Henri Toivonen

Początki

Toivonen urodził się w mieście Jyväskylä, będącym od 1951 roku siedzibą Rajdu Finlandii. Swoją rajdową karierę rozpoczął wzorując się na ojcu, Pauli Toivonenie, rajdowym mistrzu Europy z 1968 roku^[2]. W wieku 5 lat nauczył się kierować pojazdem, a w wieku 12 rozpoczął samodzielne popisy przed rówieśnikami na zamarzniętych fińskich jeziorach^[3]. Początkowo startował w zawodach gokartów, a następnie zwyciężył w Pucharze Finlandii samochodów turystycznych. Kolejnym etapem w wyścigowej karierze Fina były starty w Formule Vee, a także w Formule Super Vee (wygrał w niej mistrzostwo Europy). Z kolei w 1977 roku zwyciężył w mistrzostwach Finlandii Formuły Vee^[4]. Gokart, którym startował Toivonen, został sprzedany w 1974 roku rodzicom 6-letniego wówczas Miki Häkkinena, późniejszego mistrza świata Formuły 1^[5].

Do 19 roku życia Toivonen nie mógł startować w rajdach samochodowych, gdyż w Finlandii zmieniły się przepisy dla nowych kierowców, mówiące z jaką prędkością mogą oni poruszać się po drogach^[4]. W sierpniu 1975 roku Toivonen zanotował swój debiut w imprezie rajdowych mistrzostw świata. Wraz z pilotem Antero Lindqvistem wystartował prywatną Simcą Rallye 2 w Rajdzie Finlandii. Nie ukończył jednak debiutanckiego rajdu z powodu awarii miski olejowej^[6]. Do 1977 roku nadal startował w wyścigach, jednak na skutek obaw rodziców o bezpieczeństwo syna, Toivonen na stałe przeniósł się do rajdów^[4]. W sierpniu 1977 wystartował w swoim drugim w karierze rajdzie mistrzostw świata. Startując Chryslerem Avengerem z Antero Lindqvistem zajął 5. miejsce w klasyfikacji generalnej Rajdu Finlandii 1977^[7].

Rajdowy sezon 1978 Toivonen rozpoczął od występu w lutowym Rajdzie Arktycznym w ramach Pucharu FIA oraz mistrzostw Europy. Startując Chryslerem Avengerem z pilotem Marttim Tiukkanenem Toivonen zajął 2. miejsce w tym rajdzie. Przegrał jedynie z Arim Vatanenem i wygrywając z późniejszym zwycięzcą cyklu FIA, Markku Alénem^[8]. W tym samym roku wystąpił w dwóch rajdach o mistrzostwo świata – Rajdzie Portugalii i Rajdzie Grecji. W obu startował samochodem Citroën CX 2400. Obu nie ukończył, pierwszego na skutek awarii systemu paliwowego, a drugiego z powodu wypadku^[9][10]. Pomimo niepowodzeń w obu rajdach Toivonen przykuł uwagę fabrycznych zespołów. W sierpniu 1978 wystartował fabrycznym Porsche 911 w Rajdzie Finlandii (nie ukończył go z powodu awarii silnika)^[11], a w listopadzie 1978 zaliczył występ w Rajdzie Wielkiej Brytanii za kierownicą fabrycznego Talbota Sunbeam. W rajdzie tym zajął 9. pozycję^[12]. W 1978 roku odniósł też swoje pierwsze zwycięstwo rajdach, gdy wygrał Rajd Nordycki w ramach mistrzostw Finlandii^[13].

W sezonie 1979 Toivonen wystartował w mistrzostwach Wielkiej Brytanii, Finlandii i Europy, a także w dwóch imprezach mistrzostw świata. Jadąc Fiatem 131 Abarth nie ukończył Rajdu Finlandii z powodu wypadku na 15. odcinku specjalnym^[14]. Z kolei w listopadzie 1979 odpadł z Rajdu Wielkiej Brytanii. W jego Fordzie Escorcie RS1800 awarii uległo sprzęgło^[15].

Talbot (1980–1981)

W 1980 roku Toivonen podpisał kontrakt z fabrycznym zespołem Talbota na występy Talbotem Sunbeam Lotus w sezonie 1980 u boku francuskiego kierowcy Guya Fréquelina i Brytyjczyka Russella Brookesa^[16]. W styczniu 1980 po raz pierwszy wystartował nowym samochodem i wygrał Rajd Arktyczny^[4]. W całym sezonie 1980 wystąpił w czterech rajdach o mistrzostwo świata. Nie ukończył Rajdu Portugalii z powodu awarii tylnej osi^[17], a Rajdu Finlandii z powodu wypadku^[18]. W Rajdzie Włoch zajął 5. pozycję^[19]. W tych trzech rajdach pilotem Toivonena był Antero Lindqvist, ale w listopadowym Rajdzie Wielkiej Brytanii Fin był już pilotowany przez Brytyjczyka Paula White'a. W rajdzie tym Toivonen odniósł swoje pierwsze zwycięstwo w karierze w mistrzostwach świata zaskakując tym samym kibiców rajdowych i ekspertów^[4]. Wyprzedził wicemistrza świata, rodaka Hannu Mikkolę oraz partnera z zespołu Talbota, Guya Fréquelina^[20]. W chwili zwycięstwa Toivonen liczył sobie 24 lata i 86 dni i stał się tym samym najmłodszym w historii zwycięzcą rajdu mistrzostw świata. Rekord ten został pobity w 2008 roku przez innego fińskiego rajdowca, Jariego-Mattiego Latvalę^[21]. Trzy dni po zwycięskim rajdzie w wywiadzie dla Autosportu Toivonen przyznał, iż nie spodziewał się zwycięstwa w rajdzie:

Pod koniec 1980 roku Toivonen przedłużył kontrakt z zespołem Talbota na sezon 1981. Nowym pilotem Fina został Irlandczyk z Północy, Fred Gallagher^[23]. Tylnonapędowy Talbot Sunbeam Lotus nie był jednak konkurencyjnym samochodem dla samochodów Grupy 4^[4]. Pomimo tego w Rajdzie Monte Carlo Toivonen zajął 5. miejsce^[24], a w Rajdzie Portugalii był drugi, przegrywając z Markku Alénem o ponad 9 minut^[25]. Z kolejnych pięciu rajdów mistrzostw świata ukończył tylko jeden, Rajd Włoch, w którym stanął na podium. Przegrał w nim jedynie z Francuzką Michèle Mouton w Audi Quattro^[26]. Wraz z partnerem z zespołu, Guyem Fréquelinem, doprowadził zespół Talbota do wywalczenia tytułu mistrza świata producentów^[27]. Sam zajął 7. miejsce w klasyfikacji generalnej kierowców. Na koniec roku wystartował również w rajdzie mistrzostw Wielkiej Brytanii, Audi Sport International Rally, który wygrał^[4].

Opel (1982–1983)

Przed sezonem 1982 Toivonen zmienił zespół. Został wówczas członkiem teamu Opla sponsorowanego przez firmę Rothmans International i zarządzanego przez Tony'ego Falla oraz byłego pilota rajdowego, Davida Richardsa. Nowymi partnerami Toivonena w zespole Opla zostali: Ari Vatanen, mistrz świata z 1982 roku, Walter Röhrl, mistrz świata z 1980 roku oraz Jimmy McRae, mistrz Wielkiej Brytanii z poprzedniego roku^[4]. Swój debiut w Oplu Toivonen zaliczył w marcu podczas Rajdu Portugalii. Prowadził w rajdzie, jednak ostatecznie wycofał się na 35. odcinku specjalnym z powodu awarii sprzęgła^[28]. Do końca 1982 roku Toivonen wystąpił jeszcze w czterech rajdach mistrzostw świata: Rajdzie Grecji, Finlandii, Włoch i Wielkiej Brytanii. W Grecji był trzeci, we Włoszech – piąty, a Rajd Wielkiej Brytanii zakończył na 3. pozycji. Nie ukończył natomiast Rajdu Finlandii^[29]. W tym samym roku Toivonen wystąpił gościnnie w jednej z rund brytyjskiej Formuły 3. Zajął wówczas 10. pozycję jadąc Raltem RT3^[4]. W 1982 roku Toivonen wziął też udział w testach zespołu Formuły 1, March Engineering, odbywających się na torze Silverstone Circuit. Fin zakończył testy z czasem lepszym o 1.4 sekundy niż stały kierowca Marcha, Raúl Boesel^[30].

W 1983 roku Toivonen kontynuował starty w mistrzostwach w zespole Opla. W Rajdzie Monte Carlo, w którym zajął 6. miejsce, wystartował jeszcze ubiegłorocznym Oplem Asconą 400^[29], ale już w następnych jechał nowym Oplem Mantą 400, zakwalifikowanym do startów w Grupie B. Samochód ten miał jednak gorsze osiągi niż rywale, Audi Quattro A2 i Lancia 037^[4]. Mantą Toivonen wystartował w czterech rajdach mistrzostw świata: Rajdzie Grecji, Finlandii, Włoch i Wielkiej Brytanii. Ukończył tylko włoski rajd zajmując 4. pozycję^[29]. W 1983 roku Toivonen startował również w rajdach mistrzostw Wielkiej Brytanii. Zwyciężył w Manx International Rally (była to jego jedyna wygrana w karierze w rajdzie asfaltowym) i w Rally of the Isle of Man. Zajął również pierwsze miejsce we francuskim rajdzie Mille Pistes, jednak organizatorzy anulowali wszystkie wyniki samochodów Grupy B^[4]. W listopadzie 1983 Toivonen zmienił pilota. Jego nowym partnerem został Juha Piironen. Pierwszym ich wspólnym występem był udział w Rajdzie San Marino, w którym Finowie pojechali samochodem Ferrari 308 GTB. Rajdu tego nie ukończyli^[31].

W październiku 1983 Toivonen startował również w wyścigach. Wystąpił w dwóch wyścigach mistrzostw świata samochodów sportowych jadąc Porsche 956 w teamie Richard Lloyd Racing. 23 października 1983 wraz z Jonathanem Palmerem i Derekiem Bellem zajął 4. miejsce w wyścigu na torze Monza i 3. miejsce na torze Mugello Circuit^[32].

Porsche (1984)

Na początku 1984 roku Toivonen opuścił zespół Opla. Przeniósł się do zespołu Porsche, sponsorowanego przez Rothmans International. Podpisał kontrakt na starty w mistrzostwach Europy. Zespół Porsche był zarządzany przez grupę Prodrive, założoną przez szefa Toivonena w Oplu, Davida Richardsa^[33]. Start w mistrzostwach Europy 1984 Toivonen rozpoczął od nieukończenia dwóch pierwszych rajdów – Rajdu Costa Brava i Costa Blanca. Następnie zajął 3. miejsce w Rallye des Garrigues, 2. miejsce w Critérium Alpin – Behra i Rajdzie Albeny oraz zwyciężył w Rajdzie Costa Smeralda, Rajdzie Ypres oraz Rajdzie Madery^[29]. Ostatecznie wywalczył wicemistrzostwo Europy przegrywając w klasyfikacji generalnej z Włochem Carlo Capone^[34].

W trakcie sezonu 1984 Toivonen podpisał kontrakt z zespołem Martini Racing. Jego kontrakt obowiązywał na starty samochodem Lancia 037 w pięciu rajdach mistrzostw świata 1984. Stał się tym samym trzecim kierowcą teamu Lancii obok Markku Aléna i Attilio Bettegi^[4][29]. Debiut w zespole Lancii przypadł na Rajd Portugalii. Toivonen prowadził, jednak na 5. odcinku specjalnym uległ wypadkowi i wycofał się z rajdu^[35]. W kolejnym starcie w mistrzostwach, Rajdzie Grecji, Toivonen znów miał wypadek i nie ukończył rajdu^[36]. Natomiast w swoim trzecim starcie w sezonie 1984, Rajdzie Finlandii, zajął 3. miejsce za rodakami, Arim Vatanenem i Markku Alénem^[37]. Pomimo że kontrakt Tovionena obowiązywał na pięć startów w mistrzostwach świata, to Fin zmuszony był opuścić Rajd Włoch i Rajd Wielkiej Brytanii z powodu kontuzji pleców^[13]. Pod koniec roku kontrakt z Lancią przedłużył Markku Alén. Szef teamu Cesare Fiorio zaproponował przedłużenie umowy także Toivonenowi. Problemem był jednak zespół Porsche, który utrzymywał, iż Toivonen jest jego zawodnikiem. Ostatecznie Fin wybrał starty w zespole Lancii w sezonie 1985^[13].

Lancia (1985–1986)

W pierwszym starcie w sezonie 1985, w lutowym Rajdzie Monte Carlo, Toivonen zajął szóstą pozycję^[38]. W kwietniu wystartował w Rajdzie Costa Smeralda w mistrzostwach Europy. Na 34. odcinku specjalnym uderzył Lancią w ceglany mur, w wyniku czego doznał urazu kręgosłupa i złamania trzech kręgów szyjnych. Kontuzja ta spowodowała przerwę w startach Toivonena^[4]. W międzyczasie problemy teamu Lancii pogłębiały się. W majowym Rajdzie Korsyki po uderzeniu w drzewo zginął trzeci kierowca zespołu, Włoch Attilio Bettega^[39]. Zespół Lancii nadal przegrywał z Audi i Peugeotem, a głównymi problemami były: tylny napęd Lancii 037 (przy napędzie na cztery koła konkurencji), słabsza moc silnika niż Audi i Peugeot oraz przedłużające się prace nad nowym samochodem Lancią Deltą S4^[4].

Do rajdów Toivonen powrócił w sierpniu i wystartował w Rajdzie Finlandii. Ukończył go na czwartej pozycji^[40]. Natomiast w swoim kolejnym rajdzie, Rajdzie Włoch stanął na podium zajmując trzecie miejsce^[41]. Przed listopadowym Rajdem Wielkiej Brytanii zespół Lancii ostatecznie wprowadził model Delty S4 do rajdów. Delta S4 posiadała napęd na cztery koła i dużo wyższą moc niż starszy model 037. Zamontowano również turbosprężarkę^[42]. Nowy model okazał się sukcesem i w Rajdzie Wielkiej Brytanii zwyciężył Toivonen, który wyprzedził o 56 sekund partnera z zespołu, Markku Aléna^[43]. Pomimo iż Fin uczestniczył tylko w czterech rajdach mistrzostw świata, to w klasyfikacji zajął szóste miejsce, najwyższe w swojej karierze^[44].

Przed sezonem 1986 nowym pilotem Toivonena został Amerykanin włoskiego pochodzenia Sergio Cresto. Pierwszą imprezą nowego sezonu był Rajd Monte Carlo. W rajdzie tym zwyciężył Toivonen wyprzedzając rodaków, Timo Salonena w Peugeocie 205 i Hannu Mikkolę w Audi Quattro^[45]. Wcześniej, w 1966 roku, ojciec Henriego Pauli, wygrał Rajd Monte Carlo, jednak na dziesięć załóg cztery zostały zdyskwalifikowane z powodu nieprawidłowych świateł w samochodach. Po rajdzie książę Rainier III odmówił udziału na ceremonii wręczenia nagród^[46]. Po wygranej Henriego, ojciec stwierdził, iż "nazwisko Toivonenów zostało oczyszczone^[47].

Kolejnym rajdem sezonu 1986, w którym startował Toivonen, był Rajd Szwecji. Fin nie ukończył go jednak z powodu awarii silnika^[48]. W następnym rajdzie, Rajdzie Portugalii, Joaquim Santos, jadący Fordem RS200, wypadł z trasy. Zabił trzech widzów i ranił trzydziestu innych^[49]. Toivonen wraz z innymi kierowcami fabrycznimi zdecydował się wycofać z rywalizacji, jednak zespół Lancii nie przyjął rezygnacji z dalszego udziału w rajdzie. Ostatecznie jednak Toivonen nie wziął udziału w kolejnych odcinkach specjalnych^[50]. Podczas Rajdu Portugalii Toivonen testował Lancię Deltę S4 na torze Estoril. Jego najlepszy czas byłby zarazem szóstym czasem kwalifikacji Grand Prix Portugalii 1986 w Formule 1^[51].

Śmierć

Kolejnym rajdem, w którym miał wystartować Henri Toivonen, był Rajd Korsyki. Impreza ta rozpoczęła się 1 maja. Toivonen był chory na grypę, jednak pomimo złego stanu zdrowia naciskał na start w tym rajdzie, gdyż stracił prowadzenie w mistrzostwach świata. Pomimo gorączki i przyjmowania lekarstw Toivonen zwyciężał w kolejnych odcinkach specjalnych^[4]. Na koniec pierwszego dnia rajdu był liderem^[52].

W drugim dniu rajdu, 2 maja, na siódmym kilometrze 18. odcinka specjalnego, Corte-Taverna, Lancia prowadzona przez Toivonena wypadła z trasy na lewym zakręcie. Samochód spadł na dno wąwozu i wylądował na dachu. Aluminiowy zbiornik paliwa, umieszczony pod siedzeniem kierowcy, został zniszczony przez drzewa, w efekcie czego eksplodował. Zarówno kierowca, jak i jego pilot Sergio Cresto, przypięci pasami do foteli, nie mieli szans przeżyć i spłonęli żywcem^[4].

Tymczasem na mecie rajdu nie wiedziano nic o tragicznym wypadku Toivonena. Z czasem zauważono dym na siódmym kilometrze odcinka i wysłano pomoc. Samochód był jednak na tyle zwęglony, iż inżynierowie i technicy zespołu Lancii nie potrafili określić dokładnej przyczyny wypadku. Wypadek Fina nie został nigdy wyjaśniony także z powodu braku świadków. Po rajdzie niemiecki kierowca Walter Röhrl przyznał tylko, że Toivonen w okresie trwania rajdu zażywał lekarstwa na grypę, które mogły być potencjalną przyczyną wypadnięcia z trasy^[4].

Reakcje po śmierci Toivonena

W kilka godzin po wypadku Toivonena, prezydent FISA Jean-Marie Balestre wydał zakaz startów autami grupy B, który wszedł w życie z początkiem 1987 roku. Zespoły Audi i Forda wycofały się z rywalizacji natychmiast, a pozostałe zespoły brały udział w rajdach do końca 1986 roku. Nie doszła również do skutku rywalizacja w planowanej grupie S. Od tamtej pory najlepsze samochody miały się ścigać w grupie A^[53]. Następnego dnia kontynuowano Rajd Korsyki, który wygrał Bruno Saby w Peugeocie 205 Turbo. Z udziału w rajdzie wycofali się inni kierowcy Lancii, Markku Alén i Massimo Biasion, a także syn dyrektora zespołu Cesare Fiorio, Alex^[52]. Po wypadkach Santosa i Toivonena komentatorzy i kierowcy krytykowali FISA za zbyt późne zareagowanie na problem mocnych silników samochodów grupy B^[54].

Toivonen został pochowany na cmentarzu w mieście Espoo^[55], w którym mieszkał wraz z rodziną od czasu wyprowadzki z Jyväskyli^[4]. Na Korsyce, w miejscu wypadku, ustawiono marmurowy kamień dedykowany zmarłym Toivonenowi i Sergio Cresto. Lokalni mieszkańcy codziennie kładą pod nim wiązanki ze świeżych kwiatów^[53].

W lipcu 1986 roku włoski rajd Rally Marca Trevigiana w celu uczczenia zmarłego Toivonena został nazwany "Memoriałem Henriego Toivonena". Rajd ten jednak zakończył się tragicznie na czwartym odcinku specjalnym, gdy zginął kierowca Roberto Sabbion^[56].

W 1988 roku była wicemistrzyni świata w rajdach samochodowych, Michèle Mouton, zorganizowała zawody Race of Champions. Wyścig ten miał na celu upamiętnienie śmierci Henriego Toivonena i Sergio Cresto. Każdego roku w trakcie wyścigu wyłaniany jest indywidualny zwycięzca, który otrzymuje Puchar Henri Toivonena. W zawodach tych biorą udział różni kierowcy sportowi: rajdowcy, kierowcy Formuły 1 czy serii NASCAR, Champ Car i Indy Racing League^[57].

Innym trofeum upamiętniającym Toivonena było Henri Toivonen Grand Attack Trophy. Otrzymywał je uczestnik serii Peugeot's Rally Challenge, zorganizowanej przez Desa O'Della, który "najbardziej uosabiał ducha prezentowanego przez młodego Fina"^[58]. W 2006 roku Toivonen został uhonorowany podczas Rajdu Finlandii 2006. Jego brat, Harri otworzył wystawę poświęconą Henriemu w siedzibie rajdu w Jyväskyli^[59].

Ojciec Henriego Toivonena, Pauli Toivonen, był rajdowcem, a jego największym sukcesem w karierze było wywalczenie tytułu mistrza Europy w 1968 roku^[2]. Z kolei młodszy brat Henriego, Harri Toivonen, również był kierowcą wyczynowym. Startował zarówno w rajdach, jak i wyścigach. W 1991 roku wystartował w wyścigu 24h Le Mans^[60].

Henri Toivonen był żonaty z Erją. Miał z nią dwójkę dzieci: syna Markusa i córkę Arlę^[4].

• RallyBase: Henri Toivonen. RallyBase.nl. [dostęp 2011-11-30]. (ang.).
• Rallye-Info: Henri Toivonen. Rallye-Info.com. [dostęp 2011-11-30]. (ang.).
• eWRC-results: Henri Toivonen. eWRC. [dostęp 2011-11-30]. (ang.).