Jan Miodek

Wczesne lata

Urodził się 7 czerwca 1946 w Tarnowskich Górach jako syn Franciszka Miodka (1915–2002) i Janiny z Kowalskich^[6]. W 1963 przystąpił do matury w II Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Staszica w Tarnowskich Górach. Na świadectwie maturalnym miał średnią 4,9. Z wszystkich przedmiotów miał ocenę bardzo dobrą, lecz wyjątkiem była matematyka, z której dostał „4”^[7].

W latach młodości marzył o zawodzie dziennikarza^[8]. W 1963 rozpoczął studia na Uniwersytecie Wrocławskim^[8]. Po obronie pracy magisterskiej Nazwy miejscowe kulturalne typu Środa, Piątek, Wola, Osiek zaproponowano mu staż asystencki w tamtejszej katedrze języka polskiego^[8].

Praca w mediach

Od 1968 publikuje na łamach wrocławskiego dziennika „Słowo Polskie”, gdzie prowadzi rubrykę Rzecz o języku, zaś od 1987 do 2007 prowadził w Telewizji Polskiej program Ojczyzna polszczyzna. Miał też cotygodniowy felieton w „Dzienniku Zachodnim” i comiesięczny w „Śląsku”. Od 1995 prowadzi na żywo we wrocławskim oddziale TVP cykliczny program pt. Profesor Miodek odpowiada. Publikował również w miesięczniku „Wiedza i Życie”.

Od 2009 roku prowadzi na antenie TVP Polonia program Słownik polsko@polski, w latach 2009–2013 wraz z Agatą Dzikowską, następnie w okresie wrzesień 2013–czerwiec 2014 wraz z Magdaleną Bober, a od września 2014 roku współprowadzącą program jest dr Justyna Janus-Konarska. Podczas programu widzowie z Polski i zagranicy mogą zadawać pytania dotyczące języka polskiego za pośrednictwem internetowego komunikatora Skype lub wysyłając e-maile.

Od 2015 r. współtworzy cykl programów Polska z Miodkiem, w których w ciągu kilku minut wyjaśnia pochodzenie nazw polskich miast, regionów, jezior itp. Premierowe emisje odbywają się na antenie TVP Polonia, a wszystkie wydania (122 materiały – sierpień 2018) dostępne są w serwisie TVP VOD.

W swojej działalności reprezentuje preskryptywne podejście do języka^[3].

Proces przeciwko Grzegorzowi Braunowi

W 2007 r. wytoczył proces o zniesławienie publicyście Grzegorzowi Braunowi, który publicznie oskarżył go o współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa. Sąd drugiej instancji prawomocnym wyrokiem nakazał Braunowi przeprosiny i wpłacenie grzywny na cele dobroczynne. W uzasadnieniu sąd stwierdził m.in., że publicysta dopuścił się „rażącego niedbalstwa” i „w znacznym stopniu naruszył dobra osobiste, cześć i dobre imię” Jana Miodka^[9][10]. W 2009 roku wyrok został podtrzymany przez Sąd Najwyższy^[11].29 maja 2010 Grzegorz Braun złożył skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka^[12], powołując się na artykuł 10 (prawo do wolności słowa) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Postępowanie rozpoczęło się 14 marca 2013^[12] i zakończyło się w listopadzie 2014 wyrokiem Trybunału stwierdzającym, że polskie postępowania sądowe bezspornie naruszyły wolność wypowiedzi i skazującym Polskę na wypłacenie odszkodowania i zadośćuczynienia Grzegorzowi Braunowi^[13].

W 1983 otrzymał stopień naukowy doktora habilitowanego, a także stanowisko docenta Uniwersytetu Wrocławskiego. Podstawę kolokwium stanowiły dwie książki – Rzecz o języku. Szkice o współczesnej polszczyźnie oraz Kultura języka w teorii i praktyce.

Od maja 1989 do sierpnia 2016 był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1991 senat tej uczelni przyznał mu stanowisko profesora nadzwyczajnego, a w 1995 Miodek odebrał tytuł profesorski z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. 20 października 2005 został doktorem honoris causa Pedagogicznego Uniwersytetu Wileńskiego, a 10 marca 2006 roku otrzymał ten tytuł na Uniwersytecie Opolskim^[14].

W 1968 poślubił Teresę Taczanowską, którą poznał w czasie studiów. W 1976 urodził im się syn Marcin (doktor nauk humanistycznych i pracownik Instytutu Filologii Germańskiej UWr).

Prywatnie jest kibicem Ruchu Chorzów^[15].

• Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2015)^[16]
• Medal „Zasłużony dla Polszczyzny”^[17]
• Medal Za zasługi w krzewieniu wiedzy obronnej (2012)^[18][19]

Jest laureatem wielu nagród, m.in. Nagrody im. Wojciecha Korfantego, Śląskiej Nagrody im. Juliusza Ligonia (2006), Nagrody im. Profesora Hugona Steinhausa, Towarzystwa Przyjaciół Śląska w Warszawie, Loży Liderów w Katowicach, Ministra Edukacji Narodowej, rektora Uniwersytetu Wrocławskiego oraz „Złotej Kuli”, przyznawanej przez Wrocławską Izbę Gospodarczą. Dwukrotnie został wybrany najpopularniejszym mieszkańcem Wrocławia; jest również honorowym obywatelem Wrocławia^[20], Tarnowskich Gór i Kalet oraz singularis incola wsi Bielice. W 2016 r. otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Dolnego Śląska Civi Honorario^[21].

Jest wielokrotnym laureatem telewizyjnych „Wiktorów” (1988, 1991, 1998) oraz „Superwiktora” za całokształt twórczości w 1998 roku. Znalazł się także na czwartej pozycji w plebiscycie organizowanym przez tygodnik Polityka na najwybitniejsze postacie telewizji XX wieku (2000).

W 2019 r. Miodek został wyróżniony przez MPK Wrocław, które zwróciło się do niego o nagranie zapowiedzi przystanku „Uniwersytet Wrocławski”^[22].

Profesor Jan Miodek w odcinku serialu „Licencja na wychowanie”, wyemitowanym w TVP2 dnia 22 kwietnia 2010 roku, zagrał rolę samego siebie.

W filmie „Wtorek” użyty został fragment programu Ojczyzna polszczyzna z udziałem profesora Miodka.

• Syntetyczne konstrukcje leksykalne w języku polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976
• Kultura języka w teorii i praktyce, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983
• Rzecz o języku. Szkice o współczesnej polszczyźnie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983, ISBN 83-04-00915-3.
• Odpowiednie dać rzeczy słowo. Szkice o współczesnej polszczyźnie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993, ISBN 83-06-02278-5.
• Ojczyzna polszczyzna dla uczniów, Wydawnictwo Radia i Telewizji, Warszawa 1990, ISBN 83-212-0581-X.
• Przez lata ze słowem polskim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, ISBN 83-04-03628-2.
• Śląska ojczyzna polszczyzna, Wojewódzka Biblioteka Publiczna, Katowice 1991, ISBN 83-900122-3-5.
• O języku do kamery, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów 1992, ISBN 83-03-03527-4.
• Nie taki język straszny. O polszczyźnie do uczniów, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 1996, ISBN 83-85694-32-3.
• Miodek drąży skałę, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1993, ISBN 83-7091-006-8.
• Jaka jesteś, polszczyzno?, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1996, ISBN 83-7091-025-4.
• Rozmyślajcie nad mową!, Prószyński i S-ka, Warszawa 2002, ISBN 83-7337-195-8.
• ABC polszczyzny, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004, ISBN 83-7384-160-1.
• Słownik ojczyzny polszczyzny, wyd. Europa, Wrocław 2002, ISBN 83-87977-92-6.
• Słowo jest w człowieku, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2007, ISBN 978-83-7384-696-8.
• Słownik polsko@polski z Miodkiem. Rozmowy profesora Jana Miodka o języku polskim z telewidzami z kraju i ze świata, Wydawnictwo Marina, Wrocław 2010, ISBN 978-83-61872-08-5.
• Słownik polsko@polski z Miodkiem drugi tom cyklu Rozmowy profesora Jana Miodka o języku polskim z telewidzami z kraju i ze świata, Wydawnictwo Marina, Wrocław 2013, ISBN 978-83-61872-76-4
• Wszystko zależy od przyimka, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2014, ISBN 978-83-2681-308-5 (wspólnie z Jerzym Bralczykiem i Andrzejem Markowskim).
• Trzy po 33, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2016, ISBN 978-83-268-2415-9 (wspólnie z Jerzym Bralczykiem i Andrzejem Markowskim).
• Słownik polsko@polski z Miodkiem trzeci tom cyklu Rozmowy profesora Jana Miodka o języku polskim z telewidzami z kraju i ze świata, Wydawnictwo Marianna, Wrocław 2016, ISBN 978-83-6187-265-8.
• Polszczyzna. 200 felietonów o języku, Wydawnictwo Znak. Kraków 2022, ISBN 978-83-240-6568-4.

• Po naszymu, czyli po śląsku

• Prof. dr hab. Jan Franciszek Miodek, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2009-01-11] .^{[martwy link]}
• Wykład prof. Jana Miodka pt. Polszczyzna najmłodszych pokoleń wygłoszony 12 stycznia 2012 r. na Wydziale Filologicznym UŚ (wideo na YouTube, 49 minut)