Տուրիզմ

Մի երկրի ներսում կատարվող ճանապարհորդությունները միավորվում են «ներքին (ազգային) տուրիզմ», երկրի սահմաններից դուրս կատարվողները՝ «արտաքին տուրիզմ» հասկացություններով։ Միջազգային տուրիզմն ու ազգային տուրիզմը գտնվում են փոխադարձ կապի ու պայմանավորվածության մեջ, շատ երկրներում ունեն ընդհանուր նյութատեխնիկական բազա և աշխատանքի միասնական ոլորտ։ Միջազգային տուրիզմն սկսել է զարգանալ տասնիներորդ դարի կեսին և մասսայական է դարձել XX դարի կեսից։ Աշխարհի հիմնական տուրիստական շրջանը Եվրոպան է։ Վերջին տասնամյակում յուրաքանչյուր տարի Իտալիա է այցելում ավելի քան 20 միլիոն արտասահմանյան քաղաքացի, Ֆրանսիա՝ մոտ 10 միլիոն, Շվեյցարիա՝ 8 միլիոն քաղաքացի։ Միջազգային տուրիզմի զարգացող կենտրոններ են դարձել Հարավսլավիան, Ռումինիան, Չեխիան, Սլովակիան, Բուլարիան։

Տնտեսության անարտադրողական բնագավառ է, որի ձեռնարկություններն ու կազմակերպությունները տուրիստների պահանջարկը բավարարում են նյութական ու ոչ նյութական սպասարկմամբ։ Տուրիզմի արդյունքը տրանսպորտի, հյուրանոցային տնտեսության, առևտրի, էքսկուրսիոն, կուլտուր-տեսարժան, մարզական, կոմունալ-կենցաղային, բուժական հիմնարկների ու ձեռնարկությունների փոխադարձ կապերի մեջ գտնվող սպասարկման տարրերի համալիր ծառայություն է, որի տարրերի տեսակարար կշիռը տատանվում է՝ կախված տուրիզմի տեսակից։

1	Մյանմա	73,5 %
2	Սուդան	49,8 %
3	Ադրբեջան	36,4 %
4	Կատար	34,1 %
5	Սան Տոմե և Պրինսիպի	30,1 %
6	Շրի Լանկա	26,4 %
7	Կամերուն	25,5 %
8	Վրաստան	22,7 %
9	Ղրղզստան	19,5 %

Երկրներ, որոնք 2016 թվականին ունեցան ամենալավ հաջողությունները տուրիզմի ոլորտում^[2]։

1	Ադրբեջան	46,1 %
2	Մոնղոլիա	24,4 %
3	Հայաստան	20,1 %
4	Կիպրոս	15,4 %
5	Ղազախստան	15,2 %
6	Կոստա Ռիկա	12,1 %
7	Վրաստան	11,2 %
8	Շրի Լանկա	10,7 %
8	Թաիլանդ	10,7 %

Ներքին տուրիզմը մարդկանց ժամանակավոր մեկնումն է տվյալ կոնկրետ երկրի մշտական բնակության վայրից ազգային սահմանների ներսում դեպի այլ բնակավայր` հանգստի, սպորտի և այլ տուրիստական նպատակների կազմակերպման համար։

Միաջազգային տուրիզմը տվյալ ոլորտի կազմակերպությունների կողմից համակարգված և նպատակաուղղված գործողության ծավալումն է, օտարերկրյա տուրիստներին տվյալ երկրի տարածքում տուրիստական ծառայությունների և տուրիստական ապրանքների տրամադրման միջոցով։ Միջազգային տուրիզմը ներառում է ներգնա և արտագնա տուրիզմները։Ներգնա տուրիզմն այցելություններն են այն երկիր, որը իրենց հիմնական բնակատեղին չէ։ Արտագնա տուրիզմը տուրիզմի այն ձևն է, երբ տվյալ երկրի քաղաքացին դուրս է գնում մի այլ երկիր։

#	Երկիր	2010 թվական (հազար մարդ)	2011 թվական (հազար մարդ)	2012 թվական (հազար մարդ)
1	Թուրքիա	2368	2682	2516
2	Եգիպտոս	2198	1453	1907
3	Չինաստան	1440	1502	1329
4	Թաիլանդ	264	780	885
5	Իսպանիա	411	645	792
6	Գերմանիա	471	702	713
7	Հունաստան	387	612	690
8	Իտալիա	451	572	571
9	Արաբական Միացյալ Էմիրություններ	287	395	549
10	Ֆինլանդիա	709	912	512
11	Կիպրոս	234	324	405
12	Բուլղարիա	263	340	389
13	Չեխիա	267	367	380
14	Ֆրանսիա	223	267	299
15	Ավստրիա	136	191	219
16	Իսրայել	185	226	219
17	Թունիս	180	145	207
18	Շվեյցարիա	121	149	177
19	Միացյալ Թագավորություն	120	154	164
20	ԱՄՆ	86	112	134
21	Խորվաթիա	99	106	109
Ընդամենը		12 600	14 500	15 332

Այս տվյալները կարող են փոփոխվել ուղեգրի արժեքից^[3]։

• Էկոտուրիզմ
• Ագրոտուրիզմ
• Առողջարանային տուրիզմ
• Էքստրեմալ տուրիզմ
• Ուխտագնացային տուրիզմ
• Սեքս-տուրիզմ
• Էնոտուրիզմ

Ագրոտուրիզմ, հանգիստ գյուղական վայրերում։ Տուրիզմի այս ձևը զբոսաշրջիկներին հնարավորություն է տալիս վայելելու էկոլոգիապես առողջ, թարմ սննդամթերք, ծանոթանալու գյուղական կյանքին, գյուղմթերքների արտադրության գործընթացին, տուրիստները կարող են մասնակցել կաթնամթերքների արտադրությանը գյուղական պայմաններում, վայելելու իրենց հանգիստը մաքուր օդի պայմաններում և այս ամենը մատչելի գներով։ Այս ամենով պայմանավորված ագրոտուրիզմն անմիջականորեն ազդում է գյուղատնտեսության զարգացմանը, գյուղմթերքների շուկայի ընդլայնմանը, ինչն էլ բերում է գյուղաբնակների կյանքի բարելավմանը։

Էկոտուրիզմ, բնության, նրա բաղադրիչների և պատմամշակութային հուշարձանների ճանաչողության նպատակով կազմակերպվող զբոսաշրջություն։ Էկոզբոսաշրջության խնդիրներն են բնական և մշակութային ժառանգության պահպանության օժանդակումը, ազգաբնակչության էկոլոգիական կրթության և իրազեկության բարձրացումը։ էկոզբոսաշրջությունը զբոսաշրջության առավել արագ զարգացող ճյուղերից է, չի նախատեսում հարմարավետ հյուրանոցներ և բարձրակարգ սպասարկման ծառայություններ իրականացվում է ավտոմեքենայով, հետիոտն, ձիով, վրանային և այլ միջոցներով։ Ըստ բնույթի՝ էկոզբոսաշրջությունը լինում է բնապահպանական, գիտաճանաչողական, մշակութային և այլն։ ՀՀ հարուստ է բնական և պատմամշակութային հուշարձաններով, ռեկրեացիոն պաշարներով, որոնք էկոզբոսաշրջության զարգացման կարևոր նախապայմաններ են։

Առողջարանային տուրիզմը զբոսաշրջության հնագույն ձևերից է։ Անտիկ ժամանակներից մարդիկ սովորել են օգտագործել հանքային ջրերը բուժման նպատակով։ Հնդկական, չինական և հրեական մշակույթի հնագույն նմուշներում պահպանվել են տեղեկություններ Հին Հունաստանում և Էվբեյա կղզիներում ջերմային աղբյուրներում մարդկանց լոգանքների վերաբերյալ։ Այդ ժամանակներից ի վեր կուրորտային գործը մեծ փոփոխության է ենթարկվել և վերածվել է հանգստի ճանաչված ձևի։ Ինչպես կուրորտային գործը այնպես էլ ուղևորությունները բուժման նպատակներով հին պատմություն ունեն։ Դեռ հին հույները և հռոմեացիները օգտագործում էին բուժիչ աղբյուրների և բարենպաստ կլիմայական պայմաններ ունեցող վայրերը, որպեսզի վերականգնեն իրենց առողջությունը։ Կուրորտներ էին ժամանում ոչ միայն հիվանդ մարդիկ, այլ նաև առողջ մարդիկ, ովքեր ունեին բավականին ֆինանսական միջոցներ և ովքեր ցանկանում էին հանգստանալ։ Հունաստանում մեծ համբավ ունեին Էպիդավր և Կոս, իսկ Հռոմում հայտնի էր մերձծովյա Բայի կուրորտները։ Փոխվում էին ժամանակները, սակայն չէր փոխվում այս ուղևորությունների դրդապատճառները։ Բնական աղբյուրների բուժիչ հատկությունները, ինչպես և առաջ, կուրորտային վայրեր են գրավում բազմաթիվ ցանկացողների։

Սա տուրիզմի մի տեսակ է, որը միավորում է ճանապարհորդության այն տեսակները, որոնք կապված են ակտիվ հանգստի հետ և, որոնց նպատակն է ստանալ նոր տպավորություններ և բարելավել ֆիզիկականը։ Արկածային տուրիզմի առանձին տեսակ է էքստրեմալ տուրիզմը, որը գնալով դառնում է ավելի ու ավելի հայտնի ամբողջ աշխարհում։ Ավելի շատ մարդիկ են ձգտում տեսնել ստորջրյա աշխարհի գեղեցկությունը, դահուկներով իջնել լեռան գագաթից և նույնիսկ ցատկել պարաշյուտով։ Օրինակ, Եվրոպայում տուրիզմի այս տեսակը շատ արագ զարգանում էր 1980-ականների վերջին և 1990-ականների սկզբին, Ռուսաստանում՝1990-ականների կեսերին, իսկ մեզ մոտ այն դեռ նոր է սկսում զարգանալ։

Ուխտագնացային տուրիզմը պաշտամունքային նպատակներով ճամփորդություն է, հանդիսանում է տուրիզմի ամենահին ձևերից մեկը։ Նրա զարգացումը կապված է համաշխարհային երեք կրոնների առաջացման հետ։ Դրանցից առաջինը բուդդայականությունն է (մ․թ․ա․ 6-5 դդ․), Քրիստոնեությունը (մ․թ․1-ին դ) և իսլամ․ (մ․թ․ 7-րդ դ․)։ Բոլոր կրոններն էլ խրախուսում են ուխտագնացությունը, քանի որ այն բարձրացնում է եկեղեցու հեղինակությունը, հնարավորություն է տալիս տվյալ հավատքի տարածմանը, բերում է հսկայական շահույթներ։ Դարերի ընթացքում տուրիզմի այս տեսակը ձեռք բերեց ավելի քաղաքակիրթ բնույթ, դարձավ առավել անվտանգ և ապահով։ Այն երկրները, որտեղ կան կրոնական կենտրոններ և սրբավայրեր, նրանց իշխանությունները միջոցներ չեն խնայում ենթակառուցվածքների ապահովման համար։