Sabah
Ti Sabah (Panagibalikas a Malayo: [saˈbah]) ket ti maysa nga estado ti Malaysia a mabirukan iti akin-amianan a paset ti Borneo, iti rehion ti Daya a Malaysia. Mabeddengan ti Sabah iti estado ti Malaysa iti Sarawak iti abagatan a laud ken iti rehion iti abagatan ti Kalimantan ti Indonesia. Ti Pederal a Teritorio ti Labuan ket timaysa nga isla iti kabangibang ti pantar ti Sabah. Makibinningay ti Sabah kadagiti pagbeddengan iti baybay iti Bietnam iti laud ken iti Filipinas iti amianan ken daya. Ti Kota Kinabalu ketti kapitolio a siudad ti estado, ti sentro ti eonomia ti estado, ken ti tugaw ti gobierno ti estado ti Sabah. Dagiti sabali a nagruna nga ili iti Sabah ket mairaman ti Sandakan ken Tawau. Mangirehistro ti senso iti 2015 ti populasion iti 3,543,500 iti estado,[7] ken idi 2019 daytoy ket nakarkulo a dimmakel iti sumurok a 3.9 a riwriw. Ti Sabah ket addaan iti maysa nga ekuatorial a klima nga addaan kadagiti tropikal a katuduan a bakir ken adu dagiti sebbangan ti ayup ken mula. Ti estado ket addaan iti atiddog a kabambantayan iti laud a bangir a mangbukel ti parte ti Nailian a Parke ti Kambantayan Crocker. Ti Karayan Kinabatangan, ti maikadua a katiddogan a karayan iti Malaysia ket agayus iti Sabah, ken ti Bantay Kinabalu ket ti kangatuan a punto iti Sabah ken iti Malaysia.
Sabah | |
|---|---|
Estado | |
 Wagayway  Eskudo | |
| Parbo a nagan: | |
| Pasasao: Sabah Maju Jaya | |
| Kanta ti pagilian: Sabah Tanah Airku (Ilokano: Sabah TI Pagiliak) | |
 | |
| Nagsasabtan: 5°15′N 117°0′E / 5.250°N 117.000°E 117°0′E / 5.250°N 117.000°E | |
| Kapitolio | Kota Kinabalu |
| Gobierno | |
| • Yang di-Pertua Negeri | Juhar Mahiruddin |
| • Pangulo ti Ministro | Hajiji Noor (GRS–PN–BERSATU) |
| Kalawa | |
| • Dagup | 73,904 km2 (28,534 sq mi) |
| Populasion (2018)[3] | |
| • Dagup |  3,900,000 (Maika−2) |
| • Densidad | 52/km2 (130/sq mi) |
| Nagan dagiti umili | Sabahano |
| Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan | |
| • HDI (2018) | 0.704 (nangato) (Maika-15)[4] |
| Kodigo ti koreo | 88xxx to 91xxx |
| Panagtawag | 087 (Uneg a Distrito) 088 (Kota Kinabalu ken Kudat) 089 (Lahad Datu, Sandakan ken Tawau) |
| Panagrehistro ti karro | SA,SAA,SAB (Kota Kinabalu & Kota Belud) SB (Beaufort) SD (Lahad Datu) SK (Kudat) SS (Sandakan) ST (Tawau) SU (Keningau) |
| Sipud a nagan | Amianan a Borneo |
| Brunei a Sultanao | Maika-16 a siglo |
| Sulu a Sultanato | 1658 |
| Abagatan a Borneo ti Britaniko | 1882 |
| Panagsakup ti Hapon | 1941–1945 |
| Balangat a Kolonia ti Britaniko | 1946 |
| Pannakaipangato ti Pederation iti Malaya tapno mangbukel iti Malaysia[5] | 16 Septiembre 1963[6] |
| Website | www.sabah.gov.my |
Ti kasapaan a panagtaeng ti tao iti Sabah ket maitugotan idi 20,000–30,000 a tawen ti napalabas iti lugar ti igid ti Luek Darvel kadagiti kueba ti Madai-Baturong. Addan idi ti estado iti maysa a relasion iti panagtagilako iti Tsina manipud idi maika-14 a siglo AD. Naimpluensiaan ti Sabah babaen ti Imperio ti Brunei kadagidi maika-14 ken maika-15 a siglo, bayat a ti akindaya a parte ti teritorio ket naited iti Sultanato ti Sulu gapu ta tinulongan ti Sultanato ti imperio ti Brunei iti maysa a bakalan ken isu a naited kaniada a kas regalo idi baetan ti maika-17 ken maika-18 a siglo. Ti estado ket kanungpalan nga innala baben ti naikuarte iti Britaniko a North Borneo Chartered Company idi maika-19 a siglo. Id las-ud ti Gubat ti Sangalubongan II, ti Sabah ket sinakup babaen ti Hapon kadagiti tallo a tawen. Daytoy ket nagbalin a Kolonia ti Balangat ti Britaniko idi 1946. Idi 31 Agosto 1963, Nadatunan idi ti Sabah iti bukod a panagturay babaen ti Britaniko. Kalpasan daytoy, ti Sabah ket nagbalin a maysa kadagiti nagpundar a kameng ti Pederasion ti Malaysia (nabangon idi 16 Septiembre 1963) a kaduana ti Sarawak, Singapur (naparuar idi 1965), ken ti Pederasion ti Malaya (Malaysia Peninsular wenno Laud a Malaysia). Sinuppaita ti pederasion babaen ti kaarruba nga Indonesia, a nakaiturongan ti suppiat ti Indonesia–Malaysia kadagiti tallo a tawen a mainayon pay ti pangta a panangisilpo babaen ti Filipinas apakairamanan ti Sultanato ti Sulu, dagiti pangta a nagtultuloy ita nga aldaw.[8]
Mangipakita ti Sabah kadagiti adu a dibersidad ti etnisidad, kultura ken pagsasao. Ti daulo ti estado ket ti gobernador, ken ammo pay a kas ti Yang di-Pertua Negeri, bayat a ti daulo ti gobierno ket ti Pangulo ti Ministro. Ti sistema ti gobierno ket asideg a naimodelo iti parlamentario a sistema ti Westminster ken addaan kadagiti maysa a kasapaan a sistema ti lehislatura ti estado iti Malaysia.Nabingbingay ti Sabah kadagiti lima nga administratibo a pannakabingbingay ken dagiti 27 a distrito. Ti Malayo ket ti opisial a pagsasao ti estado;[9][10] ken tirelihion ti estado ket Islam, ngem mabalin met a masanay dagiti sabali a relihion iti ania man a parte ti estado.[11] Ti Sabah ket ammo para iti tradisional nga instrumento ti musika, ti sompoton. Ti Sabah ket addaan kadagiti adu a masna a rekurso, ken ti ekonomiana ket napigsa a maipapan iti eksport. Dagiti kangrunaaan nga eksportna ket mairaman ti lana, gas, tarikayo ken lana ti palma. Dagiti sabali pay a nangruna ngain dustria ket agrikultura ken ekoturismo.
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Sabah iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Sabah manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
