جەی ئاڕ ئاڕ تۆلکین

بنەچە (ڕەگەز)

باو و باپیرانی تۆڵکین وەستای دروستکردن و فرۆشتنی کاتژمێری دیوار و کاتژمێری دەست و پیانۆ بوون لە لەندەن و بیرمینگھام. خێزانی تۆڵکین لە بنەڕەتدا لە شاری کرێزبێرگی نزیک کۆنگیزبێرگ لە خۆرھەڵاتی ئەڵمانیدا ژیاون.

تەمەنی منداڵی

جۆن ڕۆناڵد ڕوڵ تۆڵکین لە ٣ی کانوونی دووەمی ١٨٩٢ لە وێستگەی ئۆرەینج فری لە بڵۆمفۆنتین لە دایک بووە. ئەو کاتەی کە تۆڵکین منداڵ بووە، لە باخچەی ماڵەکەیاندا جاڵجاڵۆکەیەکی بابوون پێوەی دەدات و ئەم بەسەرھاتەش لە ژیاننامەکانیدا باس کراوە. ھەروەھا کاتێک تەمەنی سێ ساڵان بووە لەگەڵ دایکی و برا بچووکەکەی ڕۆیشتوون بۆ ئینگلتەرا بەڵام پێش ئەوەی باوکیان بڕوات بۆلای ئەوان، کۆچی دوایی دەکات.^[٣][٤]

گەنجێتی

ئەو کاتەی کە تۆڵکین لە سەرەتای تەمەنی ھەرزەکاریدا بوو، کاری لەسەر زمانی بنیاتنراوی ئانیمالیک کرد کە داھێنانی ماری و مارجۆری ئینکڵێدۆنی ئامۆزای بوو. لەوکاتەدا و تۆڵکین سەرقاڵی خوێندنی زمانی لاتینی و ئەنگلۆ— ساکسۆن بوو ھەر بۆیە خوولیای بۆ فێربوونی ئانیمالیک نەما، لەبەر ئەوەش ماری و تۆڵکین و ئەوانی دیکەش زمانێکی قورسیان داھێنا بەناوی نێڤبۆش. دواتر، کاری لەسەر زمانێکی بنیاتنراوی دیکە کرد بەناوی نافارین کە داھێنانی تۆڵکین خۆی بوو.

دڵداری و ھاوسەرگیری

لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا تۆڵکین چاوی بە ئێدیث ماری برات کەوت کە سێ ساڵ لە تۆڵکین گەورەترە. پاش یەکترناسین و بوون بە ھاوڕێ، لە ھاوینی ساڵی ١٩٠٩ بڕیاریاندا کە پەیوەندی خۆشەویستی لە نێوانیاندا ھەبێت. پاشان لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩١٣ بە شێوەیەکی فەرمی بوون بە دەزگیرانی یەکتر و لە ٢٢ی ئازاری ساڵی ١٩١٦ لە کڵێسەی کاسۆلیکی سەینت ماری ئیماکولەیت ڕۆمان ھاوسەرگیریان کرد. لە ساڵی ١٩٤١، تۆڵکین لە نامەیەکدا بۆ مایکڵ دەنووسێت کە چەند ھەستێکی خۆشی ھەبووە و ڕازی بووە بەم ھاوسەرگیرییە و باس لە باشی ھاوسەرەکەی دەکات کە چۆن ھاوسەرگیری لەگەڵ پیاوێکی وەکو مندا کردووە کە ھیچ کارێکی نییە و تەنانەت پارەیەکی کەمیشی ھەیە.^[٥]

جەنگی جیھانی یەکەم

لە ئابی ١٩١٤، بەڕیتانیا جەنگی جیھانی یەکەمی ھەڵگیرساند، وە خزمەکانی تۆڵکین سەریان سوڕما بەوەی کە تۆڵکین ھەڵبژێردرا بۆ ئەوەی خۆبەخش نەبێت لە سوپای بەڕیتانییدا. وە لە نامەکەی ساڵی ١٩٤١ کە بۆ مایکڵی کوڕی نووسیبووی، دەڵێت: "لەو ڕۆژانەدا، پیاوەکان دەچوونە پاڵ سوپا و بە شێوەیەکی گشتی ڕیسوا کران. ئەوەش بۆ پیاوێکی گەنج زۆر خراپ بوو بەھۆی ئەو ھەموو خەیاڵە و ئەو ھێزە کەمەی ھەیبوو.

پیشەی نووسین و مامۆستایی

لە ٣ی تشرینی دووەمی ١٩٢٠، تۆڵکین کۆتای بە خزمەتی سەربازی ھێنا و سوپای بەجێھێشت ھەرچەندە پلەی ئەفسەری ھەبوو. یەکەم کاری ناوخۆیی لە دوای جەنگی جیھانی یەکەم، کارکردن بوو لەسەر فەرھەنگی ئۆکسفۆردی ئینگلیزی کە زیاتر کاری لەسەر وشەی مێژوویی و پەیڤزانییەکانی بنەڕەتی ئەڵمانی دەکرد بە تایبەت ئەو وشانەی بە پیتی و (W) دەستپێدەکەن.

خێزان

تۆڵکین خاوەنی چوار منداڵ بوو ئەوانیش: جۆن فڕانسیس ڕوڵ تۆڵکین (١٧ی تشرینی دووەمی ١٩١٧–٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٣)، مایکڵ ھیلاری ڕوڵ تۆڵکین (٢٢ی تشرینی یەکەمی١٩٢٠–٢٧ی شوباتی ١٩٨٤)، کریستۆفەر جۆن ڕوڵ تۆڵکین (٢١ی تشرینی دووەمی ١٩٢٤–١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠)، وە پریسیلا ماری ئانێ ڕوڵ تۆڵکین (لە ١٨ی حوزەیرانی ١٩٢٩ لە دایکبووە).

خانەنشینی و ساڵانی دواتر

تۆڵکین لە ساڵی ١٩٥٩ ھەتا ئەو کاتەی کۆچی دوایی کرد لە ساڵی ١٩٧٣، خانەنشین بوو. تۆڵکین توانی سەرنجی خەڵک و ناو و ناوبانگ لە بواری ئەدەبیدا بەدەستبھێنێت. لە ساڵی ١٩١٦، کلایڤ ستاپلێس لویزی ھاوڕێی کاندیدی کرد بۆ بردنەوەی خەڵاتی نۆبڵ لە ئەدەبدا. فرۆشتنی کتێبەکانی قازانجێکی باشی لێ کەوتەوە و بووە ھۆی ئەوەی کە تۆڵکین پەشیمان بێتەوە لەوەی زووتر خۆی خانەنشین نەکرد.

ساڵانی کۆتایی

ئێدیث تۆڵکین لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ١٩٧١ لە تەمەنی ٨٢ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد. بەپێی قسەکانی سایمۆن تۆڵکین کە دەڵێت: داپیرەم دوو ساڵ پێش ئەوەی باپیرەم بمرێت کۆچی دوایی کرد و باپیریشم گەڕایەوە ئۆکسفۆرد. لەوێ کۆلێژی مێرتۆن ژوورێکیان لە ھای ستریت پێدا و لەوێ دەژیا. زۆربەی کات دەڕۆیشتمە ئەوێ بۆلای و ئەویش منی دەبرد بۆ ھۆتێل ئیستگەین بۆ نانی نیوەڕۆ. زۆربەی کات باپیرم غەمباربوو و جارێکیان بە منی وت کە چەنێک بیری داپیرم دەکات و چەندە سەختە کە لە دوای ٥٠ ساڵ ژیان کردن لەگەڵ ئەودا، بە تەنھا بێت.^{[٦][٧][٨][٩]}

ڕوانگەکان

تۆڵکین سەر بە ئایینی کاسۆلیکی ڕۆمانی بوو، وە لە ڕوانگەی ئایینی و بەڕێوەبردنەوە، زۆربەی کات شێوازێکی تا ڕادەیەک کۆن و ئازادانەی پەیڕەو دەکرد.

ئایین

تۆڵکین باوەڕی بە ئایینی کاسۆلیکی ڕۆمانی ھەبوو وە ئەم باوەڕەش بووە ھۆکارێکی گرنگ بوو کە وای کرد لویزی ھاوڕێی تۆڵکین لە خوانەناسی و بێ دینییەوە ببێت بە کریستیان، ئەگەرچی تۆڵکین ترسی ھەبوو کاتێک چووە پاڵ کەنیسەی ئینگلتەرا.

تۆڵکین دەنگ و پاڵپشتی خۆی خستە پاڵ دەنگی نەتەوە پەرستەکان کە لەلایەن فرانسۆ سەرپەرشتی دەکران لە کاتی شەڕی ناوخۆی ئیسپانیادا، ئەمەش لە دوای بیستنی ئەوەی کە ئەندامانی پارتی کۆماری کۆمۆنیست ھەستاون بە ڕووخاندن و وێرانکردنی کڵێسەکان و کوشتنی قەشە و ڕەبەنەکان.

سرووشت

زۆربەی زۆری چاکسازییەکانی ژیانی تۆڵکین ھێشتا نەخراوەتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەویش بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ ڕوانگە چاکسازییەکانی باس نەکردووە — جگە لەوەی لە چەند نامەیەکی نھێنیدا کە باس لە خولیا و حەزەکانی دەکات، باس لەو چاکسازییەی ژیانیشی دەکات.

نووسین

تۆڵکین چەندین بابەتی داھێنا کە لە پێشنووسە سەرکەوتووەکانی لێجێندەریومی تۆڵکین بەکاردەھێنرا و دەستی کرد بە نووسینی کتێبی حیکایەتە ونبووەکان (The Book of Lost Tales).

کاریگەرییەکان

یەکێک لە کاریگەرییە مەزنەکان کە کاریگەری لەسەر تۆڵکین ھەبووە (Arts and Crafts Pollymath William Morris) بووە کە تۆڵکین ھیواخواز بوو بتوانێت لاسایی پەخشان و شعرە ڕۆمانییەکانی مۆریس بکاتەوە ئەویش بە دانانی ئاماژەی نادیار بۆ ناوەکان، بۆ نموونە وەک زۆنگاوی مردوو لە کتێبی شای ئەنگوستیلەکان (The Lord of the Rings).

بڵاوکراوەکان

تۆڵکین چەندین بەرھەمی بڵاوکراوەی ھەیە کە ئەوانیش زیاتر چیرۆکی خەیاڵی و ئەفسانەیی بوون و بەناوبانگترینیشیان ھۆبیت و شای ئەنگوستیلەکان بوو ھەرچەندە تۆڵکین ھەرگیز لەو بڕوایەدا نەبوو بەرھەمەکانی بەم شێوەیە بەناوبانگ بن.

بڵاوکراوەکانی دوای مردن

تۆڵکین چەندین بەرھەمی بڵاونەکراوەی ھەبوو کە لە پاش مردنی بڵاوکرانەوە ئەوانیش: سیلماریلیۆن، چیرۆکە بڵاونەکراوەکان و مێژووی زەوی ناوەڕاست، منداڵەکانی ھورین، ئەفسانەی سیگورد و گودرون، نەمانی ئۆرثۆر، وەرگێڕانی بیۆوڵف، چیرۆکی کولێرڤۆ و چەندینی تر…^[١٠]

• جەی ئاڕ ئاڕ تۆلکین لە بنکەدراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان
• کارەکانی جەی ئاڕ ئاڕ تۆلکین لە پڕۆژەی گەتنبێرگ
• کارەکانی جەی ئاڕ ئاڕ تۆلکین لە ئەرشیڤی ئینتەرنێت

کارەکانی جەی ئاڕ ئاڕ تۆلکین لە لایبریڤۆکس (دۆمەینی گشتی پەرتووکە دەنگییەکان)

• دەروازەی ژیاننامە
• دەروازەی شانشینی یەکگرتوو
• دەروازەی وێژە