Elektryczne Koleje Dojazdowe

Kapitał zakładowy spółki wyniósł 500 000 zł, z czego 40% udziałów miała spółka „Siła i Światło”, 25% Bank Związku Spółek Zarobkowych, a pozostała część akcji należała do drobnych akcjonariuszy^[3].

12 listopada 1924 roku spółka otrzymała koncesję na budowę i eksploatację kolei elektrycznej użytku publicznego z Warszawy przez Grodzisk Mazowiecki do Żyrardowa^[4].

Budowę rozpoczęto w 1925 roku, a w 1927 roku otwarto linię łączącą centrum Warszawy z Grodziskiem Mazowieckim^[5], nazywaną zwyczajowo koleją EKD^[2]. Pierwsza stacja początkowa w Warszawie zlokalizowana była na ul. Nowogrodzkiej, między ulicami Poznańską i Marszałkowską^[6].

Na terenie Warszawy trasę linii EKD prowadzono systemem tramwajowym^[1]. EKD jeździły na terenie Warszawy jak tramwaj, ponadto przepisy ruchu, utrzymania taboru i linii, oraz schemat organizacyjny przedsiębiorstwa zapożyczono również z warszawskich tramwajów^[7]. Linia była zelektryfikowana napięciem stałym 600 V. Do obsługi trasy zakupiono w Wielkiej Brytanii 20 wagonów silnikowych i 20 doczepnych^[8] (EN80), które osiągały prędkość ponad 70 km/h. W systemie sygnalizacji zabezpieczenia ruchu pociągów zastosowano semafory świetlne oraz SBL.

W 1932 roku koncesja spółki została zmieniona w celu umożliwienia rozbudowy sieci^[9]. W tym samym roku wybudowano odgałęzienie do Włoch, a w 1936 roku z Podkowy Leśnej do Milanówka^[5]. Plany dalszej rozbudowy sieci EKD z Grodziska Mazowieckiego w kierunku Żyrardowa i Błonia zniweczyła elektryfikacja istniejących linii PKP do tych miejscowości (1936), a z Grodziska do Mszczonowa wybuch II wojny światowej.

EKD wpłynęła na ożywienie terenów leżących wzdłuż jej linii^[4]. Wzdłuż linii zaczęły powstawać osiedla – miasta ogrody od Włoch do Podkowy Leśnej, a także następowała zintensyfikowana parcelacja gruntów rolnych okolicznych folwarków^[10].

W 1939 roku kolej przewoziła ok. 4 tys. pasażerów dziennie, kursując w godzinach szczytu nawet co 10 minut^[11].

Po zakończeniu działań wojennych, przedsiębiorstwo wznowiło działalność 2 października na odcinku Pruszków-Grodzisk, 8 października pociągi dojeżdżały do Szczęśliwic, w połowie października do granicy miasta, 11 listopada do ul. Niemcewicza, a 14 grudnia 1939 do przystanku końcowego przy ul. Nowogrodzkiej^[12]. Z EKD chętnie korzystali szmuglerzy przewożący żywność do miasta^[12].

W styczniu 1940 roku niemieckie władze okupacyjne zarządziły przeznaczenie przedniego pomostu pierwszego przyczepnego wagonu EKD tylko dla Niemców^[13]. Tabor stanowiło 40 wagonów (przed wojną 76 wagonów)^[13]. Z powodu zniszczenia we wrześniu 1939 podczas obrony Warszawy warsztatów na stacji Warszawa Zachodnia, napraw taboru dokonywano w Pruszkowie^[13].

W maju 1945 roku pociągi EKD zaczęły dojeżdżać do stacji początkowej przy ul. Nowogrodzkiej (wcześniej dojeżdżały do ul. Szczęśliwickiej)^[14].

Po wojnie EKD znalazła się pod Tymczasowym Zarządem Państwowym Ministerstwa Komunikacji, a w 1947 roku kolej została upaństwowiona^[15][16] i przekazana pod zarząd PKP. W 1951 roku zrezygnowano ze stosowania dotychczasowej nazwy zmieniając ją na Warszawska Kolej Dojazdowa^[5].

W pierwszych latach po zakończeniu działań wojennych przewozy pasażerskie na EKD szybko wzrosły: w 1945 roku przewieziono 4,5 mln pasażerów, a w 1946 roku – 8,9 mln, w 1947 roku – 12 mln i w 1948 roku – 13 mln pasażerów (łącznie z przewozem pasażerów autobusami EKD)^[17].

Dyrektorem naczelnym spółki był Tadeusz Baniewicz, który kierował przedsiębiorstwem od okresu budowy do przejęcia linii EKD przez PKP^[1][18].