Yangtsê
Yangtsê, yan jî Çemê Yangtsê piştê Çemê Nîlê û Çemê Amazonê çemê herî mezin a sêyemîn ê cîhanê ye. Beşên wî yên herî kevn di sedsala 5an a beriyê zayînê de hatine çêkirin. Dirêjiya wî 6.300 kîlomêtre ye û çemê herî dirêj ê parzemîna Asyayê ye. Çemê Yangtsê sînorê başûr ê çanda kevnar a çînî ye ku dikeve navbera çemê zer li bakur û çemê dirêj a li başûr.[1]
| Yangtsê | |
 | |
Çemê Yangtsê | |
| Cih | |
| Herêm | Tîbet |
|---|---|
| Dewlet | Çîn |
| Taybetî | |
| Dirêjayî | 6.300 km |
| Tejane | 1.808.500 km2 |
| Robar | |
| Cihderk | Dam Qu (Girê Jari) |
| - Cih | Çiyayên Tanggula |
| - Bilindayî | 5220 m |
| Dev | Deryaya Çînê ya Rojhilat |
| - Cih | Shanghai û Jiangsu |
| Nexşe | |
 | |
Nexşeya çemê Yangtsê | |
biguhêre | |
Yangtzê di dîrok, çand û aboriya Çînê de roleke mezin lîstiye. Bi hezaran sal e ku çem ji bo av, avdanî, paqijî, veguhastin, pîşesazî, nîşankirina sînor û şer tê bikar anîn. Deltaya Yangtze ya dewlemend bi qasî 20% ji GDP ya Çînê çêdike. Bendava Sê Newala li ser çemê Yangtze santrala hîdro-elektrîkê ya herî mezin a cîhanê ye.[2] Di sala 2014an de hikûmeta Çînê ragihand ku ew torgilokek veguheztinê ya pir-ast ava dikin ku ji rêhesin, rê û balafirgehan pêk tê û li kêleka çem kemberek aborî ya nû diafirîne.
Yangtze di nav cûrbecûr ekosîsteman re diherike û ji bo çend cureyên endemîk û di xetereyê de jîngeh e ku di nav de Aligatorê çînî, Porpoza bê perçik û Masiya Yangtzê, heye. Di heman demê de jingeha Delfîna çemê Yangtze ya windabûyî bû.[3]
Erdnîgarî
Çem ji çend şaxên li rojhilatê Deşta Tîbetê derdikeve ku ji du ji wan şaxan bi gelemperî wekî "çavkanî" têne binav kirin. Bi kevneşopî, hikûmeta Çînê çavkaniyê wekî Çemê Tuotuo li binê cemedek ku li rojavayê Çiyayê Geladandong li Çiyayê Tanggula ye, nas kiriye. Ev çavkanî li koordînat a 33°25′44″Bk 91°10′57″Rh / 33.42889°Bk 91.18250°Rh tê dîtin û çavkaniya herî bilind e ku 5.342 mêtre bi ser asta deryayê dikeve. Çavkaniya rastîn a Yangtzê, ji hêla hîdroolojîkî ve dûrahiya çemê herî dirêj ji deryayê ye û li Girê Jari li serê Çemê Dam Qu ye. Çavkanî bi qasî 325 kîlomêtre dikeve başûrê rojhilatê Geladandongê. Ev çavkanî di dawiya sedsala 20an de hate dîtin û li koordînat a 94°30′44″E 33°26′39″Bk 90°56′10″Rh / 33.4442°Bk 90.9361°Rh ye û bi bilindahiya 5.170 mêtre li ser asta deryayê ye. Çavkanî li başûrê rojhilatê bajarokê Chadan a parêzgeha Zadoi ya Prefektora Yushu ya Qinghaiyê ye. Wekî çavkaniya giyanî ya dîrokî ya Yangtzê, çavkaniya Geladandong hêj jî ji ber vedîtina çavkaniya Girê Jari bi gelemperî wekî çavkaniya Yangtzê tê binav kirin.[4]
