Andrej Babiš

Pochodzenie i wykształcenie

Andrej Babiš jest Słowakiem^[2]. Ukończył studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Bratysławie^[1]. W 1997 przeprowadził się na stałe do Czech, osiedlając się w Pradze i przyjmując czeskie obywatelstwo^[3][4]. Nie zrezygnował przy tym z obywatelstwa słowackiego^[5].

Działalność zawodowa

Pracował w przedsiębiorstwie Petrimex, kontrolowanej przez władze komunistyczne centrali handlu zagranicznego^[6]. W drugiej połowie lat 80. był przedstawicielem tej firmy w Maroku. W okresie komunistycznym był tajnym współpracownikiem (ps. „Bureš”) czechosłowackiej służby bezpieczeństwa StB^[7]. W latach 80. należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji^[8].

Powrócił do kraju, w 1994 po przejęciu części przedsiębiorstwa założył prywatny koncern Agrofert^[1], specjalizujący się branży żywnościowej, rolnej i handlowej. Skupując i przejmując kolejne firmy, doprowadził do powstania holdingu obejmującego ponad 250 podmiotów gospodarczych, utrzymując nad nim kontrolę^[9]. „Forbes” w 2013 umieścił go na 736. miejscu listy najbogatszych ludzi na świecie (na 2. miejscu w Czechach), szacując jego majątek na 2 miliardy dolarów^[10].

Działalność polityczna do 2017

W 2012 zarejestrował partię polityczną o nazwie ANO 2011, głoszącą hasła walki z korupcją i uzdrowienia systemu politycznego, deklarując udział w wyborach parlamentarnych. Rozwój działalności partii zbiegł się z nabyciem przez Agrofert grupy mediowej MAFRA, wydającej m.in. jeden z największych czeskich dzienników „Mladá fronta Dnes”^[11]. Przejął tym samym kontrolę nad największą w kraju grupą medialną, w skład której weszły także „Lidové noviny”. Wielokrotnie zarzucano mu wykorzystywanie mediów w działalności politycznej^[9]. W wyborach w 2013 kierowane przez niego ugrupowanie zajęło drugie miejsce, wprowadzając do Izby Poselskiej 47 swoich przedstawicieli^[12]. Andrej Babiš uzyskał jeden z mandatów poselskich przypadających jego ugrupowaniu.

29 stycznia 2014 został pierwszym wicepremierem oraz ministrem finansów w koalicyjnym rządzie Bohuslava Sobotki^[13]. W 2016 czeski parlament przyjął ustawę o konflikcie interesów, zgodnie z którą członkowie rządu nie mogą być właścicielami mediów, a należące do nich przedsiębiorstwa wszelkich branż nie mogą ubiegać się o dotacje państwowe czy zamówienia publiczne. Ustawa została poparta przez wszystkie ugrupowania z wyjątkiem ANO, jej wejście w życie przewidziano na 2017^[9].

W 2017 doszło do dalszych sporów między koalicjantami na tle zarzutów o konflikt interesów Andreja Babiša. Ostatecznie 24 maja 2017 lider ANO 2011 odszedł z rządu^[14]. W październiku 2017 przedstawiono mu zarzuty defraudacji subsydiów unijnych^[15]. Jego partia zwyciężyła w wyborach parlamentarnych w tym samym miesiącu, otrzymując 29,6% głosów i 78 mandatów^[16]. Andrej Babiš po raz drugi został wówczas wybrany do Izby Poselskiej^[17].

Premier Czech (2017–2021)

Po nieudanych negocjacjach koalicyjnych zapowiedział utworzenie rządu mniejszościowego^[18]. 6 grudnia 2017 odebrał nominację na urząd premiera^[19]. 13 grudnia prezydent Miloš Zeman dokonał zaprzysiężenia członków rządu, tym samym jego gabinet rozpoczął funkcjonowanie^[20]. 16 stycznia 2018 Izba Poselska odmówiła udzielenia rządowi wotum zaufania^[21].

Formalnie dymisja Andreja Babiša z funkcji premiera została przyjęta przez prezydenta 24 stycznia, w tym samym dniu został on powtórnie desygnowany na premiera^[22]. 6 czerwca Miloš Zeman ponownie mianował go premierem^[23]. Po kilkumiesięcznych negocjacjach partia premiera zawiązała koalicję z Czeską Partią Socjaldemokratyczną, a poparcie dla niej w parlamencie zadeklarowała Komunistyczna Partia Czech i Moraw. 27 czerwca 2018 prezydent dokonał zaprzysiężenia członków drugiego rządu Andreja Babiša^[24]. W międzyczasie, w lutym 2018, polityk ostatecznie przegrał proces przeciwko słowackim historykom z Instytutu Pamięci Narodu, których pozwał kilka lat wcześniej o pomówienie dotyczące jego współpracy z StB^[25].

W kwietniu 2019 przedstawiciele czeskiej policji wskazali na zasadność przeprowadzenia przeciwko premierowi postępowania o defraudację^[26]. 23 czerwca 2019 w Pradze odbyła się masowa manifestacja przeciwko premierowi, w której według organizatorów wzięło udział 250 tysięcy osób^[27]. We wrześniu 2019 postępowanie karne dotyczące zarzucanej politykowi defraudacji zostało umorzone^[28].

W wyborach w 2021 jego partia zajęła drugie miejsce za centroprawicową koalicją SPOLU, zdobywając przy tym jeden mandat poselski więcej. Andrej Babiš został wówczas wybrany na kolejną kadencję niższej izby parlamentu^[29]. 17 grudnia 2021 na stanowisku premiera został zastąpiony przez Petra Fialę.

Działalność polityczna od 2021

30 października 2022 oficjalnie ogłosił swój start w wyborach prezydenckich rozpisanych na styczeń 2023^[30]. W pierwszej turze głosowania z 13 i 14 stycznia 2023 zajął 2. miejsce wśród 8 kandydatów z wynikiem 35,0% głosów. Przeszedł do drugiej tury, w której jego kontrkandydatem został generał Petr Pavel^[31]. W drugiej turze z 27 i 28 stycznia 2023 przegrał ze swoim konkurentem, otrzymując 41,7% głosów^[31].

Z pierwszego małżeństwa z Beatrice Adamičovą ma dwoje dzieci (Adrianę i Andreja)^[32]. W 2017 zawarł drugi związek małżeński ze swoją długoletnią partnerką Moniką Herodesovą^[33], z którą również ma dwoje dzieci (Vivien i Frederika)^[34].