ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਮਕਸਦ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਛ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 28 ਸੂਬੇ ਅਤੇ 8 ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਨ। ਇਹ ਅੱਗੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਅਤੇ ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ।
| ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ | |
|---|---|
 <maplink>: Couldn't parse JSON: Control character error, possibly incorrectly encoded | |
| ਸ਼੍ਰੇਣੀ | ਰਾਜ |
| ਜਗ੍ਹਾ | ਭਾਰਤ |
| ਗਿਣਤੀ | 28 ਰਾਜ 8 ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ |
| ਜਨਸੰਖਿਆ | ਰਾਜ: ਸਿੱਕਮ - 610,577(ਘੱਟ) ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼–199,812,341(ਵੱਧ) ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ: ਲਕਸ਼ਦੀਪ-64,473(ਘੱਟ) ਦਿੱਲੀ– 16,787,941 (ਵੱਧ) |
| ਖੇਤਰ | ਰਾਜ: ਗੋਆ-3702 km2 (ਘੱਟ) ਰਾਜਸਥਾਨ-342269 km2 (ਵੱਧ) ਕੇਂਦਰੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ: ਲਕਸ਼ਦੀਪ-32 km2 (ਘੱਟ) ਲਦਾਖ਼-59,146 km2 (ਵੱਧ) |
| ਸਰਕਾਰ |
|
| ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨ |
|
ਇਤਿਹਾਸ
ਅਜਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ
ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਉੱਤੇ ਇਸਦੇ ਪੂਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਵੰਡ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ (ਜਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਰਿਆਸਤਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਨਾਮਾਤਰ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਜਾਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਰਿਆਸਤਾਂ ਉੱਤੇ ਅਸਲ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ (ਸਰਦਾਰੀ) ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
1947-1950
1947 ਅਤੇ 1950 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਲੇ ਹੋਏ ਸਨ; ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮੱਧ ਭਾਰਤ, ਅਤੇ ਵਿੰਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਕਈ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ; ਮੈਸੂਰ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਭੋਪਾਲ ਅਤੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਵੱਖਰੇ ਸੂਬੇ ਬਣ ਗਏ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਵਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ, ਜੋ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ, ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਬਣਾਇਆ। ਨਵੇਂ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ "ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸੰਘ" ਵਜੋਂ ਵੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1950 ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਕੀਤਾ:
- ਭਾਗ A ਰਾਜ, ਜੋ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰਾਂ ਦੇ ਸੂਬੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਗਵਰਨਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਨੌ ਭਾਗ ਏ ਰਾਜ ਸਨ:
- ਅਸਾਮ (ਪਹਿਲਾਂ ਅਸਾਮ ਸੂਬਾ),
- ਬਿਹਾਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਹਾਰ ਪ੍ਰਾਂਤ),
- ਬੰਬਈ (ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਬਈ ਸੂਬਾ),
- ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ (ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬਾ),
- ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਾਂਤ ਅਤੇ ਬੇਰਾਰ),
- ਮਦਰਾਸ (ਪਹਿਲਾਂ ਮਦਰਾਸ ਸੂਬਾ),
- ਉੜੀਸਾ (ਪਹਿਲਾਂ ਉੜੀਸਾ ਸੂਬਾ),
- ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਪ੍ਰਾਂਤ), ਅਤੇ
- ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ (ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਗਾਲ ਸੂਬਾ)।
- ਭਾਗ B ਰਾਜ ਸਾਬਕਾ ਰਿਆਸਤਾਂ ਜਾਂ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਸਨ, ਇੱਕ ਰਾਜਪ੍ਰਮੁੱਖ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ। ਰਾਜਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਗ ਬੀ ਰਾਜ ਸਨ:
- ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਪਹਿਲਾਂ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਿਆਸਤ),
- ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਿਆਸਤ),
- ਮੱਧ ਭਾਰਤ (ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤ ਏਜੰਸੀ),
- ਮੈਸੂਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਸੂਰ ਰਿਆਸਤ),
- ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਈਸਟ ਪੰਜਾਬ ਸਟੇਟਸ ਯੂਨੀਅਨ (ਪੈਪਸੂ),
- ਰਾਜਸਥਾਨ (ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਪੂਤਾਨਾ ਏਜੰਸੀ),
- ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਬੜੌਦਾ, ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਰਾਜ ਏਜੰਸੀ), ਅਤੇ
- ਤ੍ਰਾਵਣਕੋਰ-ਕੋਚੀਨ (ਪਹਿਲਾਂ ਤ੍ਰਾਵਣਕੋਰ ਰਿਆਸਤ ਅਤੇ ਕੋਚੀਨ ਰਿਆਸਤ)।
- ਭਾਗ Cਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਦੇ ਸੂਬੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਿਆਸਤਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਗ C ਦੇ ਰਾਜ ਸਨ:
- ਅਜਮੇਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਅਜਮੇਰ-ਮੇਰਵਾੜਾ ਸੂਬਾ),
- ਭੋਪਾਲ (ਪਹਿਲਾਂ ਭੋਪਾਲ ਰਿਆਸਤ),
- ਬਿਲਾਸਪੁਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਰਿਆਸਤ),
- ਕੂਰਗ ਰਾਜ (ਪਹਿਲਾਂ ਕੂਰਗ ਪ੍ਰਾਂਤ),
- ਦਿੱਲੀ,
- ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼,
- ਕੱਛ (ਪਹਿਲਾਂ ਕੱਛ ਰਿਆਸਤ)
- ਮਨੀਪੁਰ (ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੀਪੁਰ ਰਿਆਸਤ),
- ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ (ਪਹਿਲਾਂ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਰਿਆਸਤ) ਅਤੇ
- ਵਿੰਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਰਤ ਏਜੰਸੀ)।
- ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਭਾਗ D ਰਾਜ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਇੱਕ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ, 1956
ਆਂਧਰਾ ਰਾਜ 1 ਅਕਤੂਬਰ 1953 ਨੂੰ ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਦੇ ਤੇਲਗੂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਉੱਤਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਚੰਦਰਨਾਗੋਰ ਦੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਐਨਕਲੇਵ ਨੂੰ 1954 ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਪਾਂਡੀਚਰੀ, ਕਰੀਕਲ, ਯਾਨਾਓਂ ਅਤੇ ਮਾਹੇ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਐਨਕਲੇਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਇਹ 1962 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ ਬਣ ਗਿਆ।
1954 ਵਿੱਚ ਵੀ, ਭਾਰਤ-ਪੱਖੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਦਾਦਰ ਅਤੇ ਨਾਗਰ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਐਨਕਲੇਵਜ਼ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1961 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ।
ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ, 1956 ਨੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਨਵੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ।
ਇਸ ਐਕਟ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ:
- ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ, ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਤ੍ਰਾਵਨਕੋਰ-ਕੋਚੀਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ।
- ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 1956 ਵਿੱਚ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜ ਦੇ ਤੇਲਗੂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਂਧਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਲੀਨ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਕੇਰਲ ਨੂੰ ਮਾਲਾਬਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਕੇਨਰਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਕਾਸਰਗੋਡ ਤਾਲੁਕ ਨੂੰ ਤ੍ਰਾਵਣਕੋਰ-ਕੋਚੀਨ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਬੇਲਾਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਕੇਨਰਾ (ਕਾਸਰਗੋਡ ਤਾਲੁਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਅਤੇ ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਤੋਂ ਕੋਇੰਬਟੂਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੋਲੇਗਲ ਤਾਲੁਕ, ਬੰਬਈ ਰਾਜ ਦੇ ਬੇਲਗਾਮ, ਬੀਜਾਪੁਰ, ਉੱਤਰੀ ਕੇਨਰਾ ਅਤੇ ਧਾਰਵਾੜ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਮੁੜ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਕੰਨੜ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਬਿਦਰ, ਰਾਇਚੂਰ ਅਤੇ ਕਲਬੁਰਗੀ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੂਰਗ ਰਾਜ ਤੋਂ।
- ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਕੇਨਰਾ ਅਤੇ ਮਾਲਾਬਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡੇ ਗਏ ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਟਾਪੂ, ਅਮਿਨੀਡੀਵੀ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਮਿਨੀਕੋਏ ਟਾਪੂ, ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਲਕਸ਼ਦੀਪ ਵਿਚ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਬੰਬਈ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੌਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੱਛ ਰਾਜ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਗਪੁਰ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਮਰਾਠੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਰਾਜ ਦੇ ਮਰਾਠਵਾੜਾ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਵੱਡਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
- ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਅਜਮੇਰ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਸੰਘ ਤੋਂ ਖੇਤਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
1956 ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਬੰਬਈ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ 1 ਮਈ 1960 ਨੂੰ ਬੰਬਈ ਰਾਜ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਾਬਕਾ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਨੇ 1 ਦਸੰਬਰ 1963 ਨੂੰ ਰਾਜ ਦਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ, 1966 ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 1 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।ਐਕਟ ਨੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਵੀ ਮਨੋਨੀਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
1969 ਵਿੱਚ ਮਦਰਾਸ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਮਣੀਪੁਰ, ਮੇਘਾਲਿਆ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਦਾ ਗਠਨ 21 ਜਨਵਰੀ 1972 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ ਮੈਸੂਰ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਕਰਨਾਟਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 16 ਮਈ 1975 ਨੂੰ ਸਿੱਕਮ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਦਾ 22ਵਾਂ ਰਾਜ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1987 ਵਿੱਚ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ੋਰਮ 20 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਰਾਜ ਬਣ ਗਏ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 30 ਮਈ ਨੂੰ ਗੋਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਗੋਆ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਐਕਸਕਲੇਵ ਦਮਾਓ ਅਤੇ ਦੀਉ ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ।
ਨਵੰਬਰ 2000 ਵਿੱਚ, ਤਿੰਨ ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਅਰਥਾਤ:
- ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ (ਪੂਰਬੀ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ)
- ਉੱਤਰਾਂਚਲ (ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ) (2007 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ) ਅਤੇ
- ਝਾਰਖੰਡ (ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ - 2000, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ - 2000 ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ - 2000 ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ)
2007 ਵਿੱਚ ਪਾਂਡੀਚੇਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਪੁਡੂਚੇਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2011 ਵਿੱਚ ਉੜੀਸਾ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਤੇਲੰਗਾਣਾ 2 ਜੂਨ 2014 ਨੂੰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਸ ਸਾਬਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ, 2019 ਪਾਸ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਦੋ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰਗਠਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਪਬੰਧ ਹਨ; ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਲੱਦਾਖ਼, 31 ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਤੋਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਸਾਲ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦਮਨ ਅਤੇ ਦਿਉ ਅਤੇ ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਅਤੇ ਦਮਨ ਅਤੇ ਦੀਵ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 26 ਜਨਵਰੀ 2020 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
| ਸੰਖਿਆ | ਨਾਂ | ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕੋਡ | ਰਾਜਧਾਨੀ | ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ | ਵਸੋਂ | ਖੇਤਰ (km2) | ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ | AP | ਅਮਰਾਵਤੀ | ਤੇਲੁਗੂ | 49,506,799 | 1,60,205 | 26 |
| 2 | ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ | AR | ਈਟਾਨਗਰ | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | 1,383,727 | 83,743 | 26 |
| 3 | ਆਸਾਮ | AS | ਦਿਸਪੁਰ | ਆਸਾਮੀ | 31,205,576 | 78,550 | 35 |
| 4 | ਬਿਹਾਰ | BR | ਪਟਨਾ | ਹਿੰਦੀ | 104,099,452 | 94,163 | 38[1][2] |
| 5 | ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ | CG | ਰਾਏਪੁਰ | ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹੀ | 25,545,198 | 135,194 | 33 |
| 6 | ਗੋਆ | GA | ਪਣਜੀ | ਕੋਂਕਣੀ | 1,458,545 | 3,702 | 2 |
| 7 | ਗੁਜਰਾਤ | GJ | ਗਾਂਧੀਨਗਰ | ਗੁਜਰਾਤੀ | 60,439,692 | 196,024 | 33 |
| 8 | ਹਰਿਆਣਾ | HR | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ (ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ) | ਹਰਿਆਣਵੀ, ਪੰਜਾਬੀ | 25,351,462 | 44,212 | 22 |
| 9 | ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ | HP | ਸ਼ਿਮਲਾ | ਹਿੰਦੀ | 6,864,602 | 55,673 | 12 |
| 10 | ਝਾਰਖੰਡ | JH | ਰਾਂਚੀ | ਹਿੰਦੀ | 32,988,134 | 74,677 | 24 |
| 11 | ਕਰਨਾਟਕ | KA | ਬੰਗਲੌਰ | ਕੰਨੜ | 61,095,297 | 191,791 | 31 |
| 12 | ਕੇਰਲਾ | KL | ਤੀਰੁਵਨੰਤਪੁਰਮ | ਮਲਿਆਲਮ | 33,406,061 | 38,863 | 14 |
| 13 | ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ | MP | ਭੋਪਾਲ | ਹਿੰਦੀ | 72,626,809 | 308,252 | 55 |
| 14 | ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ | MH | ਮੁੰਬਈ | ਮਰਾਠੀ | 112,374,333 | 307,713 | 36 |
| 15 | ਮਨੀਪੁਰ | MN | ਇੰਫਾਲ | ਮਨੀਪੁਰੀ | 2,855,794 | 22,347 | 16 |
| 16 | ਮੇਘਾਲਿਆ | ML | ਸ਼ਿਲਾਂਗ | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | 2,966,889 | 22,720 | 12 |
| 17 | ਮਿਜ਼ੋਰਮ | MZ | ਆਈਜ਼ੋਲ | ਮਿਜ਼ੋ | 1,097,206 | 21,081 | 11 |
| 18 | ਨਾਗਾਲੈਂਡ | NL | ਕੋਹਿਮਾ | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | 1,978,502 | 16,579 | 16 |
| 19 | ਓੜੀਸਾ[3] | OD | ਭੁਬਨੇਸ਼ਵਰ | ਓਡੀਆ | 41,974,218 | 155,820 | 30 |
| 20 | ਪੰਜਾਬ | PB | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ (ਹਰਿਆਣਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ) | ਪੰਜਾਬੀ | 27,743,338 | 50,362 | 23 |
| 21 | ਰਾਜਸਥਾਨ | RJ | ਜੈਪੁਰ | ਰਾਜਸਥਾਨੀ | 68,548,437 | 342,269 | 33 |
| 22 | ਸਿੱਕਮ | SK | ਗੰਗਟੋਕ | ਨੇਪਾਲੀ | 610,577 | 7,096 | 6 |
| 23 | ਤਮਿਲਨਾਡੂ | TN | ਚੇਨਈ | ਤਮਿਲ | 72,147,030 | 130,058 | 38 |
| 24 | ਤੇਲੰਗਾਣਾ | TS | ਹੈਦਰਾਬਾਦ | ਤੇਲਗੂ | 35,193,978 | 114,840 | 33 |
| 25 | ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ | TR | ਅਗਰਤਲਾ | ਬੰਗਾਲੀ | 3,673,917 | 10,492 | 8 |
| 26 | ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ | UP | ਲਖਨਊ | ਹਿੰਦੀ | 199,821,341 | 243,286 | 75 |
| 27 | ਉੱਤਰਾਖੰਡ | UK | ਦੇਹਰਾਦੂਨ | ਹਿੰਦੀ | 10,086,292 | 53,483 | 17 |
| 28 | ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ | WB | ਕੋਲਕਾਤਾ | ਬੰਗਾਲੀ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲੀ | 91,276,115 | 88,752 | 30 |
| ਸੰਖਿਆ | ਨਾਂ | ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕੋਡ | ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ | ਰਾਜਧਾਨੀ | ਖੇਤਰਫਲ | ਵਸੋਂ | ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹ | AN | ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ | 8,249 | 3,80,581 | 3 |
| 2 | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | CH | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ | 114 | 10,55,450 | 1 |
| 3 | ਦਾਦਰਾ ਅਤੇ ਨਗਰ ਹਵੇਲੀ ਅਤੇ ਦਮਨ ਅਤੇ ਦਿਉ | DD | ਮਰਾਠੀ, ਹਿੰਦੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤੀ | ਦਮਨ | 603 | 5,86,956 | 3 |
| 4 | ਦਿੱਲੀ | DL | ਹਿੰਦੀ, ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | 1490 | 1,67,87,941 | 11 |
| 5 | ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ|ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ | JK | ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਡੋਗਰੀ | ਦਮਨ | 42,241 | 1,22,58,433 | 20 |
| 6 | ਲਦਾਖ਼ | LA | ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ | ਲੇਹ | 59,146 | 2,90,492 | 2 |
| 7 | ਲਕਸ਼ਦੀਪ | LD | ਮਲਿਆਲਮ | ਕਵਰੱਤੀ | 32 | 64,473 | 1 |
| 8 | ਪਾਂਡੀਚਰੀ | PY | ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ,ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਤਮਿਲ | ਪਾਂਡੀਚਰੀ | 492 | 12,47,953 | 4 |