Aurora Bernárdez

Guraso galiziarrak zituen, Francisco Bernárdez eta Dolores Novoa.^[7]

Bere aitaren aurreko ezkontza bateko bost neba-arreba erdi izan zituen —Enrique, Francisco Luis Bernárdez idazle eta poeta, Ricardo, Federico eta Adelaida— eta beste bi—Mariano eta Teresa (1931-2010)—.^[7] Txikitan urte batzuetan Lugon (Galizia) bizi izan zen.^[8] Filosofia ikasi zuen Buenos Airesko Unibertsitatean, eta Filosofia eta Letretako lizentziadun gisa graduatu zen.^[9][10]

Inés Malinow idazleak kontatu zuen, Julio Cortázarrek (1914-1984), artean idazle berri samarra zenak, nola ezagutu zuen Aurora Bernárdez laguna —Cortazarren hitzetan, «sudur oso errespetuzkoa»—, 1948an:^[9]

Nik garai hartan ezagutu nuen. Pare bat aldiz atera ginen kafea hartzera eta literaturaz hitz egitera. Aurora Bernárdez nire laguna zen, komentatu eta ezagutu nahi izan zuen. Hala, arratsalde batean, Boston kafetegian, Juliori eta Pérez Zelaschi idazleari deitu nien, eta elkar ezagutu zuten. Gero, haiek tratatzen hasi ziren. Julio ezezaguna zen orduan. Inés Malinow^[11]

Cortazarrekin izan zuen harremana bizia izan zen elkar ezagutu zuten unetik eta elkarren arteko kidetasun handiak, bereziki intelektualak, aurkitu zituzten. Cortazar Buenos Airesen egon zen azken hilabeteetan intentsitatea handitu egin zen.^[12] Gero, berak bakarrik bidaiatu zuen; Parisen egonaldi laburra izan zen, aitorpen ia turistikoa. Buenos Airesera itzultzean, harremana estutu egin zen eta Europara elkarrekin joatea erabaki zuten. 1951ko urrian, Cortazarrek betiko migratu zuen Frantziara, Frantziako Gobernuaren beka batekin.^[13]

Lehenbizi Unibertsitate Hirian hartu zuen ostatu (han, eraman zuen liburutegiaren zati handi bat lapurtu zioten, poesia frantses eta ingeleseko eta literaturako liburu asko, oro har).^[14]

La Maga (Edith Aron) lagunak lana lortu zion Printemps dendetan, han lan egiten baitzuen.^[12]

Liburu juduen banatzaile batekin lan egitea lortu zuen, eta egunkarian ohar baten bidez ezagutu zuen.^[14] Liburuak paketatu eta hiriko liburu-dendetara eraman behar zituen. Parisen mugitzeko, Vespa motor bat erosi zuten, eta harekin istripu larria izan zuen 1952aren erdialdean.^[12]

1952. urtean CortázarEdith Aron 'Maga'rekin harremanetan egon zen. Haren hitzetan:

[Cortázar] Horrelako jokoak egiten zituen denbora guztian, eta ni ez nintzen inoiz pareko sentitu. Konplexu handia nuen, berak hainbeste zekielako eta nik hain gutxi nekielako. Ez nintzen berarekin bizitzera joan, ikasi egin nahi nuelako. Gainera, banekien berak asko miresten zuela Aurora Bernárdez, Buenos Airesen baitzegoen. [...]

Cortazarrez maiteminduta?

Ez nekien. Halako gau batean, Cortazarrek esan zidan Aurora urte-amaieran iritsiko zela Parisera, eta galdetu zidan zer zen garrantzitsuena niretzat, Gabonak ala Urte Berria. Ez dakit zergatik esan nion Urte Berria, Gabonak aitarekin pasatuko nituela. Berriro ikusi genuenean elkar, berak Eguberriak Aurorarekin igaro zituen eta harekin jarraitzea erabaki zuen. Galdu nuenean konturatu nintzen maite nuela. Edith Aron (La Maga)^[15]

1952ko abenduaren amaieran, Aurora Bernárdezekin Parisen elkartu zen. Aurorak zenbait itzulpen-lan lortu zituen (besteak beste, filosofiako entziklopedia lodi baten itzulpena), eta horri esker iraun zuten.^[13]

Patata frijitu kiloak jaten genituen, bifeak ia klandestinoki egiten genituen, hoteleko gelan ez zegoelako sukalderik, eta ez zigutelako sukaldean aritzeko baimenik ematen, gelako leihoa irekitzen genuen hainbeste ke irten ez zedin. Aurora Bernárdez^[16]

Cortazarrek kontratu bat lortu zuen Edgar Allan Poeren ipuin batzuk itzultzeko.^[13]1953ko apirilean, oso aurrekontu gutxirekin, Florentziara (Italia) joan ziren, eta han pentsio ekonomiko batean bizi izan ziren. Italiaren iparraldean ibili ondoren, Erroman bizi izan ziren. 1953ko abuztuaren erdialdean Parisera itzuli ziren.^[13] Bidaia horretatik itzultzean, Ville hoteleko bazarraren parean ezkondu ziren, 1953ko abuztuaren 22an, IV. barrutiko Mairieren. Esther Herschkovich (Auroraren laguna Buenos Aireseko ikasle-garaikoa) eta Lipa Burd senarra izan zituzten lekuko.^[13]

Handik gutxira, Cortazarrek itzultzaile-lana lortu zuen Unesco-n. Ondoren, Aurorak Unescoren itzultzaile gisa ere lortu zuen lana urte askoan, 1985era arte, eta aldi baterako baldintza berberetan, kontratatu gisa, bere independentziari eusteko. Horrek aukera ematen zien biei interesatzen zitzaizkien lekuetara joateko.^[17] 1950eko hamarkadaren amaieran, VII. barrutiko Pierre Leroux kaleko 24 bis zenbakian bizi izan ziren.^[18] Han, Cortázar Rayuela idazten hasi zen. Unescoren interprete eta itzultzaile gisa, hainbat bidaia egin zituzten, bakoitzak bere aldetik, Erromara, Montevideora.^[10] Elkarrekin joan ziren Indiara.^[10]

Hirurogeiko hamarkadaren hasieran, Cortazarrek kontratu bat lortu zuen Edgar Allan Poeren obra osoak prosa bihurtzeko Puerto Ricoko Unibertsitaterako. Garai hartako 3.000 dolar ordaindu zizkioten, eta, horri esker, pabilloi zahar bat erosi zuen Parisen, XV. barrutiko Place du Général Beureten. Angelina Camicia arkitekto argentinarrarekin egokitu eta birmoldatu zuten, hiru mailako sail bihurtu baitzuen. Sail horretan bizi izan zen Aurora Bernárdez.^[19] Aurorak itzulpen horretan lagundu zuen. Kritikariek idazle estatubatuarraren lanaren itzulpen onena dela diote.^[6]

Lehen apartamentu txiki bat izan zen VII. Barrutian, non Rayuela hasi eta ipuin asko idatzi zituen. Gero, frantziarrek pabilloiaren kontua sortu zen: etxe txiki bat da, biltegi zahar baten goialdean, eta etxetxo independente oso mugakide bat osatu zuen, hamar urte bizi izan garena. Han amaitu nuen 'Rayuela', eta han idatzi nituen 'Todos los fuegos' laneko ipuin guztiak eta beste testu asko. Eta gero, orain dela bi urte, nire emazte ohiarengandik banandu nintzenean, etxetxo hori utzi nion, bera batez ere Argentinan bizi bada ere, itzultzailea denez, batzuetan Frantziara etortzen da lanera. Unescorentzat ari da lanean Parisen. Eta orduan nik horixe utzi nion Aurorari. Julio Kortazar ^[20]

Bernárdez itzultzailea izan zen Cortazarrekin batera. Harekin lankidetzan aritu zen, halaber, gerora bere lanetatik beste hizkuntzetara egin zituen zenbait itzulpenen aurreprodukzio-prozesuan.^[6]

Duela mende-laurden bat ezagutu nituen biak Parisko elkarren lagun baten etxean, eta harrezkero, 1967an elkarrekin ikusi nituen arte, Grezian, beti txunditzen ninduen haiei entzuteak, Aurora eta Julio tandemaren ikuskizunak. Gainontzekoak sobran geunden. Esaten zuten guztia argia, kultua, dibertigarria, bizia zen. Askotan pentsatzen nuen: «Ezin dira beti horrelakoak izan. Elkarrizketa horiek etxean entseatuko dituzte, gero solaskideak liluratzeko erabili gabeko pasadizoekin, hitzordu distiratsuekin eta txantxa horiekin. Une egokian, giro intelektuala deskargatzen dute». Gaiak batetik bestera pasatzen ziren, bi kontsumatu malabarista bailiran, eta haiekin bat ez zen inoiz aspertzen. Konplizitate perfektua, bat egiten zutela zirudien adimen sekretua, nik miresten eta inbidiatzen nuen bikotearen sinpatia, literaturarekiko konpromisoa eta mundu guztiarekiko eskuzabaltasuna, eta, batez ere, nire moduko ikastunak. Zaila zen zehaztea nork irakurri zuen gehien eta ondoen, eta bietatik zeinek esaten zituen liburu eta autoreei buruzko gauza agudoagoak eta ustekabekoenak. Mario Vargas Llosa^[21]

Saúl Yurkievich (1931-2005) idazlearen arabera, bien lagun, Cortázar eta Bernárdezek hasiera-hasieratik osatu zuten «maitasun-bikote bat, inork ez bezala bere konplizitatea etengabe aberasten» zuena.^[9] Cortazarrek maitasunez deitzen zion 'Glop'.^[10] Rayuela amaitu zuenean (1962), Cortazarrek bere lagun Francisco ''Paco'' Porruari (1922) idatzi zion, Editorial Sudamericana aldizkariko literatura-zuzendaria:

Liburuak irakurle bakarra du: Aurora. Liburuari buruz duzun iritzia laburtzeko, agian, esango dizut azkenean nergar egin zuela amaitu zuenean. Aurorak eta biok, gure aletegian kastillatuta, Alban Bergen eta Schoenbergen kuartetoak landu, irakurri eta entzuten ditugu, eta abantaila hau baliatzen dugu: hemen zelorrasoa jotzen digun inor ez dagoela aprobetxatuta. Julio Kortazar

Bakoitzak kanpora bidaia asko egiten jarraitu zuen, lan kontuengatik.^[10][22] Edith Aronen hitzetan:

Inoiz ez nintzen jeloskor jarri Aurorarengatik. Geroago, noizbehinka, etxera bazkaltzera joateko esan zidaten. Ni Cortazarrekin ikasitako neska nintzen. Guztiaren gainetik, hori zen berari gehien gustatzen zitzaiona; zerbaitegatik izan zen Argentinan eskolako maisu. Baina lehenengo aldian mahaitik jaiki nintzela, komunean sartu eta negar egin nuela onartu behar dut. Ni sufritzen egon nintzen konturatu gabe. Eta badakit Cortazar ere pixka bat kezkatuta zegoela. 'Rayuelak' eman zion arrakastarekin, banekien pixka bat erabili egin ninduela. Edith Aron ^[15]

Aurora Bernárdezek frantsesetik, ingelesetik eta italieratik gaztelaniara itzuli zituen autore hauek:^[6][23]

1963an, Bernárdez eta Cortázar Kubara joan ziren, Kubako Iraultza ezagutzera (1959-). Han, Cortázar idazle politiko latinoamerikarra bihurtzen hasi zen. Bernárdez, berriz, Parisera itzuli zen, oso desenkantatuta, eta uhartea ez zapaltzea erabaki zuen. Hala, Bernárdez eta Cortázar pixkanaka-pixkanaka «krisi motel baina saihestezin batean» sartu ziren, idazleak Julio Silva margolariari (1930) idatzi zion bezala.^[9]1968ko ekainaren amaieran, Saignonen (Proventza, Frantziako hegoaldean) erositako etxera joan ziren.^[9] Hilabete bat geroago, Cortazarrek bere bizitza berregiteko erabakia, eta Bernárdezek berea berregiten uztea, irmoki hartua zegoen, «ezagutzen duzun norbaitekin, sarritan Sebastien Bottin rue bisitatuko duzulako», idatzi zion Cortazarrek Paco Porrúari.^[9] Krisia Ugné Karvelis (1936) idazle lituarrarekin amaitu zen, Gallimard argitaletxean agentea baitzen.

Hurrengo urratsa une bateko tartea izan zen: Bernárdez Parisera joan zen, eta Cortázar Saignonen aritu zen lanean. Gogoeta-denbora horrek posizioak finkatzeko balio izan zuen, eta banaketa zen haien amaiera. «Bada nire bizitza erabat betetzen duen norbait, eta dagoeneko oso luzea den bizitza baten azken zatian ibiltzea espero dut harekin", aitortu zion Cortazarrek Paco Porrúari.^[9]

Ugné Karvelis Cortazar idazlearen bizitzan agertu zenean, bikotearen deskonposizio-prozesu bat amaitu zen. Banantzeak ez zuen inoiz haien arteko urruntzerik ekarri, bien arteko adiskidetasuna mantendu baitzuten denboran zehar.^[25]

Banandu arren, elkarrekin igarotako 14 urte horiek lotura haustezina eta elkarren arteko maitasuna sortu zuten, eta beti bere horretan mantendu zuten. Bernárdez eta Cortázar elkarren lagun izaten jarraitu zuten, eta bion arteko lagunak ere lagun onak izaten jarraitu zuten idazlearen bizitza osoan.^[10]

Ugné Karvelisekiko harremana amaitu zenean —zortzi urte geroago—, Cortazarrek dibortzioa eskatu zion Aurora Bernárdezi, Carol Dunlop (1946-1982) idazle eta argazkilariarekin ezkontzeko. Kortazar ez zen Karvelisekin ezkondu.

Garai hartan, Bernárdez asko egoten zen bikotearekin, Mallorcan erositako etxea eskaini zien, eta Dunlop gaixotu zenean, etengabe egon zen han. Carol Dunlop —berarekin bizi izan zen hirugarren eta azken emakumea— hil ondoren, Aurora Bernárdezek lagundu zion Cortazarri leuzemia diagnostikatu ondoren. Bernárdez harekin bizi izan zen eta hil arte egon zen.^[10] Hil ondoren —1984ko otsailaren 12an—, bera izan zen Julio Cortazarren lan argitaratuaren eta albazea literarioaren oinordeko bakarra, bere liburutegiko liburuen destinoaren jabea —Nikaraguako Liburutegi Nazionalari emandako milaka liburu izan ezik—, eta bere dokumentu pertsonalen, eskuizkribuen, makinazko orrien, ohar-koadernoen eta paper solteen jabea, dena.^[10] Ondare horri buruzko liburu bat argitaratu da: Papeles inesperados (Alfaguara, 2009).^[26]

Cortázar hil zenetik, argitaratu gabeko lanak argitaratu zituen: Divertimento, El análisis, Diario de Andrés Fava, Imagen de John Keats.^[8]

Gladis Anchieriren laguntzarekin konpilatu zuen korrespondentzia, eta Galiziako Irudi Arteen Zentroan utzitako argazki- eta film-artxiboa prestatu zuen. Saúl Yurkievich —Bartzelonako Círculo de Lectoresek idatzitako Obra completa argitalpenaren zuzendaria— hil zenean, Bartzelonako Carles Álvarez Garriga (1968) filologoaren laguntzaz arduratu zen lanaz.^[8] 2000. urtean —Bernárdezek bildutako hamarkada bateko lanaren ondoren—, Alfaguara argitaletxe madrildarrak Cortazarren gutunen lehen argitalpena argitaratu zuen. 2012an, handitutako edizio bat aurkeztu zuen (mila karta berri baino gehiagorekin), eta oso zuzendua (lehen edizioan kendutako zatiak jarri zituen eta kartak fideltasun handiagoz errepikatu zituen).^[27]

• 1994an, Bernárdezek merezimenduaren diploma lortu zuen itzulpengintzan (Letren Ziurtagiriak saria).^[6]

Parisen bizi izan zen, birmoldatutako pabilloi zahar batean, Place du Général Beuret delakoan, XV. barrutian.^[19][28]

2014ko azaroaren 5ean, asteazkenean, Aurora Bernárdezek garun-hodietako krisia izan zuen bisita mediko batetik irtetean.^[4] Parisko hegoaldeko XIV. barrutiko Centre Hospitalier Sainte-Anne zentroko Neurologia Zerbitzuan, koman, ospitaleratu zuten.^[28] 2014ko azaroaren 8an hil zen, larunbata, 94 urte zituela.^[4]

• Goloboff, Mario: Julio Cortázar. Biografia. Buenos Aires: Seix Barral, 1998.