Artazu

Artazu toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Artazu

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[4]

• Artaçu (1007)
• Artazu (1027)
• Arthaz (1106)
• Artaz (1117)
• Artaçu (1196)
• Artaço (1246)
• Artaçu (1366)
• Artazu (1534)
• Artaçu (1591)
• Artazu (1802)
• Artazu (1926)
• Artazu (1990)

Etimologia

Mikel Belaskok dioenez, Artazu euskal jatorriko toponimoa da. Bere esanahia ia gardena da, arta hitzak ("arte" zuhaitz motaren konposizioan aldaera) eta -zu ugari atzizkiak osatzen baitute. Beraz, "arte ugari dituen lekua" edo "artadia" esan nahi du.

Armarria

Artazuko armarriak honako blasoi hau du:^[5]

Bandera

Artazuko banderak Artazuko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Artazu Mañeruibarreko herri bat da, Izarbeibar-Novenera eskualdean.

Mugakideak

Inguru naturala eta kokapena

Herria Nafarroa erdialdean kokatzen da, Lizarrako merindadearen ekialdeko muturrean.

Klima eta landaredia

Artazuko klima, mediterraneo kontinentala da. Altueraren arabera aldakorrak dira, batez besteko tenperatura 12º eta 14º bitartekoa eta prezipitazioak 500 eta 800mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 60 eta 100 inguru izaten dira.

Landaredia landaturiko pinudiak eta ibaien ertzetan dagoen landaredia baino ez da han. Udalerrian zeuden jatorrizko basoak ia erabat galdu dira gizakiaren eragina dela eta.

Estazio meteorologikoa

Artazun ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[6]

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]

Antzinako errege-jaurerriko hiribildua zen, eta haren prestazioak, Zurindain, Muzki eta Orendain herrietakokin batera, Antso VII.a Azkarra nafar erregeak eguneratu zituen 1196. urtean, urtean 350 soldata gehi beste 50 izango zirela zenbatuz. Tibalt I.a Nafarroakoak truketzat eman zuen 1234an Tota Errodrigitz, Errodrigo Abarkaren alaba eta Joan Bidaurreren emaztea, zeinak, aldi berean, herria eta Cortesko gaztelua eta Cortes herria laga zituen. Hala ere, jasota dago Tibalt erregeak berak, 1236an, Artazuren lepokoei eman ziela errege koroaz besterendu ezin zitezkeela, eta ezein abere-gizonik, ez mailegu-emailerik, haietan sar ez zitezen, erregeari bere bularra eta eskubideak ordainduz; eta baimena eman ziela mahastietan barrena zihoan lasterketa (bidea) aldatzeko, belardian barrena haien muturreraino eramanez.

Koroak 1280an bertze Joan Bidaurreren petxak konfiskatu zituen, hala nola: 304 sause Orendaingoekin, 8 koka ardoarekin, kasu honetan Sarriarekin, eta 22 kahitze garirekin, gurpilak edo errota ustiatzeagatik. Udalerriko lursailak Iratxeko monasterioa 1169an eta Jerusalemgo San Joan Ospitaleak 1227an eskuratu zituzten. Bertako eliza 1206an lotu zioten Iruñeko kabildoaren ganberako arkitanatoari.

XIX. mendearen hasiera arte bere justizia arruntaren bidez gobernatu zen arren, Artazuko bizilagunek aukeratua, Mañeruibarrekoa zen; gero, 1845ean, udalerri independente bihurtu zen. 1849an eskola bat zuen, urtean 2600 erreal zituena. 1920ko hamarkadan, eskolak bi ziren.^[8][9]

2023 urteko erroldaren arabera 116 biztanle zituen Artazuk.^[10]

Artazuko udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Girgillaoko, Ziraukiko eta Mañeruko udaletako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Iñaki Arguiñano Azcona da, Elibideko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udala

Udalaren egoitza eta udaletxea herrigunean dago.

• HELBIDEA: Iparreko kalea, 2

Egungo banaketa

Artazuko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Iñaki Arguiñano Azcona da, Elibidea zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:

• Marta Arguiñano Azcona (Elibidea)
• Ainara Galdeano Andueza (Elibidea)
• Francisco Javier Arguiñano Azcona (Elibidea)
• Alvaro Martinez Fernandez (Elibidea)

Alkateak

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

Hauek izan dira Artazuko azken alkateak:

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Artazu sailkatu zituen hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.^[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Artazu ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[17]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da Oltzako hizkeran. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Mañeruibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Artazu eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %8,74k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 8,33k eta 2018n % 12,10k.

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Jaiak

Artazuko herriko jaiak, abuztuaren 15etik hurbilen dagoen asteburuan ospatzen dira. Horrez gain, urtean zehar San Miguel irailaren 29an ospatzen da, eta Ardoaren eta Lurraren eguna irailaren 10ean ospatu izan da.

• San Migel eliza, Erdi Aroan eraikitako kristiau eliza, XVIII. mendean zaharberritua.

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Izarbeibar-Novenera
• Lizarrako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Artazuko Udalako webgune ofiziala