў адпаведнасці з заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь;
• распрацоўвае і зацвярджае нацыянальныя стандарты бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці і іншыя нарматыўныя прававыя акты па бухгалтарскім уліку і справаздачнасці, абавязковыя для выканання Нацыянальным банкам, банкамі і нябанкаўскімі крэдытна-фінансавымі арганізацыямі;
• устанаўлівае для банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый парадак складання статыстычнай справаздачнасці па формах і ў тэрміны, вызначаныя заканадаўствам рэспублікі Беларусь;
• фарміруе статыстыку плацежнага балансу, міжнароднай інвістыцыйнай пазіцыі і знешняга доўгу банкаўскай сістэмы, банкаўскую статыстыку, статыстыку фінансавага рынку, у тым ліку ўнутранага валютнага рынку і наяўнага грашовага абарачэння, а таксама статыстыку фінансавай устойлівасці і размяшчае статыстычныя звесткі на афіцыйным сайце Нацыянальнага банка ў глабальнай камп’ютарнай сетцы Інтэрнэт;
• праводзіць аналіз плацежнага балансу, прымае ўдзел у распрацоўцы органамі дзяржаўнага кіраваня прагнозу плацежнага балансу;
• праводзіць аналіз і прагназаванне тэндэнцый у грашова-крэдытнай сферы і размяшчае апаведныя аналітычныя матэрыялы на афіцыйным сайце Нацыянальнага банка ў глабальнай камп’ютарнай сетцы Інтэрнэт;
• ажыццяўляе маніторынг арганізацый, заснаваны на правядзенні рэгулярных апытанняў, для выяўлення тэндэнцый эканамічных працэсаў, іх аналізу і прагнозу ва ўзаемадзеянні з інструментамі грашова-крэдытнай палітыкі;
• рэалізоўвае дзяржаўную палітыку ў сферы ахоўнай дзейнасці банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый;
• устанаўлівае для банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый абавязковыя патрабаванні да бяспечнага функцыянавання аб’ектаў і бяспекі аказання банкаўскіх паслуг, абароны інфармацыйных рэсурсаў і інфармацыі, распаўсюджванне і (або) прадастаўленне якіх абмежавана, калі іншае не прадугледжана заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь;
• устанаўлівае патрабавані да тэхнічных магчымасцяў банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый, іх філіялаў, стуктурных падраздзяленняў і аддаленых працоўных мест для правядзення банкаўскіх аперацый, ажыццяўляе тэхнічнае нарміраванне і стандартызацыю ў галіне банкаўскай дзейнасці;
• ажыццяўляе кантроль за забеспячэннем бяспекі і абароны інфармацыйных рэсурсаў у банках і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацыях;
• устанаўлівае патрабаванні да ўзнаўлення выяў банкнотаў і манет;
• фарміруе крэдытныя гісторыі на падставе прадстаўленых крыніцамі фарміравання крэдытных гісторый звестак пра крэдытныя пагадненні і прадастаўляе крэдытныя справаздачы карыстальнікам крэдытных гісторый і суб’ектам крэдытных гісторый;
• заключае пагадненні з цэнтральнымі (нацыянальнымі) банкамі і крэдытнымі арганізацыямі замежных дзяржаў;
• выконвае іншыя функцыі, прадугледжаныя Банкаўскім кодэксам і іншымі заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь.

Органам кіравання Нацыянальнага банка з’яўляецца Праўленне Нацыянальнага банка — калегіяльны орган, які вызначае асноўныя напрамкі дзейнасці Нацыянальнага банка і ажыццяўляе кіраўніцтва і кіраванне ім.

Колькасць членаў Праўлення Нацыянальнага банка ўстанаўліваецца Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь.

Кампетэнцыя Праўлення Нацыянальнага банка і парадак склікання яго пасяджэнняў вызначаюцца Статутам Нацыянальнага банка.

Члены Праўлення Нацыянальнага банка не могуць займаць іншыя дзяржаўныя пасады, калі іншае не прадугледжана Канстытуцыяй Рэспублікі Беларусь і іншымі заканадаўчымі актамі Рэспублікі Беларусь, а таксама знаходзіцца ў палітычных партыях.

Будынак Дзяржбанка ўзведзены ў 1947—1952 гадах па праекце акадэміка АН БССР архітэктара М. Паруснікава, які перамог у 1947 годзе на закрытым конкурсе распрацоўкі праекта першай чаргі Савецкай вуліцы (сучасны пр. Незалежнасці). Была адзначана ўдала выбраная архітэктарам шырыня вуліцы і вышыня забудовы, буйны маштаб забудовы, у меру падкрэсленая манументальнасць будынкаў. Будынак Дзяржбанка разам з будынкам Дзяржаўнага ўніверсальнага магазіна (пр. Незалежнасці, 21) вырашаў складаны вугал праспекта на перакрыжаванні з вул. Леніна. Будынак уражвае сваёй прастатой і манументальнасцю. Пластыку фасадаў узбагачаюць канеліраваныя пілястры карынфскага ордара на вышыню чатырох паверхаў, арачныя праёмы асноўнай аперацыйнай залы на другім паверсе, вянчаючы карніз. Будынак Нацыянальнага банка — помнік савецкай архітэктуры з выкарыстаннем класіцыстычнай спадчыны.

Герб Беларусі на будынку зроблены ў 1998 годзе скульптарам У. Жбанавым^[2].

Старшыне праўлення непасрэдна падпарадкоўваюцца яго намеснікі, Кіраўнік Галоўнага ўпраўлення бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці – галоўны бухгалтар і Кіраўнік Упраўлення інфармацыі і грамадскіх сувязей – прэс-сакратар Нацыянальнага банка.

Таксама старшыне падпарадкаваны непасрэдна Галоўнае ўпраўленне ўнутранага аўдыту, якое складаецца з Упраўлення комплекснага аўдыту і Аддзела інфармацыйнага аўдыту, і Упраўленне аналізу інстытуцыянальнай эфектыўнасці, у склад якога ўключаны Пратакольна-рэдакцыйны аддзел.

Першаму намесніку старшыні праўлення падпарадкаваны:

• Галоўнае ўпраўленне манетарнай палітыкі і эканамічнага аналізу
• Галоўнае ўпраўленне аперацый на фінансавых рынках
• Галоўнае ўпраўленне валютна-фінансавага маніторынгу
• Галоўнае ўпраўленне міжнароднага супрацоўніцтва
• Галоўнае фінансава-эканамічнае ўпраўленне
• Галоўнае ўпраўленне сакратарыята
• Упраўленне інфармацыі і грамадскіх сувязей.

Акрамя Цэнтральнага апарату да структурных падраздзяленняў Нацыянальнага банку адносяцца:^[3]

• Галоўныя ўпраўленні Нацбанка па Мінску і абласцях (будуць скасаваны з 1 сакавіка 2022 года)^[4].
• Вучэбны цэнтр
• Цэнтральнае сховішча

Нацыянальны банк мае права па ўзгадненні з Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь ствараць арганізацыі, неабходныя для забеспячэння сваёй дзейнасці.

Юрыдычныя асобы, створаныя з удзелам Нацыянальнага банку:^[3]

• ААТ «Цэнтр банкаўскіх тэхналогій»
• ААТ «Банкаўскі працэсінгавы цэнтр»
• ЗАТ «Банкаўска–фінансавая тэлесетка»
• ААТ «Санаторый «Азёрны»
• ААТ «Санаторый «Ружанскі»
• ААТ «Беларуская валютна-фондавая біржа»
• Дзяржаўная ўстанова «Агенцтва гарантаванага пакрыцця банкаўскix укладаў»
• ААТ «Беларускі міжбанкаўскі разліковы цэнтр»

• Беларускія народныя легенды
• Заказнікі Беларусі
• Парусныя караблі
• Святы і абрады беларусаў

• Омельянович, Н. Реформирование банковской системы Белорусской ССР / Николай Омельянович // Банкаўскі веснік. — 2013. — № . — С. 67—69.

• Афіцыйны сайт Архівавана 13 мая 2011.
• Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь на сайце «Архіварта»