ფინურ-უნგრული ენები

ფინურ-უნგრული ენები, უნგრულ-ფინური ენები, ფინურ-მადიარული ენები — ურალურ ენათა ოჯახის ერთ-ერთი ჯგუფი. გავრცელებულია ჩრდილო-აღმოსავლეთ ევროპაში (სკანდინავიიდან ურალამდე), ვოლგა-კამის აუზის უდიდეს ნაწილში, შუა და ქვემო ობის აუზში, დუნაის აუზის მცირე ნაწილში. ფინურ-უნგრულ ენებზე მოლაპარაკეთა რიცხვი 24 მლნ-ს აღწევს. უნგრულ, ფინურ და ესტონურ ენებს მრავალსაუკუნოვანი დამწერლობა და ლიტერატურული ტრადიციები აქვთ. სხვა ფინურ-უნგრულ ენების უმრავლესობა ახლადდამწერლობიანი ენებია, ხოლო ზოგიერთი ბალტიისპირულ-ფინური ენა უდამწერლობოა. ფინურ-უნგრული ენების ნათესაობის დამადასტურებელია ამ ენებში არსებული ძველი სიტყვების საერთო ფენა, ასევე სიტყვის მორფოლოგიური მწარმოებლებისა და კუთვნილების აღმნიშვნელი სუფიქსების სისტემა. მათი ტიპოლოგიური მახასიათებლებია აგლუტინაცია, სინჰარმონიზმი, მჟღერი თანხმოვნების სიღარიბე, 2 და მეტი თანხმოვნის შეუთავსებლობა პირველ მარცვალში და ა. შ. აქვთ კუთვნილებისა და ჯერადობის (ზმნაში) აღმნიშვნელი ბოლოსართების მდიდარი სისტემა.

ფინურ-უნგულ ენებს ორ, ფინურ და უნგრულ ენათა შტოდ ჰყოფენ, ხოლო ფინურ-უნგულ ენებზე მოლაპარაკეთ კი ფინურ-უნგრელ ხალხებს უწოდებენ.

სახელწოდება

ამ ენებს ზოგჯერ ფინურ-მადიარულ ენებსაც უწოდებენ.

ენათა კლასიფიკაცია

ფინურუნგრული ენები შემდეგნაირად კლასიფიცირდება:

უნგრული ენები

უნგრული
ობურ-უნგრული ენები
- ხანტი (აღმოსავლეთიაკური)
- მანსი (ვოგულური)

ფინურ-პერმული ენები

პერმული ენები
- ზირიანული
- პერმული
- უდმურტული
ვოლგის ფინური ენები
- მარიული
  - აღმოსავლურ-დაბლობის
  - მთის
  - ჩრდილო-დასავლური
- მორდვა
  - ერზია
  - მოქშა
- გამქრალი ვოლგის ფინური ენები
  - მარიანული †
  - მურომული †
  - მეშჩერული †
- ფინურ-სამური ენა (ფინურ–ლაპური ენა)
  - საამური ენები (ლაპური ენები)
    - დასავლეთსაამური ენები
      - სამხრეთსაამური
      - უნესაამური
      - ლულესაამური
      - პიტესაამური
      - ჩრდილოეთსაამური
    - აღმოსავლეთსაამური ენები
      - კემისაამული †
      - ინარისაამული
      - აკალასაამური †
      - კილდინსანური
      - სკოლცამური
      - ტერსაამული
  - ბალტიისპირულ-ფინური ენა
    - ესტონური
    - ფინური (მ(ე)იანკიელის, ანუ ტორნედაფინურის, კვენფინურის, ან –კვიანურის და ინგერმანლანდურ–ფინურის ჩათვლით)
    - იჟორული
    - კარელიური
      - საკუთრივ კარელიური
      - ლიადიკიური
      - ოლონეცური
    - ლივური
    - ვეფსური
    - ვორო (ვორუ; სეტო)
    - ვოდური

უწინ მორდვასა და მარის ენებს ვოლგას ენებს მიაკუთვნებდნენ, მაგრამ დღეს ამგვარი კლასიფიკაცია კითხვის ქვეშ დგას, რადგან შეუძლებელია ვოლგის ფინური ენის რეკონსტრუირება. ამიტომაც კლასიფიცირების კრიტერიუმად უფრო გავრცელების გეოგრაფიული არეალია მიღებული, ვიდრე ენათა გენეტიკური სიახლოვე.

„მამაო ჩვენო“ (დასაწყისი) ფინურ–უნგრულ ენებზე

ქართულად	მამაო ჩვენო რომელი ხარ ცათა შინა! წმიდა იყავნ სახელი შენი; მოვედინ სუფევა შენი;
უნგრული	Mi Atyánk, aki a mennyekben vagy, szenteltessék meg a Te neved; jöjjön el a Te országod;
მანსური	Man ault olep jegov, tak jälpenlachte nag namen; tak jeimte nag naerlachen;
კომი–სირიანული	Айе миян, коды эм енэж вылын! Мед вежöдъяс тэнад нимыд; мед воас тэнад саритöмыд;
კომი–პერმიაკული	Айа миян, кöдыя эм енвевт вывын! Мед светитчяс тöнат нимыд; мед воас тöнат саритöмыт;
უდმურტული (ვიტიაკური)	Аймы милям ин вылын улыш! Тынад нимыд святой мед луоз; тынад эксэйлыгед мед лыиктоз;
დაბლობის მარი	Пылпомышто улшо мемнан Ачий! Тыйын лўмет мокталтше, тыйын кугыжанышет толжо;
მთის–მარი	Пӹлгомыштышы мäмнäн Äтинä! Тӹньӹн лӹмет лӹмлеш-тäрäлтшӹ, тӹньӹн анжымашет толжы;
ერზიანმორდვული	Менельсэ Тетянок! Тонть леметь шнавозь аштезэ; Тонть Инязорокс чить сазо;
მოქშამორდვული	Менелень тетянок! Шнавозо Тонть леметь; топавтовозо Тонть мелеть;
ფინური	Isä meidän, joka olet taivaissa! Pyhitetty olkoon sinun nimesi; tulkoon sinun valtakuntasi;´
მიანკიელი (ტორნედაფინური)	Meän Isä, joka olet taihvaissa! Pyhitetty olkhoon sinun nimesti; tulkhoon sinun valtakuntasti;
საკუთრივ კარელური	Tuatto! Pyhitettävä olkah siun nimes; tulkah siun valtakuntas;
ოლონეცური	Tuatto meijän taivahalline! Olgah pühännü Sinun nimi; tulgah sinun valdu;
ტვერის კარელური	Туатто мия̄н, кумбанѣ олет тайвагашша! Ана гювиттїя̄човъ ними шивнъ; ана туловъ шивнъ куниңагуш;
ვეფსური	Meiden taivhalline Tatam! Olgha pühä sinun nimi; tulgha sinun valdkund;
ვოდური	Izä mede, kumpa olet taivaiza! Pühättü olko nimes sinu; liti-tulko sinu valtas;
ესტონური	Meie Isa, kes Sa oled taevas! Pühitsetud olgu Sinu nimi; Sinu riik tulgu;
ვორო	Mi Esä taivan! Pühendedüs saaguq sino nimi; sino riik tulguq;
ლივური	Mạd iza, kis sa vuod touvis! pǖvātộd las sig sin nim; las tugộ sin vạlikštộks;
ნორდსამული	Ačče min, don gutte læk almin! Basotuvvus du namma; Bottus du rika;
ინარისამული	Aätj miin, ki läh almest! Passe läos tu namma; aldanevos tu valdegodde;
სკოლცამური	Äätje mii, ku leäk almest! Da passe leidsj tu nammat; da poat tu tsarstvie;
კილდინსამური	Адж мӣн, е̄ллей Альмесьт! Святэ ля̄ннч нэ̄м То̄н; оаннѣ пуадт То̄н Ланнѣ

რიცხვითი სახელი

მაშინ როცა რიცხვითი სახელები „ერთიდან“ „ექვსის“ ჩათვლით ფინურ–უნგრული წარმოშობისაა, რიცხვი სახელი „შვიდი“ როგორც ფინურ, ასევე უნგრულ ენებში წარმოადგენს ინდროევროპულ ნასესხობას, კერძოდ კი ძველი ინდურიდან შემოსულ სიტყვას – „საპტა“. სიტყვა „ათი“ იყო არა მარტო სიტყვა „ათის“ შესატყვისი, არამედ გამოხატავდა „რიცხვსაც“. ეს დღესაც ასეა სამის, მარისა და მანსის ენებზე. რიცხვითი სახელი „დას“ კომისა და უდმურტულ ენაში, ხოლო „ტიზ“ უნგრულში ირანული ენებიდან შემოსულ ნასესხობას წარმოადგენს .

	ფინური	ესტონური	ლივური	ვოდური	ვეფსური	კარელიური	ნორდსამი	სკოლცამი	ოლიკ–მარი	ერსია- მორდვული	მოქშა- მორდვული	კომიზე- ზირიანული	უდმურტული	მანსი	ხანტი	უნგრული
1	yksi	üks	ikš	ühsi	üs	yksi	okta	õhtt	икте	вейке	фкя	öтик	одык	аква	ит	egy
2	kaksi	kaks	kakš	kahsi	kaks	kakši	guokte	kue´htt	коктыт	кавто	кафта	кык	кык	китыг	катын	kettő
3	kolme	kolm	kuolm	kõlmõ	kuome	kolmi	golbma	koumm	кумыт	колмо	колма	куим	куин	хурум	хутым	három
4	neljä	neli	nēļa	nellä	nell	nellä	njeallje	nellj	нылыт	ниле	ниле	нёль	ниль	нила	няты	négy
5	viisi	viis	vīž	viiz	viž	viisi	vihtta	vitt	визыт	ветесь	вете	вит	вить	ат	вет	öt
6	kuusi	kuus	kūž	kuuz	kuz	kuuši	guhtta	kutt	кудыт	кото	кота	квайт	куать	хот	хут	hat
7	seitsemän	seitse	seis	seitsee	seiččeme	šeiččemen	čieža	čiččâm	шымыт	сисем	сисем	сизим	сизьым	сат	тапыт	hét
8	kahdeksan	kaheksa	kādõks	kahõsaa	kahesa	kahekšan	gavcci	kääu´c	кандаше	кавксо	кафкса	кöкъямыс	тямыз	нёллов	нювты	nyolc
9	yhdeksän	üheksa	īdõks	ühesää	ühesa	yhekšän	ovcci	ååu´c	индеше	вейксэ	вейхкса	öкмыс	укмыс	онтэллов	йиряң	kilenc
10	kymmenen	kümme	kim	čümmee	kümne	kymmenen	logi	lååi	лу	кемень	кемонь	дас	дас	лов	яң	tíz
100	sata	sada	sada	sada	sata	sata	čuođi	čue´đ	шÿдö	сядо	сяжа	се	сю	сат	сот	száz
1.000	tuhat	tuhat	tuhat	tuhat	tuhat	tuhat	duhát	dohat	тÿжем	тёжа	тёжянь	сюрс	сюрс	сотэр	...	ezer