Генетски проучувања на Бугарите
По развојот на популационата генетика во 21. век, почнуваат истражувања за бугарскиот ДНК-профил. Меѓу праисториските настани наведени во набљудуваните халпогрупи, најголем е придонесот на земјоделците од неолитот. Бугарскиот генетски фонд носи исто така траги од постледникова реколонизација од различни палеолитски засолништа и експанзијата на неолитски земјоделци од Блискиот Исток. Според резултатите од анализата на Y-ДНК и мтДНК, Бугарите им припаѓаат на групата на европските народи, но се наоѓаат малку настрана од главното јато. Генетски, денешните Бугари се потесно поврзани со соседните балкански народи (Македонци, Срби, Романци, Грци и Албанци), отколку со другите Европејци.[1][2][3][4][5]
Истражувања и резултати
Според комбинирани ДНК тестови, конструирани на основа на автосомна ДНК, хаплоидна ДНК, Y-ДНК и мтДНК, кои даваат најдобра идеја за „потеклото“ и „сличноста“ помеѓу популациите, во балканскиот генетски кластер постојат неколку генетски субкластери, така во источниот спаѓаат Бугарите со Македонците и Романците. Иако Бугарите се дел од словенската група, тие како и повеќето други Јужни Словени се одликуваат со доминантен генетски супстрат кој е различен од оној на Западните и Источните Словени. Овој феномен се објаснува со јазичната асимилација на бројно домородно балканско население од средновековните словенски доселеници.[6][7][8][9] Некои од пројавите кои ги разликуваат генетски и јазиково западната и источната подгрупа на Јужните Словени можат да се објаснат со два одделни миграциски бранови на различни племенски групи на идните Јужни Словени преку западниот и источниот дел на Карпатите, како и од различните племиња со кои тие доаѓаат во контакт на Балканот.[10]
Според анализа на достапните податоци од големи Y-ДНК студии, Бугарите се најслични со Македонците, Романците, Гагаузите, Црногорците и Србите, додека пак генетски растојанието калкулирано од СНП податоци на повеќе автосоми, за најслични со Бугарите ги рангира Србите, проследени од Македонците, Црногорците, Романците, Гагаузите, македонските Грци, останатите Јужни Словени, Унгарците, Словаците, Чесите, а потоа од Грците од Централна Грција и Пелопонез. Во однос на мтДНА Бугарите ги споделуваат своите позиции најмногу со Македонците, Чесите, Романците и Унгарците. Автосомни студии ја откриле и врската меѓу современите Бугари и Северните Словени, што е резултат на миграциите не порано од пред 1500 години. И покрај различните инвазии на турко-алтајски народи во Европа, тие речиси немаат генетско влијание на бугарското население.
Во однос на Y-ДНК, повеќето Бугари им припаѓаат на три неповрзани хаплогрупи, 22% од нив на I-M423 (I2a1b), 18% на Е-V13 (E1b1b1a1b1a) и 17,5% на R-M17 (R1a1a). Други хаплогрупи присутни сред Бугарите се: R-M343 (R1b)~11%; J-M172 (J2)~10,5%; G-P15 (G2a)~5%; I-M253 (I1)~4%; J-M267 (J1)~3.5%, E-M34 (E1b1b1b2a1)~2%; T-M70 (T1a)~1.5% и под 1%: C-M217 (C2), H-M82 (H1a1), N-M231 (N), Q-M242 (Q), L-M61 (L), I-M170 (I), E-M96 (E) R-M124 (R2a), E-M81 (E1b1b1b1a), E-M35 (E1b1b1) итн. Постои и една хетерогеност меѓу бугарските области со различни од главните хаплогрупи. Една област (Хасковска) на пример, е генетски поблиску до чешкото население отколку до која било друга од обласите во Бугарија по Y-ДНК. Најголемата по обем бугарска Y-ДНК студија (n = 808) ги одредува Романците најблиску до Бугарите, но филогенетската анализа не се однесува на Србите и Македонците. Од друга страна, најголемата по обем студија за Романците (n = 147), ги позиционира Бугарите подалеку од Романците отколку Украинците и Унгарците, а најголемата по обем Y-ДНК-анализа на Унгарците (n = 219) тврди дека најблиски им се Бугарите, но истата студија ги одредува „Југословените“ (Србите и Црногорците), како најблиско население до Бугарите. Според Y-ДНК податоци на стотици Македонци, тие имаат најголема генетска близина со бугарската популација (0,0815).
Бугарија покажува многу сличен мтДНК профил со тој на останатите европски земји - доминиран од страна на митохондријалните хаплогрупи Hg H (~ 42%), Hg U (~18%), Hg JT (~18%), Hg K (~ 6%), Hg N (~ 5%), Hg Х (~ 2%), Hg М (~ 1%) итн. Како и повеќето Европејци, Н1 преовладува меѓу Бугарите, а повеќето припадници на U им припаѓаат на U5 и U4. Најголемата по размери бугарска студија за мтДНК има утврдено дека Бугарите се во најкусо растојание од Полјаците, проследено од другите Словени, како што се Хрватите, Украинците и Чесите, а друга студија тврди дека Бугарите се најблиски до Унгарците, Хрватите, Украинците и Словаците. Во прилозите на алтернативни податоци од други студии, Бугарите се ситуирани најблиску до соседните Македонци или Романци, а алтернативни податоци ги сметаат најблиски до Словаците или до Албанците.
Два тракиски остатоци од Бугарија се дефинирани од страна на големите Y-ДНК хаплогрупи присутни кај современите Бугари, имено Е-Z1919 (родител на Е-V13) и J-M410 (J2a). По извршена споредба со повеќето европски популации со десетици средновековни примероци на словенски мтДНК од денешна Полска и Словачка, резултатите на современите Бугари излегле најблиску до нив, но во секој случај модерното словачко и полско население е подалеку од нив отколку модерните Бугари. 13 примероци од скелети од средновековна Бугарија биле наводно претставени како прабугарски, но не постои доказ за тоа. Повеќето од нив излегувале од европската мтДНК хаплогрупа H, вклучувајќи H1a2, H1r1, H1t1a1, H2a2a1 Х5, H13a2c1, HV1, Ј, J1b1a1, Т, Т2 и U3, без да се најдени хаплогрупи од Источна Азија меѓу нив. Прикажано е кратко генетско растојанието помеѓу овие примероци и модерните Бугари.
Последните истражувања на античка ДНК тврдат дека Бугарите се главно наследници на две групи земјоделци кои припитомувале животни и го ширеле земјоделство од Блискиот Исток (~ 65%). Првата група е главна и таа во неолитот се отселува од Анадолија, а втората, подоцнежна група доселеници, со помал принос, влегува во бронзеното доба од Источното Средоземје. Втората компонента кај Бугарите е европска мезолитска компонента на локални ловци-собирачи (~ 33%). Кон овие подоцна се приклучуваат мали групи со потекло од Источна Азија, чиј придонес кон денешната бугарска популација е не повеќе од 2%.
Присуството на овие источноазиски компоненти во Европа е оценето како последица на преселувањето на мали групи азиски номади во раниот среден век. Според генетско истражување насочено кон изолирање на источноазијатска ДНК во словенските народи, словенските популации „речиси секогаш“ содржат монголоидна ДНК. Дел од неа е добиена уште пред поделбата на Балтите и старите Словени во периодот 2000-3000 година п.н.е. и е резултат на нивното мешање со Фино-Угрите во Источна Европа. Според истражувањето монголоидната компонента меѓу Јужните Словени, која е од 1 до 3%, расте за време на миграцијата на степските народи во средниот век, како Хуни, Авари, Прабугари, Монголци и др. Во овој поглед, некои научници сугерираат дека генетскиот придонес на Прабугарите на Балканот бил симболичен и практично е тешко да се утврди.
Според истражувањето словенската компонента кај денешните Бугари е околу 40%, за разлика од Белорусите на пример, каде што достигнува 90%, како периодот на мешање на Словените со месното население е пресметан помеѓу 500 и 950 година.[11] Од друга страна, други големи студии од 2014 година на два тима од генетичари и археолози, кои вклучуваат исто анализа на античка ДНК, споредувајќи ги со денешните Европејци, ги даваат следните заклучоци: околу 30% од гените на денешните Бугари се наследени од ИндоЕвропејците, дојдени во бакарното време од евроазиските степи.
Според комплексен тест на генетскиот проект на Нациолнална географија (National Geographic), 47% од бугарските гени се од Источното Средоземје, а 20% се од Југозападна Азија, како овие две групи го одразуваат силното влијание на неолитските земјоделци кои навлегле во Европа пред 8-10 000 години. Според ова истражување 31% од бугарските гени се од Северна Европа и најверојатно се наследство од мезолитските ловци, кои го населиле континентот пред повеќе од 35 000 години, а околу 2% се од Источна Азија и прикажуваат пенетрација на мали групи носители на монголоидни гени во регионот во средниот век.