Lingua franca

Lingua franca (wł. „język Franków”) – w wąskim ujęciu: język mieszany typu pidżynowego (zwany też sabir, od hiszpańskiego saber – „wiedzieć”^[1]), używany w basenie Morza Śródziemnego, o zredukowanej fleksji i gramatyce, powstały na bazie słownej głównie z języków: francuskiego, włoskiego, greckiego, hiszpańskiego i arabskiego. Używany w portach śródziemnomorskich jeszcze w XX wieku, głównie w kontaktach handlowych i dyplomatycznych, obecnie jest już językiem martwym.

Określenie lingua franca było pierwotnie używane przez Arabów i oznaczało dowolny język wywodzący się z łaciny, a w szczególności język włoski. Arabowie zwykli określać mianem Franków wszystkich mieszkańców zachodniej Europy. Z czasem przekształciło się w nazwę wcześniej opisywanego języka.

Lingua franca często mylnie bywa określana jako język kreolski. W rzeczywistości był to język mieszany, wyuczony i używany głównie w kontaktach handlowych i dyplomatycznych, ale nie był rodzimy dla danej społeczności. Jak pisze prof. Witold Mańczak: Należy położyć nacisk na zasadniczą różnicę między językami kreolskimi a lingua franca: języki kreolskie są językami ojczystymi danej ludności, a lingua franca nie^[2].

W ogólniejszym ujęciu termin lingua franca odnosi się do szeroko używanych języków, będących środkiem komunikacji między różnojęzycznymi grupami ludzi^[3]. Przykładem współczesnej lingua franca jest język angielski.

W przeszłości rolę taką pełniły m.in. w starożytności język sumeryjski, a po nim język akadyjski w Mezopotamii, grecka koine we wschodnim basenie Morza Śródziemnego i państwach hellenistycznych, potem (a przez pewien czas równolegle) łacina łącząca średniowieczną Europę aż po czasy nowożytne czy wreszcie nowożytny język francuski w kołach dyplomatycznych lub język niemiecki w XIX i XX wieku, szczególnie w sferach gospodarczych środkowo-wschodniej Europy.