Augustyn Dyrda
Augustyn Dyrda (ur. 4 lipca 1926 w Wyrach[1], zm. 3 lutego 2023[2]) − polski rzeźbiarz.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Miejsce zamieszkania | |
| Alma Mater | |
| Dzieci |
Życiorys
Syn Wiktorii i Szczepana, kolejarza (zm. w 1928)[3], urodził się w wyrskiej leśniczówce[3]. Spędził dzieciństwo w Tychach[3]. W 1939 roku zdał egzamin do pszczyńskiego Gimnazjum im. Bolesława Chrobrego[3]. Od maja 1940 roku został zaciągnięty do gminnych prac interwencyjnych[3]. Od 1942 roku pracował w Zakładach Büschla w Mikołowie[3], gdzie uczył się zawodu kotlarza[3], a następnie zawodu ślusarza konstrukcyjnego[4]. Po podpisaniu przez matkę Volkslisty jako Niemiec został wcielony do Reichsarbeitsdienst[3]. Został zaciągnięty do Wehrmachtu w 1944 roku[5], jego dywizję skierowano do Sergassi[5]; od maja 1945 roku przebywał w Belgradzie w niewoli[3].
1 września 1945 roku powrócił z wojny[5]. Uczył się w bielskiej szkole malarstwa, rzeźby i grafiki m.in. u Edwarda Piwowarskiego i Jerzego Zitzmana[3]. Studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych[6] w latach 1948–1954[1] (dyplom z wyróżnieniem[4]), uczeń profesora Xawerego Dunikowskiego[4][7]. Po studiach pracował dwa lata w Krakowie[3]. Wziął ślub w 1951 roku[3]. Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[8]. Specjalizował się w dużych pomnikach, popiersiach i medalach[1]. Mieszkał i pracował w Tychach[1]-Paprocanach[6], żonaty z Mirosławą[3]. W 1995 roku Piotr Jaworski zrealizował o nim krótkometrażowy film biograficzny pt. Na zlecenie[8]. Zmarł 3 lutego 2023 roku[2].
Twórczość
Stworzył wiele realizacji pomnikowych, zajmował się także rzeźbami plenerowymi, portretami, tablicami pamiątkowymi, medalami i małymi formami rzeźbiarskimi[1]. Wykonał ponad sto rzeźb[3].
Wybrane dzieła:
- figura Grzegorza Fitelberga – praca dyplomowa[3], około 1954
- trzy rzeźby sakralne (z Jerzym Potępą), 1954[3]
- płaskorzeźby (muzykujący górnik i tańcząca dziewczyna) na budynku domu kultury Osiedla A, Tychy[9], lata 50. XX wieku
- figura Józefa Stalina, Skawina, przed Hutą Aluminium, 1954, usunięta około 1956[3]
- rzeźba plenerowa Chłopcy z gęsią, Tychy, 1956[3], odsłonięta wiosną 1957[10][1], Osiedle B[3] (wraz z Tadeuszem Głodem[11])
- pomnik Powstańca Śląskiego, Tychy, 1958[1][3] (przeniesiony z cokołu na Placu Wolności pod siedzibę Muzeum Miejskiego jako rzeźba plenerowa[12])
- grupa rzeźbiarska Niedźwiadki[1], Tychy, Park Niedźwiadków, 1962[13]
- rzeźba plenerowa Zakochani I, Chorzów, Park Śląski, 1963[14]
- rzeźba plenerowa Zakochani II, Chorzów, Park Śląski, 1965[14]
- rzeźba plenerowa W objęciu, Chorzów, Park Śląski, 1968[14]
- rzeźba plenerowa Dyskobol, Będzin, 1968[4]
- pomnik Bohaterów Armii Sowieckiej na cmentarzu żołnierzy radzieckich, Bielsko-Biała, 1968 (projekt Ryszard Sroczyński)
- pomnik Postacie z Międzynarodówką na ustach, pod czerwonym sztandarem, Dąbrowa Górnicza, odsłonięty 8 listopada 1970 roku[15]
- rzeźba plenerowa Kobieta z gitarą, Bytom, plac Karin Stanek[16]
- rzeźba plenerowa Pierwszy krok, Jastrzębie-Zdrój, ul. Łowicka (pierwotnie na Osiedlu Pionierów)[17]
- pomnik Tadeusza Kościuszki, Dąbrowa Górnicza, 1972[18]
- pomnik Walki i Pracy (tzw. Żyrafa[6][19]), Tychy, 1975[1] (wraz z Emilianem Piaseckim[20])
- rzeźba grupowa Tańczące Eurydyki greckie, Kalisz, Park Miejski[21], 1976
- pomnik-popiersie Feliksa Dzierżyńskiego, Dąbrowa Górnicza, ul. Jana III Sobieskiego, naprzeciwko Huty Bankowej, odsłonięty 11 września 1977 roku, usunięty jesienią 1990 roku[15]
- rzeźba Uskrzydlona dziewczyna w tiulu, Park Kultury, Katowice, 1979[potrzebny przypis]
- pomnik ks. dra Jana Dzierżona, Kluczbork, 1981[22]
- pomnik Arki Bożka, Racibórz, 1980
- rzeźba plenerowa Karolinka, Tychy, 1984[1] (przeniesiona w 2014 roku na teren w pobliżu szkoły podstawowej nr 37 w Tychach[23])
- popiersie Jerzego Ziętka, Katowice, Gmach Sejmu Śląskiego, 1987[24]
- pomnik Konstantego Rokossowskiego, Legnica, Plac Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (ob. Plac Orląt Lwowskich), odsłonięty 4 listopada 1987 roku, usunięty 20 października 1992 roku, wrócił do Legnicy w 2019 roku[25], gdzie jest prezentowany na wystawie plenerowej „Cień gwiazdy. Relikty legnickich pomników PRL-u” przy cmentarzu poległych żołnierzy Armii Czerwonej[26]; w 2020 roku pomnik został skradziony i porzucony bez głowy na polach[27]
- pomnik-popiersie Iwana Koniewa, Dąbrowa Górnicza, dziedziniec Technicznych, ul. Stanisława Łańcuckiego (obecnie ul. Emilii Zawidzkiej[28]) Zakładów Naukowych, odsłonięty 26 stycznia 1989 roku, usunięty jesienią 1990 roku[15]
- pomnik św. Jana Bosko, Oświęcim, 1998
- pomnik Friedricha Wilhelma von Redena, Chorzów, 2002 (rekonstrukcja)
- statuetka „Górnośląskiego Tacyta”[6]
- pomnik Augusta Kissa, Tychy-Paprocany, ul. Władysława Sikorskiego[29], 2003
- popiersie Stefana Roweckiego[6], Tychy, przy siedzibie WKU, odsłonięte 19 września 2003 roku[30]
- rzeźba Stary Alojz[1], Tychy, odsłonięta 11 maja 2007, brąz[31]
- rekonstrukcja przedwojennego pomnika Powstańca Śląskiego, Tychy, 2007[1]
- pomniejszone repliki rzeźb Marcina Rożka: popiersi Karola Miarki, Pawła Stalmacha i Juliusza Ligonia, Katowice, Gmach Sejmu Śląskiego[32]
Galeria
Chłopcy z gęsią, Tychy (1957)
Zakochani II, Chorzów (1965)
W objęciu, Chorzów (1968)
Postacie z Międzynarodówką na ustach, pod czerwonym sztandarem, Dąbrowa Górnicza (1970)
Kobieta z gitarą, Bytom (lata 70. XX wieku)
Pomnik Walki i Pracy, Tychy (1975)
Pomnik Arki Bożka w Raciborzu (1980)
Popiersie Jerzego Ziętka (1987)
.jpg)
