Հաբլի օրենք

Հաբլի օրենք, գալակտիկայի կարմիր շեղման և գալակտիկայից ունեցած հեռավորության միջև գծային կապով տրվող օրենք։ Ձևակերպել է Էդվին Հաբլը՝ 1929 թ․։ Տրվում է հետևյալ բանաձևով՝

${\displaystyle cz=H_{0}D,}$

որտեղ ${\displaystyle z}$ -գալակտիկայի կարմիր շեղումն է, ${\displaystyle D}$-նրանից ունեցած հեռավորությունը,${\displaystyle H_{0}}$-համեմատականության գործակից է, որը անվանում են Հաբլի հաստատուն։ H₀-ի միավորը Միավորների միջազգային համակարգում վ⁻¹ է, սակայն ավելի հաճախ բերվում է (կմ/վ)/Մպկ տեսքով՝ այսպիսով տալով գալակտիկայի՝ 1 Մպկ հեռանալու արագությունը կմ/վ-ով։ H₀-ի հակադարձ մեծությունը Հաբլի ժամանակն է։

Փոքր ${\displaystyle z}$-երի գործում է հետևյալ առնչությունը

${\displaystyle cz=V_{r}}$,

որտեղ ${\displaystyle V_{r}}$ գալակտիկայի տեսագծային արագությունն է, ${\displaystyle c}$-ն՝ լույսի արագությունը։

Ըստ Հաբլի օրենքի՝

1. Արտագալակտիկական տիեզերքում (10 մեգապարսեկ (Մպկ) կամ ավելի) դիտվող օբյեկտները ունեն դոպլերյան շեղում, որը բացատրվում է Երկրից հեռանալու հարաբերական արագությամբ,
2. Երկրից հեռացող տարբեր գալակտիկաների դոպլերյան շեղումով չափվող արագությունը մի քանի հարյուր մեգապարսեկ հեռու գալակտիկաների համար մոտավորապես ուղիղ համեմատական է Երկրից ունեցած հեռավորությանը^[1][2]

Հաբլի օրենքը համարվում է տիեզերքի ընդարձակման՝ դիտումներով առաջին փաստարկված հիմքը և այսօր մեծ պայթյունի օգտին ամենից շատ մեջբերվող վկայությունն է^[3][4]։Զուտ այս ընդարձակումոբ պայմանավորված աստղագիտական օբյեկտների շարժումը հայտնի է որպես հաբլյան լայնացում^[5]։

Չնայած այս օրենքը լայնորեն վերագրվում է Էդվին Հաբլին, առաջին անգամ այն հարաբերականության ընդհանուր տեսության հավասարումներից արտածել է Ջորջ Լեմետրը 1927 թվականի հոդվածում, որտեղ առաջ է քաշում տիեզերքի ընդլայնման գաղափարը և գնահատում է ընդլայնման արագության մեծությունը, որն այժմ կոչվում է Հաբլի հաստատուն^[3][6][7][8] Երկու տարի անց Էրվին Հաբլը հաստատեց այդ օրենքի գոյությունը և այժմ իր անունը կրող հաստատունի համար ավելի ճշգրիտ արժեք որոշեց։.^[9] Հեռացող օբյեկտների արագությունները Հաբլը հաշվարկել է նրանց կարմիր շեղումներից, որոնցից շատերը ավելի վաղ չափել էր Վեստո Սլայֆերը 1917 թվականին^{[10][11][12][13]}։