KT-89
KT-89 – polski kuter torpedowy z okresu zimnej wojny, jeden z dziewiętnastu pozyskanych przez Polskę radzieckich okrętów projektu 183. Jednostkę zbudowano w stoczni numer 5 w Leningradzie, a następnie została zakupiona przez Polskę i 25 czerwca 1957 roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Intensywnie eksploatowany okręt, oznaczony znakami burtowymi KT-89 i 416, został skreślony z listy floty w październiku 1973 roku.
 Śródokręcie kutra proj. 183 | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | proj. 183 |
| Oznaczenie NATO | P-6 |
| Historia | |
| Stocznia | Nr 5, Leningrad |
Zamówiony dla  MW ZSRR | |
| Nazwa | 775[a] |
 Marynarka Wojenna (PRL) | |
| Nazwa | KT-89, 416 |
| Wejście do służby | 25 czerwca 1957 |
| Wycofanie ze służby | 25 października 1973 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność | standardowa: 56 ton |
| Długość | 25,5 metra |
| Szerokość | 6,1 m |
| Zanurzenie | 1,13 m |
| Napęd | |
| 4 silniki wysokoprężne M-50F o łącznej mocy 4800 KM 4 śruby | |
| Prędkość | 43 węzły |
| Zasięg | 1000 Mm przy prędkości 14 węzłów |
| Sensory | |
| system kontroli ognia Tros system „swój-obcy” Kremnij-1 radar Zarnica | |
| Uzbrojenie | |
| 4 działka kal. 25 mm 2M-3M (2 x II) 8-12 bg, ew. 18 min | |
| Wyrzutnie torpedowe | 2 × 533 mm |
| Wyposażenie | |
| radiostacja R-609 | |
| Załoga | 14 |
Projekt i budowa
Prace nad dużym kutrem torpedowym rozpoczęły się w ZSRR w 1946 roku[5]. Ostateczny projekt jednostki pod oznaczeniem 183 powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-5 w Leningradzie, a w 1949 roku prototyp przekazano Marynarce Wojennej ZSRR[5]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą dzielność morską, doskonalsze uzbrojenie i rozwijały większą prędkość[5]. W 1952 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując do 1960 roku łącznie 360 okrętów[1][6]. Zadaniem kutrów było wykonywanie samodzielnych lub zespołowych ataków torpedowych na cele nawodne, operujące na obszarach przybrzeżnych i zamkniętych akwenach[3].
Na początku lat 50. w Dowództwie Marynarki Wojennej rozważano możliwość budowy kutrów torpedowych w polskich stoczniach (projektu TD-200)[2]. W październiku 1954 roku podjęto jednak decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju, w zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tej klasy, nowszego proj. 183[2]. W 1955 roku uzyskano zgodę ZSRR na zakup pięciu nowych, nieużytkowanych jednostek tego typu, w cenie 2,5 mln rubli za okręt[2][7]. Kolejne trzy kutry, w tym KT-89, zakupiono w 1957 roku[2].
Przyszły KT-89 zbudowany został w stoczni numer 5 (ros. Katiernyj Zawod) w Leningradzie[8][9]. Jednostka prawdopodobnie powstała w 1953 roku, a po ukończeniu nie była eksploatowana i została zakonserwowana na lądzie w Królewcu[10]. Okręt w Marynarce Wojennej ZSRR oznaczony był numerem 775[a][1][2].
Dane taktyczno-techniczne
Okręt był dużym kutrem torpedowym[1]. Długość całkowita wykonanego z drewna kadłuba wynosiła 25,5 metra, szerokość 6,1 metra i zanurzenie 1,13 metra[8]. Wyporność standardowa wynosiła 56 ton, zaś pełna 67 ton[5][8][b]. Kadłub podzielony był na osiem przedziałów (od dziobu): I – forpik, II – przedział załogi, III – pomieszczenia oficerskie i kambuz, IV – agregaty prądotwórcze, pomieszczenia oficerskie i pomieszczenia socjalne, V i VI – silniki, VII – zbiorniki paliwa i VIII – magazyn amunicji i pomieszczenie sterowe[14]. Na śródokręciu mieściła się niewielka, otwarta nadbudówka, za którą znajdował się składany do tyłu maszt i otwór kanału wentylacyjnego siłowni[14]. Okręt napędzany był przez cztery czterosuwowe silniki wysokoprężne M-50F o łącznej mocy 4800 koni mechanicznych (KM), poruszające czterema śrubami o stałym skoku[8][12][c]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 43 węzły, zaś ekonomiczna 32,9 węzła[7][8]. Okręt zabierał 10,3 tony paliwa[7], co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 1000 Mm przy prędkości 14 węzłów lub 600 Mm przy prędkości 32,9 węzła[11][12]. Energię elektryczną zapewniało pięć generatorów wysokoprężnych: jeden DG-12,5 (o mocy 17 KM) i cztery o mocy 1,36 KM każdy[1]. Autonomiczność okrętu wynosiła 5 dób, a wyjść w morze mógł przy sile wiatru do 8°B[1][7]. Instrukcja umożliwiała pływanie z prędkością maksymalną i użycie uzbrojenia przy stanie morza 3[14].
Jednostka wyposażona była w dwie pojedyncze wyrzutnie torpedowe TTKA-53M kal. 533 mm, umieszczone wzdłuż burt na śródokręciu z odchyleniem 6° na zewnątrz, przenosząc dwie torpedy typu 53-38U lub 53-39[1][8]. Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiły dwa podwójne zestawy działek automatycznych 2M-3M kal. 25 mm, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 4000 naboi, umieszczone przed nadbudówką (przesunięte na lewo od osi płaszczyzny okrętu w celu polepszenia widoczności z pomostu bojowego) i na rufie[12][14]. Broń ZOP stanowiło 8–12 bomb głębinowych BB-1, umieszczonych wzdłuż burt w części rufowej, za wyrzutniami torpedowymi[8][12]. Opcjonalnie, zamiast torped i bomb głębinowych okręt mógł zabrać na pokład 18 min AMD-500[1]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało system kontroli ognia Tros, system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-1, radiostację R-609 oraz radar Zarnica[1][5][7]. Okręt wyposażony był też w umieszczone na rufie wyrzutnie dla 12 świec dymnych[13].
Załoga okrętu składała się z 14 osób – 2 oficerów, 9 podoficerów i 3 marynarzy[7][8][d].
Służba
25 czerwca 1957 roku jednostka została pod oznaczeniem KT-89 (KT – kuter torpedowy)[16] rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 017/Org. przyjęta w skład Marynarki Wojennej (wraz z bliźniaczymi kutrami KT-88 i KT-90), a następnego dnia po raz pierwszy podniesiono biało-czerwoną banderę[8][17]. Okręt początkowo wchodził w skład Dywizjonu Kutrów Torpedowych stacjonując na Helu, zmieniając rok później bazę na Gdynię[8][17]. W listopadzie 1958 roku okręt został podporządkowany Brygadzie Kutrów Torpedowych, nadal operując z Gdyni[8][17]. 1 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 416[18][19]. W wyniku reorganizacji od 1965 roku Brygada Kutrów Torpedowych przyjęła nazwę 3. Brygady Kutrów Torpedowych, a okręt przydzielono do 1. Dywizjonu Kutrów Torpedowych[4]. Od 31 maja 1971 roku jednostkę przyporządkowano do 2. Dywizjonu Kutrów Rakietowo-Torpedowych 3. Flotylli Okrętów[8][20]. Podczas długoletniej służby kuter (podobnie jak inne polskie jednostki proj. 183) był intensywnie eksploatowany, uczestnicząc w ćwiczeniach i manewrach, a na jego pokładzie wyszkoliło się wielu morskich specjalistów[3]. 19 września 1973 roku okręt został rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej (nr 040/Org.) skreślony z listy floty[21]. Po raz ostatni banderę na kutrze opuszczono 25 października 1973 roku[8][17].
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
- Jarosław Ciślak. Jednostki lekkich sił uderzeniowych Marynarki Wojennej. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 2/2014 – wydanie specjalne (144). ISSN 1426-529X.
- Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
- Ivan Gogin: KT-89 torpedo attack craft (project 183, 1956 – 1958). Navypedia. [dostęp 2017-05-27]. (ang.).
- Ivan Gogin: TK-501 attack craft (torpedo) (project 183) (1949 – 1960). Navypedia. [dostęp 2017-05-27]. (ang.).
- Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
- M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
- Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
- Robert Rochowicz. Kutry projektu 183. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/1999 (15). ISSN 1426-529X.
- Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
- Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
- Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large torpedo boats – Project 183. RussianShips.info. [dostęp 2017-05-27]. (ang.).