Arabako konderria

IX-XIII. mendeen artean egungo Araba konderri moduan antolatu zen: Arabako konderria izenekoa.

IX. mendean ageri da lehenengoz Araba (Albeldako Kronika). Betiere konderri bezala, Araba Gaztela eta Nafarroako erregeen mende egon zen, 1200ean Alfontso VIII.a Gaztelako erregeak Gasteiz eta Trebiñu konkistatu ondoan, Arabako lurraldea Nafarroako erregeen eskuetatik kanpora geratu zen arte. 1332. urtean, Araba osoa Gaztelako koroaren pean geratu zen.^[1]

Hasieran burujabeak gero erregeen konde edo tenente bilakatu ziren, muga babesteko arduradunak. Kondeek Arabako, Lantarongo eta Cerezoko konde izan zuten izendapena.^[2]

Arabako kondeen zerrenda

Hauxe da Arabako kondeen zerrenda. Eglion Arabako lehen kondea izan zen (850ean hasita) eta Saltzedoko Diego Lopez azkena (1332an amaituz). 1332 eta gero, titulua Gaztelako koroari lotu zen.

Lehendabiziko kondeek ia askatasun osoz gobernatzen zuten bere lurraldeak, orduko erreinutik urrun, baina Fernan Gonzalezek Araba konkistatu eta gero, konderria Gaztela eta Nafarroen erregeen menpe izan da, Haroko leinuarekin Gaztelatik hurbil eta beste kondeekin Nafarroatik.

Independienteak

Gaztelako Erresumako morroiak (923-1046)

Fernan Gonzalezek, Alvaro Herramelizen alargunarekin, Antsa, ezkondu zenean, Lantaron, Araba eta, ziur asko, Cerezoko konderriak lortu zituen.

Fernan Gonzalez, 931-944, baita Gaztelako lehen konde burujabea ere.
Ansur Fernandez,944-945
Fernan Gonzalez, 945-970
Nuño Gonzalez, 970-1033
Fortun Eneko, 1033-1046

Nafarroako Erresumako morroiak (1046-1085)

Gatzia Santxezek napar erregeak Araba konkistatu zuen, Leon eta Gaztelako Fernando I.a bere anaiaren laguntzaz.

Munio Muñoz kondekidea, 1046-1060
Antso Mazeratio kondekidea, 1046-1060
Arabako Ramiro, 1060-1075
Arabako Martzelo, 1075-1085

Gaztelako Erresumako morroiak (1085-1123)

Leon eta Gaztelako Alfontso VI.ak, Nafarroako Antso IV.a hil zenean, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Bureba konkistatu zituen eta 1077 Enperadorearen titulua aldarrikatu zuen. Haroko Lope Enekori konderria eman zion, Bizkaia, Errioxa eta ia Gipuzkoa osoarekin batera 1082ko Donemiliaga Kukulako Monasterioko dokumentu baten arabera.