Dante Alighieri (1910)

Zbudowanie przez Wielką Brytanię na początku XX wieku nowatorskiego pancernika HMS „Dreadnought”, uzbrojonego w artylerię główną ujednoliconego kalibru i napędzanego turbinami parowymi, spowodowało w wielu flotach rozpoczęcie prac koncepcyjnych nad podobnymi okrętami^[1]. Z flot państw basenu Morza Śródziemnego początkowo żadna nie chciała rozpocząć projektowania drednotów ze względu na koszty ich budowy, zadowalając się aktualnie budowanymi i wprowadzanymi do służby przeddrednotami (typów Regina Elena, Danton i Radetzky)^[1][2]. Dopiero w latach 1908–1910 konstruktorzy włoscy, austro-węgierscy i francuscy zaczęli tworzyć projekty jednostek nowej generacji^[1][2]. Włosi mieli już pewne doświadczenia w projektowaniu podobnych okrętów, gdyż jeszcze w 1903 roku generał inżynier Vittorio Cuniberti opublikował na łamach rocznika morskiego „Jane’s Fighting Ships” projekt „idealnego pancernika dla Royal Navy” o wyporności 17 000 ton, uzbrojonego w 12 dział kalibru 305 mm, z silnym pancerzem burtowym i osiągającego prędkość 24 węzłów^[3]. Na przełomie 1907 i 1908 roku Cuniberti przygotował również innowacyjny projekt pancernika na ogłoszony przez rosyjskie ministerstwo marynarki konkurs na drednota dla Floty Bałtyckiej, w założeniach którego było zainstalowanie dział artylerii głównej w trójdziałowych wieżach i części dział artylerii średniej w dwudziałowych wieżach, co stanowiło duże podobieństwo do rozwiązań zastosowanych na pierwszym włoskim drednocie^[2][4].

Projekt okrętu zaczął powstawać w 1908 roku, a jego autorem był generał inżynier Edoardo Masdea (bazował on w pewnej części na planach zmarłego niedawno Cunibertiego)^[1][2]. Według założeń miała to być jednostka o wyporności nie przekraczającej 20 000 ton, silnym opancerzeniu, przenosząca najlepiej 12 dział kalibru 305 mm i osiągająca prędkość co najmniej 22 węzły^[1][5]. Wymóg instalacji tak silnego uzbrojenia głównego przy ograniczeniach tonażowych spowodował konieczność umieszczenia dział w czterech trójdziałowych wieżach, co było nowością w światowym budownictwie okrętowym^[1]. Konstrukcja wież powstała we współpracy z Brytyjczykami, którzy prowadzili prace nad nimi w celu zastosowania na okrętach swojej floty (do czego w latach I wojny światowej ostatecznie nie doszło)^[6]. Początkowo uzbrojeniem okrętu miały być działa kalibru 305 mm o bardzo dużej długości lufy (L/50) i doskonałych osiągach balistycznych, jednak większa masa i mniejsza trwałość luf spowodowała odrzucenie tej koncepcji^[7]. Równie innowacyjna była koncepcja umieszczenia ośmiu dział artylerii średniej w wieżach, gdyż w tym czasie niemal wszystkie budowane wielkie okręty miały działa zainstalowane w kazamatach^[1][8].

Pancernik został zamówiony na początku 1909 roku w państwowej stoczni Cantiere navale di Castellammare di Stabia w Castellammare di Stabia, mimo że jego budowa nie została zatwierdzona przez parlament i nie było nań funduszy^[2]. Dopiero po ogłoszeniu w styczniu 1909 roku planów rozbudowy Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine, zakładających m.in. powstanie czterech drednotów (późniejszych jednostek typu Tegetthoff), ministrowi marynarki włoskiej admirałowi Carlo Mirabello udało się w czerwcu 1909 roku przekonać parlament do wyasygnowania środków na powiększenie floty, w tym budowę także czterech drednotów^[9]. Stępkę okrętu położono 6 czerwca 1909 roku, a jego kadłub został zwodowany 20 sierpnia 1910 roku^[10][11]. Pancernik otrzymał nazwę na cześć włoskiego poety, filozofa i polityka – Dantego Alighieri^[1]. Koszt budowy jednostki wyniósł 65 mln lirów^[1][12].

14 października 1911 roku pancernik wyszedł w pierwszy rejs, jeszcze bez wież artylerii głównej^[13]. Podczas prób morskich przeprowadzonych jesienią 1912 roku okręt bez wież artylerii głównej osiągnął prędkość maksymalną 23,4 węzła, zaś później osiągnięto prędkość 22,83 węzła przy przeciążeniu maszyn do 32 350 KM^[13][14]. Kłopoty z prototypowymi wieżami spowodowały spore opóźnienie w przekazaniu jednostki do eksploatacji, w wyniku czego pierwszym drednotem z trójdziałowymi wieżami artyleryjskimi, który wszedł do służby był austro-węgierski SMS „Viribus Unitis”^[4][12].

Charakterystyka ogólna

„Dante Alighieri” był pancernikiem o długim kadłubie z krótkim i zwężonym podwyższonym pokładem dziobowym (współczynnik długości do szerokości wynosił 6,3:1)^[15][16]. Dziobnica jednostki poniżej wodnicy wyposażona była w taran, podobnie jak okręty typu Regina Elena^[15][17]. Na pokładzie dziobowym znajdowała się przednia wieża artylerii głównej, a za nią umieszczono nadbudówkę z głównym stanowiskiem dowodzenia i pomostem bojowym; za nią znajdowały się dwa kominy ustawione w osi symetrii jednostki, między którymi ustawiono maszt główny^[15]. Na śródokręciu znajdowały się dwie wieże dział artylerii głównej, umieszczone w osi symetrii na pokładzie głównym, z lufami dział skierowanymi w pozycji spoczynkowej w kierunku dziobu^[15][17]. Za wieżami znajdowały się dwa kolejne kominy z masztem pomiędzy nimi oraz zapasowe, opancerzone stanowisko dowodzenia; na rufie umieszczono czwartą wieżę artylerii głównej^[15][17]. Pokładowe środki komunikacyjne i ratunkowe znajdowały się po obu stronach rufowej pary kominów, na dachu trzeciej wieży artylerii głównej, na wysięgnikach między wieżami na śródokręciu oraz na rufie, a opuszczane i podnoszone były przez wysięgnik zamocowany na rufowym maszcie^[15]. Sylwetka okrętu była bardzo podobna do zaprojektowanych przez generała Masdeę krążowników pancernych typu San Giorgio^[5][18].

Okręt miał długość całkowitą wynoszącą 168,1 metra (158,4 metra między pionami), maksymalną szerokość 26,6 metra i zanurzenie od 8,8 do 9,75 metra^[15][19] . Wyporność normalna wynosiła 19 500 ton, zaś pełna 21 800 ton^[12][15][a]. Bez paliwa wyporność okrętu wynosiła 17 535 ton^[15].

Załoga okrętu składała się 31 oficerów i 950 podoficerów i marynarzy^[10][11][b].

Urządzenia napędowe

Okręt był napędzany trzema zestawami turbin parowych systemu Parsonsa(inne języki) produkcji zakładów Ansaldo z Genui, pracującymi na cztery linie wałów zakończonych śrubami napędowymi^[14][20]. Turbiny zostały umieszczone w trzech sąsiadujących przedziałach maszynowni na śródokręciu, sąsiadując z komorami amunicyjnymi drugiej i trzeciej wieży artylerii głównej^[13][14]. Parę dostarczały 23 kotły wodnorurkowe systemu Blechynden produkcji zakładów Ansaldo z opalaniem mieszanym (siedem kotłów opalanych było paliwem płynnym – mazutem, zaś 16 mogło być opalanych węglem bądź paliwem płynnym), rozmieszczonych w czterech kotłowniach usytuowanych przed przedziałami turbin i trzech za nimi^[13][14]. Zastosowany układ pomieszczeń siłowni powodował znaczne wydłużenie wałów napędowych, co negatywnie wpływało na masę całego układu i komplikowało układ wewnętrzny kadłuba^[6][14].

Maszyny osiągały łączną projektowaną moc 19 000 KM, która rosła do ponad 32 000 KM przy forsowaniu kotłów, co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej 22,83 węzła^[10][13]. Normalnie do zasobni ładowano 700 ton węgla dla kotłów o opalaniu mieszanym, a zbiorniki napełniano 300 tonami mazutu, zaś maksymalnie okręt mógł zabrać 2400 ton węgla i 600 ton paliwa płynnego^[13][14]. Zasięg wynosił 5000 Mm przy ekonomicznej prędkości 10 węzłów lub 1000 Mm przy prędkości 22 węzłów^[13][14][c].

Na rufie znajdowały się dwa ster: mniejszy i większy, ustawione jeden za drugim, co miało na celu polepszenie zwrotności okrętu^[14][17].

Uzbrojenie

Główne uzbrojenie pancernika składało się z 12 dział kalibru 305 mm A1909 L/46 konstrukcji brytyjskich zakładów Armstrong (wyprodukowano je we włoskiej filii Armstronga w Pozzuoli), umieszczonych w osi okrętu w czterech trójdziałowych wieżach – jednej na pokładzie dziobowym, dwóch na śródokręciu i jednej na rufie^[4][17]. Działa takie, oznaczone przez producenta jako typ T, trafiły również na uzbrojenie kolejnego typu włoskich drednotów Conte di Cavour^[21][d]. Wieże o napędzie hydraulicznym miały masę 645 ton i były wspólnym dziełem Armstrong i Vickersa; każde działo było niezależnie podnoszone i miało własną windę amunicyjną, a ich ładowanie mogło odbywać się przy każdym kącie podniesienia^[7][17]. Kąt ostrzału wież zewnętrznych wynosił 300°, zaś wewnętrznych 260°^[4][17]. Masa lufy z zamkiem wynosiła 69,29 tony, a jego długość całkowita 14,5 metra^[22][23]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania. Używano pocisków przeciwpancernych o masie 418,1 kg (w tym ładunek wybuchowy 4,8 kg) i pocisków burzących o masie 401,3 kg (w tym ładunek wybuchowy 25,5 kg)^[22]. Ładunki miotające miały wagomiar od 131,9 do 157 kg^[24]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5° do +20°, zaś maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 862 m/s pocisku wynosiła 24 000 metrów^[17][22]. Szybkostrzelność wynosiła od jednego do dwóch strzałów na minutę^[22].

Artyleria średnia składała się z 20 dział kalibru 120 mm A1909 L/50, także produkcji Armstronga, umieszczonych w dwojaki sposób: osiem dział zamontowano w czterech podwójnych wieżach, zaś 12 znalazło się w kazamatach na pokładzie bateryjnym^[4][13]. Działa takie, oznaczone przez producenta jako typ EE, trafiły również na uzbrojenie pancerników typu Conte di Cavour, a także krążowników „Quarto” i typu Nino Bixio^[25]. Dwudziałowe wieże o napędzie elektrycznym zostały zamontowane na pokładzie głównym w pobliżu dziobowej i rufowej wieży artylerii głównej, zaś pojedyncze działa umieszczone w kazamatach zostały zgrupowane w bateriach po trzy armaty na wysokości dziobowej i rufowej pary kominów^[4][13]. Masa lufy z zamkiem wynosiła 3,72 tony, zaś długość całkowita działa wynosiła 6,22 metra^[26]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania: pociski burzące o masie 22,13 kg (w tym ładunek wybuchowy 1,23 kg) lub szrapnele o masie 25,12 kg (w tym ładunek wybuchowy 0,3 kg), wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 6,65 kg^[27][28]. Prędkość początkowa pocisku wynosiła 850 m/s, zaś szybkostrzelność teoretyczna do 15 strzałów na minutę (praktyczna od sześciu do 10)^[4][27].

Uzupełnieniem artylerii głównej i średniej było początkowo 13 pojedynczych półautomatycznych dział kalibru 76 mm A1897 L/40 produkcji Armstronga^{[13][19] [e]}. Działa umieszczone zostały po trzy na każdej wieży artylerii głównej oraz na nadbudówkach^[13]. Masa działa wynosiła 605 kg, a jego długość całkowita 3,13 metra^[29]. Działa strzelały pociskami przeciwpancernymi o masie 5,67 kg (w tym ładunek wybuchowy 0,27 kg) i burzącymi o masie 5,58 kg (w tym ładunek wybuchowy 1,54 kg)^[29]. Prędkość początkowa pocisku wynosiła 700 m/s^[29]. Uzbrojenie artyleryjskie uzupełniało sześć karabinów maszynowych^[4].

Broń torpedową stanowiły trzy pojedyncze podwodne wyrzutnie kalibru 450 mm, umieszczone po obu burtach w części dziobowej oraz na rufie^[4][13].

Opancerzenie

Pancerz okrętu miał łączną masę 4020 ton, co stanowiło około 20% wyporności jednostki^[14][17]. Jego podstawowym elementem był wykonany we włoskich zakładach z Terni ze stali Kruppa pas burtowy o grubości maksymalnej 250 mm na wodnicy śródokręcia, zmniejszającej się w stronę dziobu i rufy odpowiednio do 100 i 76 mm^[14][17][f]. Powyżej głównego pasa pancerza burtowego znajdował się kolejny, rozciągający się pomiędzy barbetami dziobowej i rufowej wieży artylerii głównej, a jego grubość wynosiła 203 mm^[14][17]. Pokład pancerny z przyburtowymi skosami znajdował się na wysokości głównego pasa burtowego i miał grubość 50 mm, rozciągając się na całej długości kadłuba; powyżej niego znajdowały się dwa pokłady przeciwodłamkowe o grubości 30 i 24 mm, kończąc się na grodziach poprzecznych przed skrajnymi wieżami artylerii głównej^[14][17].

Wieże artylerii głównej były chronione od czoła pancerzem o grubości 250 mm, a wieże artylerii średniej i kazamaty miały grubość 100 mm^[14][17]. Wieża dowodzenia chroniona była płytami o grubości 280 mm^[14][17]. Oprócz usytuowanych przy burtach zasobni węglowych pancernik nie miał żadnego systemu ochrony przeciwminowej i przeciwtorpedowej^[17].

Okres przed I wojną światową

Po zakończeniu prób morskich „Dante Alighieri” został wcielony do służby w Regia Marina 15 stycznia 1913 roku^[12][31]. Między styczniem a marcem okręt odbył kilka krótkich rejsów na wodach macierzystych, a od 1 marca do 11 kwietnia pancernik udał się na Atlantyk, pokonując 7197 Mm i zawijając m.in. do Dakaru, Funchal, Ponta Delgada i Vigo^[12][31]. Po powrocie okręt, z królem Wiktorem Emanuelem III na pokładzie, 24 kwietnia wziął udział w uroczystości wodowania w macierzystej stoczni kolejnego włoskiego drednota, „Caio Duilio”^[12][31]. Po ceremonii, nadal z królem na pokładzie, „Dante Alighieri” wziął udział w manewrach floty na Morzu Tyrreńskim jako okręt flagowy wiceadmirała (wł. viceammiraglio) Marcello Amero D’Aste, dowodzącego 1. Dywizjonem 1. Eskadry^[31]. Latem na pancerniku został eksperymentalnie zaokrętowany wodnosamolot Paulhan–Curtiss i „Dante Alighieri” stał się pierwszym włoskim okrętem z wyposażeniem lotniczym^[32]. Dwupłat, pilotowany przez późniejszego admirała (wł. ammiraglio) Bruno Brivonesiego, umieszczono na dachu trzeciej wieży artylerii głównej, a podnoszony i opuszczany był za pomocą bomu^[32]. Między wrześniem a październikiem pancernik brał udział w kolejnych ćwiczeniach przeprowadzonych w okolicach La Spezii, a od października 1913 roku do 26 sierpnia 1914 roku był jednostką flagową dowódcy zjednoczonych sił morskich^[31]. W 1914 roku na okręcie pojawił się wodnosamolot firmy Breguet^[32].

I wojna światowa

23 maja 1915 roku, kiedy Królestwo Włoch wypowiedziało wojnę Austro-Węgrom przystępując do I wojny światowej, „Dante Alighieri” był okrętem flagowym 1. Dywizjonu 1. Eskadry (w skład którego wchodziły ponadto pancerniki „Conte di Cavour”, „Giulio Cesare” i „Leonardo da Vinci(inne języki)”), dowodzonego przez kontradmirała (wł. contrammiraglio) Camillo Corsi, stacjonując w Tarencie^[32][33]. Między 5 września 1915 roku a 16 maja 1916 roku pancernik był okrętem flagowym dowódcy włoskiej floty, którym był wiceadmirał Luigi Amedeo di Savoia^[31][32]. W 1915 roku dokonano modernizacji uzbrojenia okrętu: zdemontowano 13 dział kalibru 76 mm A1897 L/40, instalując w zamian 16 dział pojedynczych tego samego kalibru, ale nowszego modelu A1909 L/50^[13][19] . Zamontowano również cztery pojedyncze działa tego samego typu na podstawach przeciwlotniczych, jak również dwa pojedyncze działka przeciwlotnicze kalibru 40 mm Mark II L/39^[4][13].

30 listopada 1916 roku pancerniki „Dante Alighieri”, „Conte di Cavour”, „Giulio Cesare”, „Andrea Doria” i „Caio Duilio” przeszły na Korfu w celu wsparcia sił blokujących Cieśninę Otranto, bazując tam do 21 stycznia 1917 roku^[32][34]. Po klęsce Włochów w bitwie pod Caporetto z okrętu zdemontowano czasowo część dział kalibru 120 mm, które posłużyły do wzmocnienia lądowej obrony Wenecji^[35]. Następnie okręt stacjonował w Tarencie do końca września 1918 roku^[32][34]. 30 września pancernik w eskorcie niszczycieli „Insidioso”, „Impavido” i „Irrequieto” wyszedł w morze w kierunku Brindisi w celu zabezpieczenia okrętów alianckich uczestniczących w ataku na Durazzo(inne języki)^[34]. „Dante Alighieri”, na pokładzie którego przebywał szef sztabu Regia Marina admirał Paolo Thaon di Revel, wszedł w skład zespołu dalekiej osłony, osłaniany przez niszczyciele „Carlo Alberto Racchia”, „Augusto Riboty”, „Cesare Rossarol”, „Guglielmo Pepe”, „Alessandro Poerio”, „Simone Schiaffino” i „Ippolito Nievo”^[36][37]. Operacja została przerwana po storpedowaniu przez austro-węgierskiego U-Boota SM U-31 brytyjskiego krążownika HMS „Weymouth”^[38].

Podczas wojny okręt wziął udział w czterech misjach bojowych, przebywając w morzu 62 godziny; brał też udział w rejsach ćwiczebnych trwających łącznie 418 godzin, a 56 godzin spędził w stanie gotowości do wyjścia w morze^[32][38].

Okres międzywojenny

Po zawarciu rozejmu w Villa Giusti, 9 listopada 1918 roku „Dante Alighieri” przeszedł do Wenecji, skąd miał wspierać zajmowanie przez włoskie wojsko wybrzeża chorwacko–dalmatyńskiego^[32][38]. 11 stycznia 1919 roku okręt przebazowano do Tarentu, a następnie do La Spezii, lecz już w marcu powrócił na Morze Adriatyckie^[32][38]. Pancernik wspierał włoskie oddziały próbujące opanować należące uprzednio do Monarchii Austro-Węgierskiej miejscowości Fasana, Fiume, Sebenico i Zara^[38]. Gdy we wrześniu 1919 roku włoskie oddziały ochotnicze pod dowództwem Gabriele D’Annunzio rozpoczęły walki o Fiume, znajdujący się od maja w tym porcie „Dante Alighieri” nie podjął żadnych działań, a 200 osób z jego załogi wsparło rebelię^[32][38]. W porcie przebywały także inne okręty: włoskie niszczyciele „Carlo Mirabello”, „Francesco Nullo” i „Giuseppe Cesare Abba”, amerykański niszczyciel USS „Pillsbury”, francuski pancernik „Condorcet” i dwa brytyjskie krążowniki typu C^[38]. Okręty alianckie opuściły miasto, do którego przybyły dołączając do rebeliantów D’Annunzio kolejne jednostki włoskie: niszczyciele „Agostino Bertani”, „Pilade Bronzetti” i „Espero” oraz torpedowce 66PN i 68PN^[38][g]. Od 22 września 1919 roku do 14 marca 1920 roku pancernik był jednostką flagową admirała Franco Nunesa, stając się od tego momentu okrętem lojalnym wobec Królestwa Włoch^[39]. W listopadzie 1920 roku nastąpiła zmiana dowódcy jednostki: komandor (wł. capitano di vascello) Battista Tanca został zastąpiony przez komandora Antonio Foschiniego^[39]. W listopadzie rząd włoski podjął decyzję o morskiej i lądowej blokadzie portu, wysyłając zespół okrętów z pancernikiem „Andrea Doria” i niszczycielami (m.in. „Augusto Riboty” i „Falco”), torpedowcem „Calipso” i dwoma holownikami oraz wojsko^[39]. Na skutek blokady miasta „Dante Alighieri” był uwięziony w Fiume do 6 stycznia 1921 roku, kiedy to wyszedł z portu i udał się do La Spezii na przegląd stoczniowy, który trwał do kwietnia 1922 roku^[32][39].

Po zakończonym remoncie okręt pełnił funkcję jednostki szkolnej, po czym przeszedł do Genui, gdzie wziął udział w międzynarodowej konferencji gospodarczej^[32][40]. W sierpniu w La Spezii zaczęła się trwająca rok przebudowa pancernika, podczas której m.in. wymieniono przedni maszt na trójnożny i podwyższono pierwszą parę kominów o trzy metry^[15][32]. Do wiosny 1924 roku „Dante Alighieri” przebywał w rezerwie, a następnie wziął udział w rejsie szkoleniowym wzdłuż południowego wybrzeża Włoch^[32][40]. W czerwcu okręt z rodziną królewską na pokładzie odwiedził Barcelonę, gdzie doszło do spotkania z hiszpańską rodziną królewską^[32][40]. W 1924 i 1925 roku „Dante Alighieri” wziął udział w manewrach włoskiej floty, przeprowadzonych na wodach nieopodal Sycylii^[40]. W 1925 roku na pancerniku zaokrętowano łódź latającą Macchi M.18, którą umieszczono na dachu trzeciej wieży artylerii głównej^[32][40]. Rok 1926 okręt spędził w rezerwie, a w następnym najpierw uczestniczył w przeprowadzonych między Mesyną a Anzio manewrach, a następnie (15 lipca) wziął udział w paradzie floty koło Ostii^[40]. We wrześniu „Dante Alighieri” wraz z „Andrea Doria” wziął udział w Genui w zawodach lotniczych o Puchar Schneidera^[41].

1 lipca 1928 roku pancernik trafił do rezerwy, gdzie został rozbrojony^[32][41]. 1 listopada dekretem królewskim nr 2601 jednostka została wycofana ze służby i złomowana w latach 1929–1930 w La Spezii^[32][41].

„Dante Alighieri” był pierwszym włoskim drednotem, pierwszym na świecie drednotem zaprojektowanym z trójdziałowymi wieżami artyleryjskimi i artylerią średnią częściowo umieszczoną w wieżach, a także pierwszym włoskim pancernikiem z napędem czterośrubowym^[10][11]. Ze względu na kłopoty z umieszczonym w innowacyjnych wieżach uzbrojeniem okręt wszedł do służby z dużym opóźnieniem, gdy w Wielkiej Brytanii budowano już superdrednoty z działami kalibru od 343 do 381 mm^[41]. Pancernik miał też słabsze od innych jednostek opancerzenie i zupełny brak ochrony przeciwpodwodnej^[17][41]. Sposób umieszczenia wież artylerii głównej również okazał się szybko anachroniczny i następne włoskie pancerniki miały już wieże umieszczone w superpozycji^[41]. Mimo to jednostka charakteryzowała się silnym uzbrojeniem i osiągała większą niż inne pancerniki prędkość^[41]. Wspomniane wyżej mankamenty spowodowały jednak wczesne wycofanie pancernika ze służby, gdyż powodowały niemożność i nieopłacalność modernizacji, którą przeszły w okresie międzywojennym jednostki typu Conte di Cavour i Caio Duilio^[32][41].

• Maciej Chodnicki: Amerykańskie ciężkie okręty artyleryjskie na tle konstrukcji innych państw. Wyd. 2. T. 2: Pierwsze drednoty. Warszawa: ACAD, 2018. ISBN 978-83-66163-02-7.
• Conway’s All the World’s Battleships 1906 to the Present. Ian Sturton (red.). London: Conway Maritime Press, 1996. ISBN 0-85177-691-4. (ang.).
• Steve Crowford: Pancerniki i lotniskowce. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2000. ISBN 83-11-09060-2.
• Károly Csonkaréti: Marynarka wojenna Austro-Węgier w pierwszej wojnie światowej 1914-1918. Kraków: Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2004. ISBN 83-918940-3-7.
• DANTE ALIGHIERI (6104287). miramarshipindex.nz. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
• Aldo Fraccaroli: Italian Warships of World War I. London: Ian Allan Ltd., 1970. ISBN 0-7110-0105-7. (ang.).
• Zvonimir Freivogel. „Dante Alighieri” – zapomniany jedynak. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (77), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Zvonimir Freivogel. „Dante Alighieri” – zapomniany jedynak. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (78), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Norman Friedman: Naval Weapons of World War One. Guns, Torpedoes, Mines and ASW Weapons of All Nations. Great Britain: Seaforth Publishing, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
• Ivan Gogin: DANTE ALIGHIERI battleship (1913). Navypedia. [dostęp 2022-08-20]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
• Tadeusz Klimczyk. Pierwszy włoski drednot – Dante Alighieri. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 6 (66), 2007. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• The Naval Annual, 1915. T.A. Brassey (red.). London: William Cloves and Sons, 1915. (ang.).