ჟოზე რამუშ-ორტა

დაიბადა 1949 წლის 26 დეკემბერს დილიში. წარმოშობით მეტისია^[2], მისი დედა ტიმორელია, ხოლო მამა — პორტუგალიელი, რომელიც სალაზარის დიქტატურის დროს გადაასახლეს ტიმორში. რამუშ-ორტას ჰყავდა 11 და-ძმა, რომელთაგან ოთხი მოკლეს ინდონეზიელმა სამხედროებმა.

განათლება მიიღო პატარა დასახლება სოიბადის კათოლიკურ მისიაში, შენობაში, რომელიც ინდონეზიის მიერ ოკუპაციის პერიოდში განმათავისუფლებელი ფრონტის შტაბ-ბინა იყო.

1983 წელს რამუშ-ორტამ შეისწავლა საერთაშორისო სამართალი საერთაშორისო სამართლის აკადემიაში. დაასრულა ანტიოქიის კოლეჯი იელოუ-სპრინგსში, ოჰაიო, სადაც 1984 წელს მიიღო მაგისტრის ხარისხი. საერთაშორისო სამართალი და ადამიანის უფლებები შეისწავლა ასევე ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ინსტიტუტში, სტრასბურგში. ასპირანტურა დაასრულა ნიუ-იორკის კოლუმბიის უნივერსიტეტში. იგი არის ოქსფორდის უნივერსიტეტის სენტ-ანტონის კოლეჯის უფროსი ასოცირებული წევრი. თავისუფლად საუბრობს ხით ენაზე. ფლობს პორტუგალიურს, ინგლისურს, ფრანგულს, ესპანურსა და აღმოსავლეთ ტიმორში ყველაზე მეტად გავრცელებულ ტეტუმის^[3].

იმყოფება განქორწინებაში ანა პესოა პინტოსთან, რომელთანაც ჰყავს შვილი ლორო ორტა, რომელიც დევნილობისას დაიბადა მოზამბიკში.

როზა-მარია რამუშ-ორტა, ჟოზე რამუშ-ორტას უმცროსი და დაქორწინებულია ჟუან კარაშსალანზე, რომელიც არის ტიმორის დემოკრატიული კავშირის დამარსებელი და ჟოზე რამუშ-ორტას პოლიტიკური ოპონენტი.

ჟოზე რამუშ-ორტა აქტიურად მონაწილეობდა პორტუგალიის ტიმორში პოლიტიკური ცნობიერების ამაღლებაში, რის გამოც იგი გადაასახლეს ორი წლით (1970-1971 წწ.) პორტუგალიის აღმოსავლეთ აფრიკაში, მოზამბიკში. მისი პაპაც, მანამდე, ასევე გადაასახლეს პორტუგალიიდან აზორის კუნძულებზე, შემდეგ კაბო-ვერდეში, გვინეა-ბისაუში და საბოლოოდ პორტუგალიის ტიმორში.

1975 წლის ნოემბერში იგი დაინიშნა აღმოსავლეთ ტიმორის დემოკრატიული რესპუბლიკის საგარეო საქმეთა მინისტრად. ამ პერიოდისათვის იგი სულ 25 წლის იყო, მან აღმოსავლეთი ტიმორი დატოვა ორი დღით ადრე ვიდრე ქვეყანაში შეიჭრებოდა ინდონეზიის სამხედრო ძალები და დაიწყო ტიმორის ინტერესების დაცვა გაეროში.

რამუშ-ორტა ჩავიდა ნიუ-იორკში, რათა აპელაცია შეეტანა გაეროს უშიშროების საბჭოში და მოუწოდა მას ემსჯელათ ინდონეზიური ოკუპაციის პირობებზე, რომლის დროსაც, სხვადასხვა შეფასებით, აღმოსავლეთ ტიმორის დაახლოებით 102 000 ადამიანი დაიღუპა. ჟოზე რამუშ-ორტა მომდევნო ათი წლის განმავლობაში საკუთარი პარტიის მუდმივი წარმომადგენელი იყო გაეროში. მისი მეგობრები აღნიშნავდნენ, რომ იგი ამერიკაში ჩავიდა ჯობეში 25 დოლარით. მას ხშირად არ ჰყოფნიდა ფული ამ პერიოდში. იგი იმ ამერიკელების დამსახურებით გადარჩა, რომლებიც მის პოლიტიკურ ხედვას იზიარებდნენ. გარდა ამისა, იგი იძულებული იყო ემოგზაურა მთელს მსოფლიოში, რათა თავისი პარტიის პოზიციები ნათელი გაეხადა.

1993 წელს რაფტოს პრემია მიენიჭა აღმოსავლეთ ტიმორის ხალხს. დევნილობაში მყოფი საგარეო საქმეთა მინისტრი ჟოზე რამუშ-ორტა ტავის ერს წარმოადგენდა დაჯილდოების ცერემონიალზე. 1994 წლის მაისში ფილიპინების პრეზიდენტმა ფიდელ რამოსმა, ჯაკარტის გავლენით, სცადა აეკრძალა აღმოსავლეთ ტიმორის საკითხებზე საერთაშორისო კონფერენციის გამართვა მანილაში, რამუშ-ორტა შეიყვანა შავ სიაში, ხოლო ტაილანდის მთავრობამ ამავე წელს იგი პერსონა ნონ-გრატად გამოაცხადა^[4].

1996 წელს ეპისკოპოს კარლუშ ბელუსთან ერთად მიიღო ნობელის მშვიდობის პრემია. ნობელის კომიტეტმა ეს ორი ადამიანი შეარჩია დაუღალავი ძალისხმევისათვის მცირე ერების ჩაგვრის წინააღმდეგ და იმედოვნებდნენ, რომ ეს ჯილდო სტიმულს მისცემდა აღმოსავლეთ ტიმორში კონფლიქტის დიპლომატიური გზით მოგვარებას, ხალხთა თვითგამორკვევის უფლების საფუძველზე. კომიტეტმა ჟოზე რამუშ-ორტას უწოდა „აღმოსავლეთ ტიმორის თვალსაჩინო წარმომადგენელი საერთაშორისო ასპარეზზე 1975 წლიდან“^[5].

რამუშ-ორტა ასრულებდა წამყვან როლს დამოუკიდებლობის ინსტიტუციონალურ საფუძველზე მოლაპარაკებების დროს. იგი ხელმძღვანელობდა ტიმორის დელეგაციას 2000 წლის 1 მარტს გაეროს გარდამავალ ადმინისტრაციასთან მნიშვნელოვან ერთობლივი სემინარში, სადაც შეიმუშავეს ახალი სტრატეგიები. შედეგად შეიმუშავეს ადგილობრივი თვითმმართველობის გეგმა. უფრო დეტალური სტრატეგია შემუშავდა 2000 წლის მაისში ჩატარებულ კონფერენციაზე. გაეროს გენერალური მდივნის სპეციალურმა წარმომადგენელმა აღმოსავლეთ ტიმორში სერჟიო ვიეირა დე მელომ წარმოადგინა ახალი პროექტი ლისაბონის დონორთა კონფერენციაზე 2000 წლის 22 ივნისს და უშიშროების საბჭოზე ამავე წლის 27 ივნისს. 12 ივლისს მიირეს გადაწყვეტილება გარდამავალი მთავრობის შექმნის შესახებ, რომლის შემადგენლობაშიც შედიოდა ოთხი ტიმორელი და ოთხი გაეროს დროებითი ადმინისტრაციის წარმომადგენელი. განახლებულმა გაერთიანებულმა მთავრობამ საფუძველი ჩაუყარა ქვეყნის დამოუკიდებლობას. 2002 წელს აღმოსავლეთ ტიმორი დამოუკიდებლობას აცხადებს და 27 სექტემბერს გაეროს წევრიც ხდება. რამუშ-ორტა კი მისი პირველი საგარეო საქმეთა მინისტრის თანამდებობას იკავებს.

2006 წლის 3 ივნისს წინამორბედი მინისტრის გადადგომის შემდეგ ხდება თავდაცვის მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელი. ამავე წლის 25 ივნისს იგი ტოვებს როგორც თავდაცვის, ასევე საგარეო საქმეთა მინისტრის თანამდებობას. მან განაცხადა: „არ მინდა დაკავშირებული ვიყო ამჟამინდელ მთავრობასთან ან ნებისმიერ მთავრობასთან, რომელსაც ალკატირი უდგას სათავეში“^[6]. ავსტრალიის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ალექსანდრ დოუნერმა გამოხატა პირადი იმედგაცრუება რამუშ-ორტას გადადგომის გამო^[7]. 26 ივნისს გადადგა მარი ალკატირი და პრემიერ-მინისტრი გახდა ჟოზე რამუშ-ორტა. 2006 წლის 8 ივლისს პრეზიდენტმა გუჟმაუმ იგი ოფიციალურად დანიშნა პრემიერ-მინისტრად.

პრემიერ-მინისტრად დანიშვნამდე იგი განიხილებოდა გაეროს გენერალური მდივნის კოფი ანანის შემცვლელად^[8]. 2007 წლის 25 თებერვალს რამუშ-ორტამ საკუთარი კანდიდატურა დაასახელა პრეზიდენტის თანამდებობაზე. მან მიიღო პრეზიდენტ გუჟმაუს მხარდაჭერა, რომელმაც გადაწყვიტა რომ ახალი ვადით კენჭს აღარ იყრიდა^[9]. პირველ ტურში მიიღო ხმების 21,81 %, ხოლო მეორე ტურში — 69 % და 2007 წლის 20 მაისს იკავებს პრეზიდენტის თანამდებობას^[10].

ინაუგურაცია გაიმართა 2007 წლის 20 მაისს დილიში, პარლამენტის შენობაში. ჟოზე რამუშ-ორტამ ერთი დღით ადრე დატოვა პრემიერ-მინისტრის თანამდებობა. პრემიერი გახდა ესტანისლაუ და სილვა.

2012 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების პირველ ტურში მიიღო ხმების 19,43 % და დაიკავა მესამე ადგილი, მისმა კონკურენტებმა ფრანსისკო გუტერესმა და ტაურ მატან რუაკმა მიიღეს შესაბამისად 27,28 % და 24,17 %. რამუშ-ორტამ აღიარა დამარცხება და თანამდებობა დატოვა 2012 წლის 19 მაისს, მომდევნო პრეზიდენტის ინაუგურაციაზე^[11].

თავდასხმა

2008 წლის 11 თებერვალს მძიმედ დაჭრეს მუცელში თავდასხმის შედეგად, რომელიც განახორციელეს აღმოსავლეთ ტიმორის ექსტრემისტული ორგანიზაციის ბოევიკებმა. თავდასხმის დროს რამუშ-ორტას მცველი დაიჭრა, ხოლო ბოევიკთა ლიდერი ალფრედუ რეინადუ დაიღუპა^[12][13]. მკვლელობის მცდელობის შემდეგ რამუშ-ოშტა დილიში მდებარე ავსტრალიის სამხედრო ბაზაში გადაიყვანეს, შემდეგ კი ავსტრალიაში, დარვინის სამეფო ჰოსპიტალში. მისი მდგომარეობა ექიმებმა მძიმედ, მაგრამ სტაბილურად შეაფასეს. იგი გადაიყვანეს ხელოვნურ კომაში, სხეულის სასიცოცხლო ფუნქციების შესანარჩუნებლად. აღნიშნული მდგომარეობიდან 21 თებერვალს გამოვიდა. ჰოსპიტალიდან გამოწერეს 19 მარტს, მაგრამ კიდევ რამდენიმე კვირა დარჩა ავსტრალიაში ფიზიოთერაპიის კურსის ჩასატარებლად. 17 აპრილს დაბრუნდა აღმოსავლეთ ტიმორში და აეროპორტშივე გამართა პრეს-კონფერენცია, რომელზეც მოუწოდა მთებში დარჩენილ აჯანყებულებს იარაღის დაყრისაკენ.

2012 წელს, გვინეა-ბისაუს სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ, მას შესთავაზეს შუამავლობა კონფლიქტში. 2013 წლის 31 იანვრიდან იგი არის გაეროს სპეციალური წარმომადგენელი ქვეყანაში.^[14]

არის გვერდი თემაზე:

ჟოზე რამუშ-ორტა

• Ramos-Horta's website
• Nobel Prize biography
• On José Ramos-Horta from the PeaceJam Foundation დაარქივებული 2016-03-01 საიტზე Wayback Machine.
• Who will be the next UN Secretary General?
• Australian television interview transcript (2004)
• José Ramos-Horta დაარქივებული 2016-03-29 საიტზე Wayback Machine. Freedom Collection interview