Σαμπάχ

Προϊστορία

Ο πρώτος γνωστός οικισμός στην περιοχή χρονολογείται πριν από 20.000-30.000 χρόνια, όπως αποδεικνύεται από τα πέτρινα εργαλεία και τα κατάλοιπα τροφίμων που βρέθηκαν στις ανασκαφές κατά μήκος του όρμου Ντάρβελ στις σπηλιές Madai-Baturong κοντά στον ποταμό Tingkayu.^[2] Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής θεωρούνται ότι είναι παρόμοιοι με τους αυστραλούς Αβορίγινες, αλλά ο λόγος εξαφάνισής τους είναι άγνωστος.^[3] Το 2003, αρχαιολόγοι ανακάλυψαν την κοιλάδα Mansuli στην περιοχή Lahad Datu, η οποία χρονολογείται πριν από 235.000 χρόνια.^[4] Η πρώτη μετανάστευση Μογγολοειδών προς τα νότια συνέβη πριν από 5.000 χρόνια,^[3] όπως αποδεικνύεται από την ανακάλυψη του αρχαιολογικού χώρου στο Skull Hill (Bukit Tengkorak) στην περιοχή Semporna, η οποία φημίζεται για την ύπαρξη του μεγαλύτερου τόπου κατασκευής κεραμικών κατά τη νεολιθική περίοδο της Νοτιοανατολικής Ασίας.^[5][6] Ορισμένοι ανθρωπολόγοι όπως ο SG Tan και ο Thomas R. Williams πιστεύουν ότι αυτοί οι Μογγολοειδείς (που αποτελούνται σήμερα από τους Kadazan-Dusun, Murut, Orang Sungai κ.λπ.)^[3] λέγεται ότι προέρχονται από τη Νότια Κίνα και το Βόρειο Βιετνάμ και συνδέονται στενότερα με αρκετές αυτόχθονες ομάδες στις Φιλιππίνες και στην Ταϊβάν παρά με τους αυτόχθονες πληθυσμούς των γειτονικών Σαράουακ και Καλιμαντάν.^[7][8][9] Οι ισχυρισμοί αυτοί υποστηρίχθηκαν επίσης από τα ευρήματα του Charles Hose και του William McDougall στο «Οι παγανιστικές φυλές του Βόρνεο» στο οποίο δηλώνουν ότι «Οι λαοί στο Βόρειο Βόρνεο είναι πιθανώς μογγολικής καταγωγής και κατέβηκαν από μια φυλή που κατοικούσε στη νότια Κίνα».^[10]

Επιρροές από τα σουλτανάτα του Μπρουνέι και του Σούλου

Κατά τον 7ο αιώνα μ.Χ., ένας μόνιμος οικισμός γνωστός ως Βιτζαγιαπούρα, υποτελής στην αυτοκρατορία Σριβιτζάγια, θεωρήθηκε ότι υπήρχε στο βορειοδυτικό Βόρνεο.^[13][14] Με βάση το ιστορικό αρχείο των Φιλιππίνων του Maragtas, τοπικοί αρχηγοί (Datus) με επικεφαλής τον αρχηγό Πούτι (Datu Puti) εγκατέλειψε τις καταπιεστικές πολιτικές του Rajah Makatunao (που επίσης ονομάζεται Makatunaw) στο Βόρνεο.^[15] Αυτοί οι τοπικοί αρχηγοί και οι πιστοί ακόλουθοί τους μεταφέρθηκαν στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού Πανάι, στο σημερινό Ακλάν, για να ιδρύσουν το Madja-as (Madia-as).^[15] Το παλαιότερο ανεξάρτητο βασίλειο στο Βόρνεο, που υποτίθεται ότι υπήρχε από τον 9ο αιώνα, ήταν το Πο Νι, όπως καταγράφηκε στην κινεζική γεωγραφική πραγματεία Taiping Huanyu Ji. Πιστεύεται ότι το Πο Νι υπήρχε στην εκβολή του ποταμού Μπρουνέι και ήταν ο προκάτοχος της Αυτοκρατορίας του Μπρουνέι.^[14][16] Καθώς η Κίνα ήταν υπό την κατάκτηση της από τη Μογγολική αυτοκρατορία, όλα τα κινέζικα υποτελή κράτη ελέγχονται στη συνέχεια από τους Μογγόλους αυτοκράτορες της Κίνας. Στις αρχές του 1292 μ.Χ., ο Κουμπλάι Χαν λέγεται ότι έστειλε μια αποστολή στο βόρειο Βόρνεο^[17] πριν αναχωρήσει για την εισβολή στην Ιάβα το 1293.^[18][19] Ως αποτέλεσμα αυτής της εκστρατείας, πιστεύεται ότι πολλοί από τους ακολούθους του μαζί με άλλους κινέζους εμπόρους τελικά εγκατέστησαν και καθιέρωσαν το δικό τους θύλακα στον ποταμό Kinabatangan [55]. Τον 14ο αιώνα, το Μπρουνέι και το Σούλου ήταν μέρος της Αυτοκρατορίας Majapahit, αλλά το 1369 το Σούλου επαναστάτησε με επιτυχία και στη συνέχεια επιτέθηκε στο Μπρουνέι, που ήταν ακόμα υποτελές της Αυτοκρατορίας Majapahit,^[20] το Σούλου απωθήθηκε, αλλά το Μπρουνέι αποδυναμώθηκε.^[21] Το 1370, το Μπρουνέι μεταβίβασε την υποταγή του στη δυναστεία των Μινγκ της Κίνας.^[22][23] Ο μαχαραγιάς Karna του Βόρνεο πραγματοποίησε έπειτα επίσκεψη στο Ναντσίνγκ με την οικογένειά του μέχρι τον θάνατό του.^[24] Τον διαδέχτηκε ο γιος του Hsia-wang, ο οποίος συμφώνησε να αποστέλλει φόρο τιμής στην Κίνα μία φορά κάθε τρία χρόνια.^[22][23] Μετά από αυτό, κινεζικά πλοία πήγαιναν στο βόρειο Βόρνεο με φορτία μπαχαρικών, φωλιές πουλιών, πτερύγια καρχαρία, καμφορά και μαργαριτάρια. Περισσότεροι Κινέζοι έμποροι τελικά εγκαταστάθηκαν στο Kinabatangan, όπως αναφέρεται και στα δύο αρχεία του Μπρουνέι και του Σούλου.^[11] More Chinese traders eventually settled in Kinabatangan, as stated in both Brunei and Sulu records.^[22][25] Μια νεαρότερη αδελφή του Ong Sum Ping (Huang Senping), του κυβερνήτη του κινεζικού οικισμού, παντρεύτηκε τότε τον σουλτάνο Αχμάντ του Μπρουνέι.^[22][26] Ίσως λόγω αυτής της σχέσης, ένας ταφικός τόπος με 2.000 ξύλινα φέρετρα, μερικά εκτιμάται ότι είναι 1.000 ετών, ανακαλύφθηκαν στα σπήλαια Agop Batu Tulug και γύρω από την κοιλάδα του Kinabatangan.^[27][28] Πιστεύεται ότι αυτός ο τύπος κηδείας εισήχθη από εμπόρους από την ηπειρωτική Κίνα και την Ινδοκίνα στο βόρειο Βόρνεο, καθώς παρόμοια ξύλινα φέρετρα ανακαλύφθηκαν επίσης σε αυτές τις χώρες.^[27] Επιπλέον ανακαλύφθηκαν κινέζικα κεραμικά σε ένα ναυάγιο στο Tanjung Simpang Mengayau το οποίο εκτιμάται ότι είναι από το 960-1127 μ.Χ. της δυναστείας των Σονγκ και το βιετναμέζικο Drum Sơn drum στο Bukit Timbang Dayang στο νησί Μπάνγκι που είχε υπάρξει μεταξύ 2000-2500 χρόνια πριν.^[3][29][30]

Κατά τη βασιλεία του πέμπτου σουλτάνου του Μπρουνέι, Bolkiah, μεταξύ 1485 και 1524, η θαλασσοκρατία του σουλτανάτου επεκτάθηκε στο βόρειο Βόρνεο και το αρχιπέλαγος Σούλου, μέχρι την Κότα Σελούντονγκ (σημερινή Μανίλα) με την επιρροή της να επεκτείνεται μέχρι το Banjarmasin,^[31] εκμεταλλευόμενο το θαλάσσιο εμπόριο μετά την πτώση της πόλη της Μαλάκκα στους Πορτογάλους.^[32][33] Πολλοί Μαλαισιανοί του Μπρουνέι μετανάστευσαν στο Σαμπάχ κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μετά την κατάκτηση του Σαμπάχ από το Μπρουνέι τον 15ο αιώνα.^[34] Αλλά μαστιζόμενη από εσωτερικές συγκρούσεις, εμφύλιο πόλεμο, πειρατεία και την άφιξη δυτικών δυνάμεων, η Αυτοκρατορία του Μπρουνέι άρχισε να συρρικνώνεται. Οι πρώτοι Ευρωπαίοι που επισκέφθηκαν το Μπρουνέι ήταν οι Πορτογάλοι, οι οποίοι περιγράφουν την πρωτεύουσα του Μπρουνέι να περιβάλλεται από ένα πέτρινο τείχος.^[32] Ακολούθησαν οι Ισπανοί, φτάνοντας αμέσως μετά τον θάνατο του Φερδινάνδου Μαγγελάνου το 1521, όταν τα υπόλοιπα μέλη της αποστολής του κατέπλευσαν στα νησιά Μπαλάμπαγκαν και Μπάνγκι στο βόρειο άκρο του Βόρνεο. Αργότερα, στον Καστιλιάνικο πόλεμο του 1578, οι Ισπανοί που είχαν πλεύσει από τη Νέα Ισπανία και είχαν καταλάβει τη Μανίλα από το Μπρουνέι, κήρυξαν ανεπιτυχώς τον πόλεμο στο Μπρουνέι καταλαμβάνοντας την πρωτεύουσα, για μικρό χρονικό διάστημα, πριν την εγκαταλείψουν.^[30][35] Η περιοχή του Σούλου κέρδισε την ανεξαρτησία της το 1578, σχηματίζοντας το δικό της σουλτανάτο, γνωστό ως Σουλτανάτο του Σούλου.^[36]

Όταν ο εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε στο Μπρουνέι μεταξύ των σουλτάνων Αμπντούλ Χακούλ Μουμπίν και Μουχιντίν, το Σούλου διεκδίκησε τα εδάφη του Μπρουνέι στο βόρειο Βόρνεο.^[35][37] Το Σούλου ισχυρίστηκε ότι ο σουλτάνος ​​Μουχιντίν είχε υποσχεθεί να παραχωρήσει σε αυτό το βόρειο και ανατολικό τμήμα του Βόρνεο σε αποζημίωση για τη βοήθειά του στη διευθέτηση του εμφυλίου πολέμου.^[35][38] Η περιοχή φαίνεται να μην παραχωρήθηκε επίσημα, αλλά το Σούλου συνέχισε να διεκδικεί την περιοχή, με τον Μπρουνέι να αποδυναμώνεται και να μην μπορεί να αντισταθεί.^[39] Μετά τον πόλεμο με τους Ισπανούς, η περιοχή του βόρειου Βόρνεο άρχισε να εμπίπτει στην επιρροή του Σουλτανάτου του Σούλου.^[35][38] Οι λαοί Bajau-Suluk και Illanun έφθασαν έπειτα από το αρχιπέλαγος Σούλου και άρχισαν να εγκαθίστανται στις ακτές του βόρειου και ανατολικού Βόρνεο,^{[note 1][41]} πολλοί από αυτούς έφυγαν από την καταπίεση της ισπανικής αποικιοκρατίας.^[42] Ενώ τα σουλτανάτα του Μπρουνέι και του Σούλου ελέγχουν τις δυτικές και ανατολικές ακτές του Σαμπάχ αντίστοιχα, η εσωτερική περιοχή παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από τα δύο σουλτανάτα.^[43] Η επιρροή του σουλτανάτου του Μπουλούνγκαν περιορίστηκε στην περιοχή Tawau,^[44] η οποία τέθηκε υπό την επιρροή του Σουλτανάτου του Σούλου πριν αποκτήσει τη δική της κυβέρνηση μετά τη συνθήκη του 1878 μεταξύ της βρετανικής και της ισπανικής κυβέρνησης.^[45]

Βρετανικό Βόρειο Βόρνεο

Το 1761 ο Αλεξάντερ Ντάλριμπλ, αξιωματικός της Βρετανικής Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών, συνήψε συμφωνία με τον σουλτάνο του Σούλου για να του επιτρέψει να δημιουργήσει για πρώτη φορά εμπορικό λιμάνι στο Βόρειο Βόρνεο, αν και αυτό αποδείχθηκε αποτυχία.^[47] Μετά τη βρετανική κατοχή της Μανίλας το 1763, οι Βρετανοί απελευθέρωσαν τον σουλτάνο Alimuddin από τους Ισπανούς αποικιστές και του επέτρεψαν να επιστρέψει στο θρόνο του.^[48] Αυτό επιδοκιμάστηκε από τον λαό του Σούλου και το 1765 ο Ντάλριμπλ κατόρθωσε να αποκτήσει το νησί έχοντας συνάψει μια Συνθήκη Συμμαχίας και Εμπορίου με τον σουλτάνο του Σούλου, τον πρόθυμο σουλτάνο Alimuddin, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη βρετανική βοήθεια.^[38][48] Ένα μικρό βρετανικό εργοστάσιο ιδρύθηκε στη συνέχεια το 1773 στο νησί Μπαλάμπαγκαν, ένα μικρό νησί που βρίσκεται στη βόρεια ακτή του Βόρνεο.^[38] Οι Βρετανοί είδαν το νησί ως κατάλληλη θέση για τον έλεγχο της εμπορικής διαδρομής στην Ανατολή, ικανή να εκτρέψει το εμπόριο από το ισπανικό λιμάνι της Μανίλας και το ολλανδικό λιμάνι της Μπατάβιας, (σημερινή Τζακάρτα), ιδίως με τη στρατηγική του θέση μεταξύ της Θάλασσας της Νότιας Κίνας και της Θάλασσα Σουλού.^[38] Αλλά οι Βρετανοί εγκατέλειψαν το νησί δύο χρόνια αργότερα, όταν πειρατές Σούλου άρχισαν να του επιτίθενται.^[25] Αυτό ανάγκασε τους Βρετανούς να αναζητήσουν καταφύγιο στο Μπρουνέι το 1774 και να εγκαταλείψουν προσωρινά τις προσπάθειές τους να βρουν εναλλακτικές τοποθεσίες για το εργοστάσιο.^[38] Παρόλο που έγινε προσπάθεια το 1803 να μετατραπεί το Μπαλάμπαγκαν σε στρατιωτικό σταθμό,^[25] οι Βρετανοί δεν ίδρυσαν περαιτέρω εμπορικούς σταθμούς στην περιοχή έως ότου ο Στάμφορντ Ραφλς ίδρυσε τη Σιγκαπούρη το 1819.^[38]

Το 1846, το νησί Λαμπουάν στη δυτική ακτή του Σαμπάχ παραχωρήθηκε στη Βρετανία από τον σουλτάνο του Μπρουνέι με τη συνθήκη του Λαμπουάν και το 1848 έγινε Βρετανική αποικία του Στέμματος. Βλέποντας την παρουσία των Βρετανών στο Λαμπουάν, ο αμερικανός πρόξενος στο Μπρουνέι, Claude Lee Moses, έλαβε δεκαετή μίσθωση το 1865 για ένα κομμάτι γης στο Βόρειο Βόρνεο. Ο Claude Lee Moses παραχώρησε στη συνέχεια τη γη στην Αμερικανική εμπορική εταιρεία του Βόρνεο, μια εταιρεία που ανήκε στους Joseph William Torrey και Thomas Bradley Harris καθώς και σε κινέζους επενδυτές.^[25][49] Η εταιρεία επιλέγει την τοποθεσία Κίμανις (που μετονομάστηκε σε «Έλενα») και αρχίζει να χτίζει μια βάση εκεί. Οι αιτήσεις για οικονομική υποστήριξη από την αμερικανική κυβέρνηση αποδείχθηκαν μάταιες και ο οικισμός εγκαταλείφθηκε αργότερα. Πριν φύγει, ο Torrey κατάφερε να πουλήσει όλα τα δικαιώματά του στον αυστριακό πρόξενο του Χονγκ Κονγκ, Γκουστάβ Όβερμπεκ. Ο Όβερμπεκ πήγε στη συνέχεια στο Μπρουνέι, όπου συναντήθηκε με τον τοπικό αρχηγό για να ανανεώσει την παραχώρηση.^[49] Το Μπρουνέι συμφώνησε να παραχωρήσει υπό τον έλεγχό του όλη την επικράτεια του Βόρειου Βόρνεο, ενώ ο σουλτάνος ​​έλαβε ετήσια πληρωμή ύψους 12.000 δολαρίων ενώ ο τοπικός αρχηγός έλαβε το ποσό των 3.000 δολαρίων.^[38]

Το 1872, το σουλτανάτο του Σούλου χορήγησε τη χρήση μιας έκτασης γης στον κόλπο Σάντακαν στον William Frederick Schuck, πρώην πράκτορα της γερμανικής προξενικής υπηρεσίας που είχε ζήσει στο νησί Jolo, του αρχιπελάγους Σούλου, από το 1864. Η άφιξη του γερμανικού πολεμικού πλοίου Nymph στη θάλασσα του Σούλου το 1872 για να διερευνήσει τη σύγκρουση Σούλου-Ισπανών έκανε το σουλτανάτο να πιστέψει ότι ο Schuck συνδέθηκε με τη γερμανική κυβέρνηση.^[50] Το σουλτανάτο εξουσιοδότησε τον Schuck να δημιουργήσει ένα λιμάνι για να μονοπωλήσει το εμπόριο στη βορειοανατολική ακτή, όπου ο Schuck θα μπορούσε να λειτουργήσει ελεύθερα, χωρίς τον ισπανικό αποκλεισμό.^[51] Ο Schuck συνέχισε αυτή τη λειτουργία μέχρις ότου αυτή η γη παραχωρήθηκε και στον Όβερμπεκ, ενώ ο σουλτάνος έλαβε ετήσια πληρωμή ύψους 5.000 δολαρίων, με συνθήκη που υπεγράφη το 1878.^[38]

Μετά από μια σειρά μεταβιβάσεων, ο Όβερμπεκ προσπάθησε να πουλήσει τη γη στη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και την Ιταλία, αλλά όλοι απέρριψαν την προσφορά του.^[49] Ο Όβερμπεκ συνεργάστηκε με τους βρετανούς αδελφούς Ντεντ (Άλφρεντ Ντεντ και Έντουαρντ Ντεντ) για οικονομική υποστήριξη για την ανάπτυξη της γης, και η εταιρεία Ντεντ τον έπεισε ότι οποιοσδήποτε επενδυτής θα χρειαζόταν εγγυήσεις από τον βρετανικό στρατό και διπλωματική υποστήριξη. Ο Όβερμπεκ συμφώνησε σε αυτή τη συνεργασία, ειδικά όσον αφορά τις ανταπαιτήσεις του σουλτάνου του Σούλου, μέρος της επικράτειας του οποίου στο αρχιπέλαγος Σούλου είχε καταληφθεί από την Ισπανία.^[49] Ο Όβερμπεκ, ωστόσο, αποσύρθηκε το 1879 και τα δικαιώματα του μεταφέρθηκαν στον Άλφρεντ Ντεντ, ο οποίος το 1881 σχημάτισε το North Borneo Provisional Association Ltd για να διαχειριστεί τη γη.^[52][53][54] Το επόμενο έτος, το Κούντατ έγινε η πρωτεύουσα του, αλλά λόγω των συχνών πειρατικών επιθέσεων, η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στο Σάντακαν το 1884.^[13] Για να αποφευχθούν περαιτέρω διαφωνίες σχετικά με την παρέμβαση, οι κυβερνήσεις του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ισπανίας και της Γερμανίας υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Μαδρίτης του 1885, αναγνωρίζοντας την κυριαρχία του βασιλιά της Ισπανίας πάνω στο αρχιπέλαγος Σούλου σε αντάλλαγμα της παραίτησης όλων των ισπανικών αξιώσεων έναντι του Βόρειου Βόρνεο.^[55] Η άφιξη της επιχείρησης έφερε ευημερία στους κατοίκους του Βόρειου Βόρνεο, με την εταιρεία να επιτρέπει στις αυτόχθονες κοινότητες να συνεχίσουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, αλλά επιβάλλοντας νόμους κατά της κυνηγού, των εθνοτικών εχθροπραξιών, του δουλεμπορίου και της πειρατείας.^[56][57] Το Βόρειο Βόρνεο έγινε τότε προτεκτοράτο του Ηνωμένου Βασιλείου το 1888 παρά την αντιμετώπιση τοπικής αντίστασης από το 1894 έως το 1900 από τον Mat Salleh και το 1915 από τον Antanum.^[25][57]

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Οι ιαπωνικές δυνάμεις έφτασαν στο Λαμπουάν στις 3 Ιανουαρίου του 1942,^[58] κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα εισέβαλαν στο υπόλοιπο Βόρειο Βόρνεο.^[25] Από το 1942 έως το 1945, οι ιαπωνικές δυνάμεις κατέλαβαν το Βόρειο Βόρνεο, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου νησιού, ως τμήμα της αυτοκρατορίας της Ιαπωνίας. Οι Βρετανοί είδαν ότι το κίνητρο για την κατάληψη της περιοχής από την Ιαπωνία ήταν οι πολιτικές και εδαφικές φιλοδοξίες παρά οι οικονομικοί παράγοντες.^[59] Οι κάτοικοι της Βρετανίας και οι ντόπιοι ήταν υποχρεωμένοι να υπακούσουν και υπέκυψαν στην κτηνωδία των Ιαπώνων.^[60] Η κατοχή οδήγησε πολλούς ανθρώπους από τις παράκτιες πόλεις στο εσωτερικό, φεύγοντας από τους Ιάπωνες και αναζητώντας φαγητό.^[61] Οι Μαλαισιανοί γενικά φαινόταν να ευνοούνται από τους Ιάπωνες, αν και ορισμένοι από αυτούς αντιμετώπισαν καταστολή, ενώ άλλες φυλές όπως οι κινέζοι και οι αυτόχθονες λαοί καταπιέστηκαν σοβαρά.^[62] Οι Κινέζοι αντιστέκονταν ήδη στην ιαπωνική κατοχή, ειδικά με τον Β΄ Σινοϊαπωνικό πόλεμο στην ηπειρωτική Κίνα.^[63] Οι ντόπιοι Κινέζοι σχημάτισαν αντίσταση, γνωστή ως Guerillas Kinabalu, με επικεφαλής τον Albert Kwok, με ευρεία υποστήριξη από διάφορες εθνοτικές ομάδες στο Βόρειο Βόρνεο, όπως οι λαοί Dusun, Murut, Suluk και Illanun. Το κίνημα υποστηρίχθηκε επίσης από τον Mustapha Harun.^[64] Ωστόσο, ο Kwok μαζί με πολλούς άλλους συμπατριώτες εκτελέστηκαν αφού οι Ιάπωνες τους συνέτριψαν στην επανάσταση του Τζέσελτον.^[61][65]

Στο πλαίσιο της εκστρατείας του Βόρνεο για την επανάκτηση της περιοχής, οι δυνάμεις των συμμάχων βομβάρδισαν τις περισσότερες από τις μεγάλες πόλεις υπό ιαπωνικό έλεγχο, συμπεριλαμβανομένου του Σάντακαν, το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι Ιάπωνες είχαν έναν καταυλισμό για αιχμαλώτους πολέμου, που ήταν γνωστό ως στρατόπεδο Σάντακαν για εκείνους που υποστήριζαν τους Βρετανούς.^[66] Η πλειοψηφία των αιχμαλώτων πολέμου ήταν Βρετανοί και Αυστραλοί στρατιώτες που πιάστηκαν μετά την πτώση της Μαλάγια και της Σιγκαπούρης.^[67][68] Οι κρατούμενοι υπέστησαν αξιοσημείωτες απάνθρωπες συνθήκες και εν μέσω συνεχών συμμαχικών βομβαρδισμών οι Ιάπωνες τους ανάγκασαν να κατευθυνθούν στο Ranau, το οποίο βρίσκεται περίπου 260 χιλιόμετρα μακριά, σε μια πορεία που ονομάζεται Πορεία Θανάτου του Σάντακαν.^[69] Ο αριθμός των κρατουμένων μειώθηκε σε 2.345, πολλοί από τους οποίους σκοτώθηκαν καθ 'οδόν είτε από φιλικά πυρά είτε από τους Ιάπωνες. Μόνο έξι από τους εκατοντάδες αυστραλιανούς κρατούμενους έζησαν για να δουν το τέλος του πολέμου.^[70] Επιπλέον, από το σύνολο των 17.488 Ινδονήσιων εργατών που έφεραν οι Ιάπωνες κατά τη διάρκεια της κατοχής, μόνο 1.500 επέζησαν κυρίως λόγω της λιμοκτονίας, των σκληρών συνθηκών εργασίας και της κακομεταχείρισης.^[61] Τον Μάρτιο του 1945, οι αυστραλιανές δυνάμεις ξεκίνησαν την Επιχείρηση Agas προκειμένου να συγκεντρώσουν πληροφορίες για την περιοχή και να ξεκινήσουν εχθροπραξίες εναντίον των Ιαπώνων.^[71] Ο πόλεμος τελείωσε στις 10 Σεπτεμβρίου του 1945, όταν οι Αυστραλιανές Αυτοκρατορικές Δυνάμεις (AIF) νίκησαν στη μάχη του Βόρειου Βόρνεο.^[25][72]

Βρετανική αποικία του Στέμματος

Μετά την παράδοση της Ιαπωνίας, το Βόρειο Βόρνεο διοικήθηκε από τη Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση και στις 15 Ιουλίου του 1946 έγινε Βρετανική αποικία του Στέμματος.^[25][73] Η Βρετανική αποικία του Στέμματος του Λαμπουάν ενσωματώθηκε σε αυτή τη νέα αποικία. Κατά τη διάρκεια της τελετής, τόσο η βρετανική όσο και η κινεζική σημαία υψώθηκαν στο Τζέσελτον.^[73] Οι Κινέζοι εκπροσωπούνταν από τον Φίλιπ Λι, μέλος του κινήματος αντίστασης ενάντια στους Ιάπωνες, οι οποίοι υποστήριξαν τελικά τη μεταφορά της εξουσίας και τη μετατροπή σε Βρετανική αποικία του Στέμματος.^[73] Ο Φίλιπ Λι είπε: «Αφήστε το αίμα τους να είναι η υπόσχεση του τι θέλουμε να είμαστε - οι πιο αφοσιωμένοι υπήκοοι της Μεγαλειότητας του».^[73]

Λόγω της ολοσχερούς καταστροφής της πόλης Σάντακαν μετά τον πόλεμο, το Τζέσελτον επιλέχτηκε να αντικαταστήσει την πρωτεύουσα με το Στέμμα να κυβερνά το Βόρειο Βόρνεο μέχρι το 1963. Η κυβέρνηση της Βρετανικής αποικίας του Στέμματος δημιούργησε πολλά τμήματα για να επιβλέπει την ευημερία των κατοίκων της και να αναβιώσει την οικονομία του Βόρειου Βόρνεο μετά τον πόλεμο.^[74] Μετά την ανεξαρτησία των Φιλιππίνων το 1946, επτά από τα βρετανικά ελεγχόμενα νησιά των χελωνών (συμπεριλαμβανομένων των νήσων Cagayan de Tawi-Tawi και Mangsee) στα βόρεια παράλια του Βόρνεο παραχωρήθηκαν στις Φιλιππίνες όπως είχαν διαπραγματευτεί οι αμερικανικές και βρετανικές αποικιακές κυβερνήσεις.^[75][76]

Μαλαισία

Στις 31 Αυγούστου του 1963, στο Βόρειο Βόρνεο δόθηκε αυτοδιοίκηση.^[77][78][79] Η Επιτροπή Κόμπολντ συστάθηκε το 1962 για να καθορίσει εάν ο λαός του Βόρειου Βόρνεο και του Σαράουακ ευνοούσαν την προτεινόμενη ένωση της Ομοσπονδίας της Μαλαισίας και διαπίστωσε ότι η ένωση ευνοούνταν γενικά από τον λαό.^[80] Οι περισσότεροι ηγέτες της εθνοτικής κοινότητας του Βόρειου Βόρνεο, δηλαδή ο Mustapha Harun που εκπροσωπούσε τους γηγενείς μουσουλμάνους, ο Donald Stephens που εκπροσωπούσε τους μη μουσουλμάνους ντόπιους, και ο Khoo Siak Chew που εκπροσωπούσε τους Κινέζους, υποστήριζαν τελικά την ένωση.^[64][81][82] Μετά από συζήτηση που κορυφώθηκε με τη συμφωνία της Μαλαισίας και συμφωνία 20 σημείων, στις 16 Σεπτεμβρίου του 1963 το Βόρειο Βόρνεο (ως Σαμπάχ) ενώθηκε με τη Μαλάγια, το Σαράουακ και τη Σιγκαπούρη για να σχηματίσει την ανεξάρτητη Ομοσπονδία της Μαλαισίας.^[83][84]

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Sabah στο Wikimedia Commons