बुटवल उपमहानगरपालिका

यस नगरको नामाकरण सम्बन्धमा विभिन्न जनश्रुतिहरू सुन्न पाइन्छ। विभिन्न ठाँउहरूबाट मानिसहरू बटुलिएर बसेको हुनले 'बटौली'^[८][९] भनिएको र अपभ्रंस भई 'बुटवल' भएको भनिन्छ। यस सहरलाई पहिले खस्यौली नामले पनि चिनिन्थयो।^[१०]

वि.सं. २०१६ मा बुटवल खस्यौली नगरपालिका स्थापना भएपछि हालसम्म १३ जनाले यस नगरपालिकाको नेतृत्व प्रदान गरिसकेका छन्। वि.सं. २०१७ मा बहुदलीय व्यवस्था विघटन भएपछि यो इलाका बुटवल खस्यौली नगर पञ्चायतको रूपमा रहेको थियो। बहुदलीय व्यवस्था पुनःस्थापना भए पश्चात् यसको नाम बुटवल नगरपालिका राखिएको थियो। वर्तमान नेपालको प्रशासनिक व्यवस्था अनुसार यो उपमहानगरपालिका सहर हो।

नेपालको वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार बुटवलको जनसङ्ख्या १,३८,७४२ रहेको छ।^[१७] यस मध्ये लगभग ५०% पुरुष र ५०% महिला रहेका छन्। कुल जनसङ्ख्या मध्ये ६८,२८८ जना पुरुष र ७९,४५४ जना महिला रहेका छन्। यस नगरमा जम्मा २९,६८७ परिवार रहेका छन्। यस उपमहानगरलाई १९ वडामा विभाजन गरिएको छ। बुटवल नगरपालिकामा बसोबास गर्ने मुख्य जातिमा नेवार, ब्राम्हण, क्षेत्री, मगर, गुरुङ, ठकुरी, थारु, कसौधन, अग्रवाल, सुनुवार, थकाली, मुस्लिम, दमाई तथा धर्मावलम्बीमा हिन्दू, बौद्ध, मुस्लिम, सिख र इसाई छन्।

बुटवल उपमहानगरपालिकाको कुल क्षेत्रफल १०१ वर्ग किलोमिटर रहेको छ। बुटवल उपमहानगरपालिका समुद्र सतहदेखि १ सय ८३ मिटरको उचाइमा अवस्थित छ।

यहाँका महत्त्वपूर्ण धार्मिक स्थलमा सिद्धबाबा, गणेश मन्दिर, नारायणस्थान, राधाकृष्ण मन्दिर, निलकण्ठ बाबा धाम, कालिका मन्दिर, राममन्दिर, बाघभैरव भुवनेश्वरी मन्दिर, बौद्ध गुम्बा र पद्म चैत्य विहार छन्। बुटवलका ऐतिहासिकस्थलमा रामपिथेकस अवशेषस्थल, जीतगढी किल्ला, मणिमुकुन्द सेन दरबार र पर्यटकीयस्थलमा मणिमुकुन्द सेन उद्यान, हिल पार्क, सिद्धबाबा धाम र पद्म चैत्य विहार छन्।

तिलोत्तमा नदीको तटमा अवस्थित चुरे पहाडको काखमा पहाड र तराईको सङ्गमस्थल यो नेपालको प्रसिद्ध व्यापारिक केन्द्र हो। केही वर्षअघिसम्म व्यापारिक पेसामा संलग्न हुने र उक्त क्षेत्रबाट रोजगारीको अवसर बढी प्राप्त हुने दृष्टिकोणबाट विशेष गरी पाल्पा, गुल्मी, स्याङ्जा, बागलुङ, पर्वत, अर्घाखाँची आदिबाट मानिस बसाइसराई गरी यहाँ आउँथे, तर २०४० सालपछि उक्त नगरको शैक्षिक क्षेत्रमा भएको प्रगतिको फलस्वरूप अध्ययन र अध्यापन पेसाको अवसरमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको कारणले पनि बुटवलनगर एउटा शैक्षिक केन्द्रको रूपमा परिचित छ। नेपाल वातावरण प्रतिवेदन २००१ ले सबैभन्दा बढी फोहर उत्पन्न नेपालका सहरमध्ये बुटवल छैटौँ स्थानमा पर्दछ। प्रतिवेदनमा बुटवलमा प्रत्येक वर्ष ९ हजार ६८९ टन फोहरमैला उत्पन्न हुने उल्लेख छ। भौगोलिक बनावटको आधारमा हेर्दा बुटवल निकै असुरक्षित देखिन्छ। एक करोड ५० लाख वर्ष पहिले बनेका चुरे पहाडको धरातलीय बनावट निकै कमजोर किसिमको छ। चुरे क्षेत्रको भूक्षय समस्या बुटवल नगरपालिकाको लागि गम्भीर चुनौती बनेको छ। वि.सं. २०५५ भाद्र १९/२० गते वडा नं पाँच ज्योतिनगरमा विनाशकारी पहिरो जाँदा एकजनाको मृत्यु हुनुका साथै १ सय १ घर र १९ घडेरी वगरमा परिणत भएको थियो। यहाँ प्रत्येक वर्ष पहिरोले केही न केही दुःख दिइरहेको छ। बुटवलमा २०३२ सालमा औद्यौगिक क्षेत्रको स्थापना गरियो। कुल ४३४ रोपनी क्षेत्रफल ओगटेको उक्त क्षेत्रको ३६० रोपनी जमीन उद्योगको लागि र ६४ रोपनी जमीन अन्य प्रयोगका लागि छुट्याइएको छ।

• कुल पोखरेल
• विष्णुप्रसाद पौडेल
• वसन्त थापा
• सुरक्षा पन्त
• कुशल भुर्तेल