Pałac Na Wyspie

Pałac został rozbudowany na życzenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1772–1793 przez przebudowę barokowego pawilonu Łaźni, zaprojektowanego i zbudowanego w latach 1683–1689 przez Tylmana van Gameren dla marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. W latach 1788–1793 pałac rozbudowano w stylu klasycystycznym według projektu Dominika Merliniego. Autorami dekoracji malarskiej i rzeźbiarskiej byli m.in. Marcello Bacciarelli i Jan Bogumił Plersch.

Pałac był od 1775 letnią rezydencją króla. W lecie, od 1784 roku, w sali jadalnej, która dawniej pełniła funkcję sypialni, odbywały się organizowane przez władcę obiady czwartkowe^[1][2]. Wszelkie większe przyjęcia, zwłaszcza tańce i bale, organizowano w sali balowej^[3]. Na piętrze budynku znajdowały się apartamenty Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz pokoje jego kamerdynera Franciszka Ryxa^[4]. Władca miał tam gabinet, bibliotekę, garderobę i sypialnię. Na piętrze wydzielone zostały również mieszkanie dla bibliotekarza oraz przestrzeń dla osobistego strażnika monarchy^[5][6].

Po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego był własnością kolejno księcia Józefa Poniatowskiego i jego siostry księżnej Marii Teresy Poniatowskiej. W 1817 pałac wraz z Łazienkami został sprzedany carowi Aleksandrowi I. W 1846 w wyniku przebudowy zachodniego pawilonu w pałacu powstała cerkiew św. Aleksandra Newskiego zaprojektowana przez Andrzeja Gołońskiego^[7].

Podczas dwudziestolecia międzywojennego był, wraz z parkiem, własnością Państwowych Zbiorów Sztuki.

Jesienią 1944 roku sprzęty znajdujące się w pałacu zostały wywiezione przez stacjonujących w nim Niemców do III Rzeszy. Po upadku powstania warszawskiego Niemcy oblali wnętrza pałacu Na Wyspie benzyną i podpalili^[8]. W pożarze uległy zniszczeniu najstarsze i najcenniejsze pomieszczenia – pokój kąpielowy wyłożony holenderskimi płytkami ceramicznymi, wnętrze pochodzące z XVII w. z pierwotnej wersji pałacu projektu Tylmana z Gameren, oraz Sala Salomona, gdzie zniszczeniu uległy malowidła Marcello Bacciarellego. W ścianach spalonego budynku nawiercono ok. 1000 otworów na dynamit^[8]. Niemcy nie zdołali jednak wysadzić pałacu w powietrze.

Odbudowę pałacu, pod kierownictwem architekta Jana Dąbrowskiego rozpoczęto po zakończeniu wojny, a zakończono w 1965^[9]. Pierwszy etap odbudowy zakończono w maju 1960 i udostępniono zwiedzającym sale na parterze^[10]. Bogate wnętrze zostało zrekonstruowane. Nie odtworzono zniszczonego w pożarze 1944 malowidła Jana Bogumiła Plerscha na plafonie przedstawiającego Dianę w kąpieli i podglądającego ją Akteona oraz malowideł Marcello Bacciarellego w Sali Salomona. W lutym 1960 kustoszem pałacu został Marek Kwiatkowski^[9].

Pałac został włączony w charakterze oddziału do Muzeum Narodowego, a od roku 1995 jest samodzielną instytucją.

W latach 2012–2015 prowadzono w pałacu prace renowacyjne. Wzmocniono wtedy m.in. zapadające się tarasy nad stawem wbijając w dno 150 dębowych pali usztywnionych żelbetową opaską. Położono nowe blaszane pokrycie dachu, wymieniono wszystkie instalacje oraz poddano konserwacji rzeźby znajdujące się na attykach. Remont objął wszystkie pomieszczenia zabytku, m.in. w Sali Balowej odsłonięto XVII-wieczne malowidła Jana Bogumiła Plerscha^[11].

• Gabinet Portretowy
• Galeria Obrazów
• Kaplica
• Pokój Bachusa
• Pokój kąpielowy
• Przedsionek
• Przedpokój
• Rotunda
• Sala Balowa
• Sala Jadalna
• Sala Salomona

• 
  Łazienka Lubomirskiego ok. 1775 przed przebudową, widok od południa, na obrazie Bernarda Canaletta
• 
  Marcin Zaleski, Wnętrze sypialni króla w pałacu w Łazienkach, (1847)
• 
  Sala kąpielowa Pałacu na Wodzie (1875)
• 
  Sala Salomona w Pałacu na Wodzie (1892)
• 
  Nieistniejąca cerkiew św. Aleksandra Newskiego (1880)
• 
  Spalony przez Niemców pałac Na Wyspie w 1945
• 
  Zegar słoneczny z 1786 przed pałacem
• 
  Widok od północy

• Pałac na stronach Muzeum Łazienki Królewskie
• Archiwalne widoki pałacu w bibliotece Polona