Jerzy Stuhr
Jerzy Oskar Stuhr (ur. 18 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski aktor teatralny, dubbingowy i filmowy, reżyser, filolog i pisarz, profesor sztuk teatralnych.
.jpg) Jerzy Stuhr (2018) | |
| Imię i nazwisko | Jerzy Oskar Stuhr |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 18 kwietnia 1947 |
| Zawód | |
| Współmałżonek | Barbara Stuhr |
| Lata aktywności | od 1971 |
| Zespół artystyczny | |
| Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1971–2001) | |
| Odznaczenia | |
       | |
Uznawany za jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich aktorów[1]. W swoich filmach i rolach aktorskich często prezentuje losy polskiego inteligenta[2]. Laureat Polskiej Nagrody Filmowej za rolę drugoplanową w filmie Persona non grata (2005) i nagrody specjalnej za osiągnięcia życia (2018). W latach 1990–1996 oraz 2002–2008 rektor PWST w Krakowie.
Życiorys
Rodzina i edukacja
Urodził się 18 kwietnia 1947 w Krakowie jako jedyne dziecko Tadeusza Stuhra i jego żony Marii z domu Chorąży, którzy pobrali się 6 czerwca 1946[3][4]. Jego matka była księgową w Miejskim Handlu Detalicznym oraz w teatrze Banialuka w Bielsku-Białej[5][6], a ojciec – prokuratorem[7]. Pochodzi z rodziny od pokoleń związanej z Krakowem, a pierwsi jej przedstawiciele – Anna z Thillów oraz Leopold Stuhrowie – przybyli do miasta z powiatu Mistelbach w Dolnej Austrii w 1879[8][9]. Pradziadek aktora, Leopold Stuhr, należał do zamożnego mieszczaństwa; osiadłszy w Krakowie, kupił kamienicę przy Rynku Podgórskim i założył restaurację[10]. Dziadkiem aktora był Oskar Stuhr, adwokat i działacz Stronnictwa Narodowego[11][12][13][14]. Określa się jako „Mitteleuropejczyk”[15].
Gdy miał sześć lat, przeniósł się z rodzicami do Katowic, później do Cieszyna, aż w końcu osiedlili się w Bielsku-Białej, gdzie ukończył naukę w III Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Żeromskiego[16][17][18]. Jako nastolatek był prześladowany w szkole przez rówieśników ze względu na swoje niemieckobrzmiące nazwisko[19]. W okresie licealnym zaczął występować na scenie jako aktor i udzielał się w szkolnych kółkach teatralnych[20]. Pracował także jako bileter i organizator widowni w Teatrze Banialuka w Bielsku-Białej[21].
Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim[3][22] i Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. Podczas studiów udzielał się aktorsko w Kole Naukowym Studentów oraz pracował jako wodzirej w Estradzie Krakowskiej[23]. W 1994 uzyskał tytuł profesora sztuk teatralnych. Był członkiem Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów[24]. W 2007 odebrał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach[22].
Kariera zawodowa
Rozpoczął pracę jako aktor w Starym Teatrze w Krakowie, w którym zadebiutował rolą Belzebuba w Dziadach, a następnie zagrał m.in. Wysockiego w Nocy listopadowej, Piotra Wierchowieńskiego w Biesach i Jaszę w Wiśniowym sadzie[25][26]. Na wielkim ekranie zadebiutował jako stażysta w filmie Hieronima Przybyła Milion za Laurę (1971)[27]. W kolejnych latach zagrał epizody m.in. w filmach Andrzeja Żuławskiego, Jerzego Gruzy i Antoniego Krauze. Wziął udział, kreując postać reżysera Jerzego Burskiego, w zdjęciach próbnych do filmu Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru (1976)[28].
W 1976 zagrał swoją pierwszą główną rolę filmową – Antoniego Gralaka, młodego mężczyzny, który po opuszczeniu zakładu karnego po trzech latach odsiadki próbuje ułożyć sobie nowe życie w realiach Polski lat 70. XX wieku, w filmie Krzysztofa Kieślowskiego Spokój (1980)[29][30]. W tym okresie zagrał jeszcze w dwóch innych filmach reżysera: asystenta Stefana Bednarza w Bliźnie (1976) i Filip Mosz, główny bohater Amatora (1979)[30]. W 1978 premierę miały dwa filmy, w których zagrał główną rolę: Wodzirej Feliksa Falka[31] i Seans Sławomira Idziaka, a także film Andrzeja Wajdy Bez znieczulenia, w którym zagrał drugoplanową postać adwokata Jerzego Porębowicza[30]. Również w drugiej połowie lat 70. zaczął współprowadzić (z Bogusławem Sobczukiem) programy telewizyjne z cyklu Spotkanie z Balladą, co zapewniło mu ogólnopolską popularność[32].
W 1980 wyjechał do Włoch, gdzie w kolejnych latach wystawiał spektakle teatralne[33]. Nawiązał także współpracę pedagogiczną ze Szkołą Teatralną w Bolonii, Teatro Stabile w Trieście i Università degli Studi di Palermo oraz prowadził kursy aktorskie na Festiwalu Aktorów we Florencji[30][33]. W 1982 za rolę w Mątwie Witkacego, wystawionej na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym w Spoleto, otrzymał Nagrodę Krytyki Włoskiej dla najlepszego aktora zagranicznego we Włoszech za „opanowanie języka włoskiego i jakość interpretacji”[34]. W tym okresie zaczął występować z recitalem Patricka Süskinda Kontrabasista, który premierowo pokazał na festiwalu w Parmie[35].
Szeroką rozpoznawalność w Polsce zapewniła mu rola Maksa Paradysa w filmie Juliusza Machulskiego Seksmisja (1983). Umiejętności komediowe zaprezentował również w innych filmach z lat 80.: Kingsajz (1988), Dekalog X (1988) czy Obywatel Piszczyk (1989).
W 1990 został rektorem PWST w Krakowie[36] i piastował to stanowisko przez kolejne sześć lat. W 1994 zadebiutował jako reżyser filmowy produkcją Spis cudzołożnic (1995), do której napisał także scenariusz[37] i w której zagrał główną rolę (Gustawa). Następnie zagrał pięć ról w wyreżyserowanych przez siebie Historiach miłosnych (1997), za które otrzymał nagrodę za najlepszy film zagraniczny na festiwalu filmowym we Włoszech (Cinecittà) i które zaprezentował na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji[38]. Wykreował także komediową postać komisarza Ryby w filmie Juliusza Machulskiego Kiler (1997) oraz w jego kontynuacji, Kiler-ów 2-óch (1999). W 1998 otrzymał nagrodę Narodowego Syndykatu Włoskich Dziennikarzy Filmowych[33]. Użyczył głosu Osłu w filmie animowanym Shrek (2001) oraz jego kolejnych kontynuacjach[39]. W latach 2000. nagrał serię audiobooków z baśniami Hansa Christiana Andersena na zlecenie wydawnictwa Media Rodzina[40].
W 2002–2008 ponownie piastował stanowisko rektora krakowskiej PWST. Zagrał główną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Pogoda na jutro (2003), za który otrzymał wiele międzynarodowych nagród, m.in. Nagrodę Fipresci na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wiesbden oraz nagrody publiczności na Międzynarodowym Festiwalu Operatorów Filmowych „Manaki Brothers” w Macedonii i na 27. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Denver[41][42]. W 2004 na łamach „Gazety Krakowskiej” zaczęły być publikowane jego rozmowy z Marią Malatyńską[43]. W 2005 otrzymał nagrodę im. Roberta Bressona od Papieskiej Rady Kultury[33]. W 2006 wszedł w skład rady programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej oraz otrzymał Krakowski Laur „dla człowieka godzącego sztukę, naukę i biznes”[44][45]. W latach 2005–2017 był przewodniczącym rady Fundacji Krakowskiego Hospicjum dla Dzieci im. księdza Józefa Tischnera[46]. Zagrał epizodyczną rolę w wyreżyserowanym przez siebie filmie Korowód (2007)[47]. Zagrał z Maciejem Stuhrem w filmie Obywatel (2014), którego był także reżyserem.
Życie prywatne
W 1971 poślubił Barbarę Kóskę, skrzypaczkę (późniejszą artystkę Capelli Cracoviensis i założycielkę zespołu Amar Corde), z którą zna się od dzieciństwa[48][49]. Mają dwoje dzieci: Macieja (ur. 1975) i Mariannę (ur. 1982)[50].
W 1988 przeszedł zawał serca[51], a swoje życie po chorobie opisał w książce pt. „Sercowa choroba, czyli moje życie w sztuce”[46]. We wrześniu 2011 zdiagnozowano u niego nowotwór krtani[52]. W lutym 2016 przeszedł drugi zawał serca[53]. 13 lipca 2020 przeszedł udar mózgu[54][55].
17 października 2022 w Krakowie spowodował kolizję drogową, prowadząc pojazd w stanie nietrzeźwości[56]. 30 czerwca 2023 Sąd Apelacyjny w Krakowie podtrzymał wyrok skazujący za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości i uznał go winnym spowodowania wypadku[57]. Aktorowi zatrzymano prawo jazdy[56] oraz orzeczono wobec niego zakaz prowadzenia pojazdów na okres trzech lat[57].
Odznaczenia i nagrody
.jpg)
Ordery i odznaczenia
- 2014 – Order Uśmiechu[58] oraz członek Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu (2016)[59].
- 2012 – Odznaka „Honoris Gratia”[60]
- 2011 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej oraz działalności pedagogicznej”[61]
- 2007 – Laur Krakowa XXI wieku[44]
- 2005 – Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[62]
- 2000 – Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Republiki Włoskiej[63]
- 1997 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski „w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej”[64]
- 1995 – Nagroda Miasta Krakowa[65]
- 1979 – Złoty Krzyż Zasługi[66]
Inne nagrody i wyróżnienia
- 1979 – Brązowe Lwy Gdańskie 6. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych dla najlepszego aktora
- 1987 – Brązowe Lwy Gdańskie 12. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za najlepszą rolę drugoplanową
- 1988 – Nagroda Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego przyznana w ramach nagrody im. Stanisława Ignacego Witkiewicza za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą[67].
- 1994 – Nagroda Specjalna Jury 19. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Spis cudzołożnic
- 1997 – Złote Lwy 22. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Historie miłosne
- 1997 – Paszport „Polityki”[68]
- 1999 – Nagroda Specjalna Jury 24. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Tydzień z życia mężczyzny
- 2005 – Orzeł – nagroda za najlepszą drugoplanową rolę męską za film Persona non grata
- 2007 – Nagroda za najlepszy scenariusz 32. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za film Korowód
- 9 listopada 2007 został doktorem honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach[69], gdzie też był wykładowcą[70].
- 12 listopada 2008 otrzymał Złotą Kaczkę, zostając wybranym najlepszym aktorem komediowym stulecia.
- Za książkę Stuhrowie. Historie rodzinne, wydaną przez Wydawnictwo Literackie otrzymał przyznawaną przez Śródmiejski Ośrodek Kultury w Krakowie Nagrodę Krakowska Książka Miesiąca.
- 19 maja 2012 – Wielka Nagroda Festiwalu „Dwa Teatry – Sopot 2012” za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Teatrze Telewizji (razem z Anną Seniuk)[71].
- 12 listopada 2012 – Złote Berło, nagroda Fundacji Kultury Polskiej za „wspaniałe dzieła teatralne i filmowe, przejmujące i porywające kreacje aktorskie oraz refleksyjną i niebanalną memuarystykę”[72].
- 2012 – Perła Honorowa Polskiej Gospodarki w kategorii kultura[73]
- 2014 – Kamień Optymizmu oraz tytuł Aktora NieZwykłego na Festiwalu Filmów-Spotkań NieZwykłych w Sandomierzu
- 20 września 2014 – Nagroda Specjalna Jury 39. Festiwalu Filmowego w Gdyni za film Obywatel
- 24 sierpnia 2017 – Mocny Solanin na 9. Solanin Film Festiwal 2017 za „walkę o przyzwoitość, szlachetność i dobro zarówno na scenie, jak i w codziennym życiu.”[74]
- 9 marca 2018 – Orzeł 2018 za osiągnięcia życia[75].
Wybrane role teatralne
- Kontrabasista w Kontrabasiście Patricka Süskinda
- Sekretarz w Życiorysie Krzysztofa Kieślowskiego
- Belzebub w Dziadach Adama Mickiewicza
- Piotr Stiepanowicz Wierchowieński w Biesach Fiodora Dostojewskiego
- Piotr Wysocki w Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego
- AA w Emigrantach Sławomira Mrożka
- Horodniczy w Rewizorze Nikołaja Gogola
- Porfiry Pietrowicz w Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego
- Król Ryszard w Ryszardzie III Williama Shakespeare’a w Teatrze Ludowym w Krakowie
- Volpone w Volpone albo lis Bena Jonsona w Teatrze Telewizji
- Radost w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry w Teatrze Telewizji
Filmografia
Polski dubbing
- 1998: Mulan – Mushu
- 2000: Larry 7: Miłość na Fali – Larry
- 2001: Shrek – Osioł
- 2004: Shrek 2 – Osioł
- 2004: Mulan II – Mushu
- 2007: Shrek Trzeci – Osioł
- 2007: Pada Shrek – Osioł
- 2010: Shrek Forever – Osioł
- 2010: Święty Mikołaj – dorosły Święty Mikołaj
- 2010: Shrek ma wielkie oczy – Osioł
- 2010: Shrek 3-D – Osioł
- 2011: Smerfy – Gargamel
- 2011: Opowieść Wigilijna Smerfów – Gargamel
- 2013: Smerfy 2 – Gargamel
- 2017: Gnomy rozrabiają – Dziadunio
- 2017: Twój Vincent – listonosz Joseph Roulin[76]
- 2018: Mowgli: Legenda dżungli – Akela
- 2019: Król Lew – Rafiki
- 2021: Kajko i Kokosz – Dziad Borowy (odc. 12)[77]
Reżyseria
- 1994: Spis cudzołożnic
- 1997: Historie miłosne
- 1999: Tydzień z życia mężczyzny
- 2000: Duże zwierzę
- 2003: Pogoda na jutro
- 2007: Korowód
- 2011: Mundo Invisível. Tributo ao Público de Cinema (Jerzy Stuhr był reżyserem i autorem scenariusza jednego z segmentów filmu[78])
- 2014: Obywatel
Pozostała twórczość
_23._Buchmesse_in_Krakau.jpg)
Publikacje książkowe
- Sercowa choroba, czyli moje życie w sztuce. Czytelnik, Warszawa 1992;
- Ucieczka do przodu! Jerzy Stuhr od A do Z w wywiadach Marii Malatyńskiej. Znak, Kraków 2007;
- Stuhrowie. Historie rodzinne. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008;
- Tak sobie myślę… Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012;
- Obywatel Stuhr. Z Jerzym i Maciejem rozmawia Ewa Winnicka. Znak, Kraków 2014;
- Kto tam zerka na Kacperka? (wspólnie z Marianną Bończą-Stuhr). Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014;
- Ja kontra bas. Wydawnictwo Literackie, Kraków 2015;
- Bieg po linie. O sztuce, polityce i świecie rozmawiała Maria Malatyńska. Mando, 2023.
Współpraca radiowa
Współpracował z RMF FM przy kampanii „Prawda czy fałsz?” oraz czytał Przygody dobrego wojaka Szwejka. Został członkiem rady programowej radia RMF Classic.
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy Stuhr: Ucieczka do przodu! Jerzy Stuhr od A do Z w wywiadach Marii Malatyńskiej. Znak, 2007. ISBN 978-83-240-0859-9.
- Jerzy Stuhr: Stuhrowie. Historie rodzinne. Aleksandra Pawlicka (oprac.). Wydawnictwo Literackie, 2009. ISBN 978-83-08-04273-1.
Linki zewnętrzne
- Jerzy Stuhr w bazie IMDb (ang.)
- Jerzy Stuhr w bazie Filmweb
- Jerzy Stuhr w bazie filmpolski.pl
- Jerzy Stuhr, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-09].
- Giuseppe Sedia, An Interview with Jerzy Stuhr, in “The Krakow Post”, March 26th 2012.
- Jerzy Stuhr na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Jerzy Stuhr o swoich rolach, wirtualny album