Lirainozaur
Lirainozaur (Lirainosaurus) – rodzaj zauropoda z grupy tytanozaurów (Titanosauria) żyjącego w późnej kredzie na terenach współczesnej Europy. Jego szczątki odkryto w kamieniołomie Laño w pobliżu Treviño w północnej Hiszpanii. Opisano szkielety szeregu osobników, zarówno młodych, jak i dorosłych. Holotyp (MCNA 7458) to przedni kręg ogonowy, paratypy i okazy przypisywane obejmują liczne szczątki szkieletu pozaczaszkowego i czaszki, w tym puszki mózgowe. Materiał przypisywany lirainozaurom odkryto również w dwóch innych niż Laño lokalizacjach[1]. Gatunkiem typowym rodzaju jest Lirainosaurus astibiae, opisany w 1999 roku przez José Sanza i współpracowników. Według analizy filogenetycznej przeprowadzonej przez Sanza i in. należy on do kladu Saltasauridae[2], co wsparła również m.in. analiza Wilsona[3], a badania Díez Díaz i in. wskazują na bliskie pokrewieństwo z tą grupą[4][5], jednak inni autorzy stwierdzają, że pewna jest jedynie przynależność lirainozaura do szerszego kladu Eutitanosauria[1][6].
| Lirainosaurus | |||
| Sanz et al., 1999 | |||
 Paratypowa puszka mózgowa (MCNA 7439) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| (bez rangi) | tytanozaury | ||
| Rodzaj | lirainozaur | ||
| Gatunki | |||
| |||
Lirainosaurus osiągał niewielkie rozmiary jak na zauropoda – Company (2011) jego rozmiary ocenił na 8–10 m długości i ważył około 1,5 t[6], natomiast Díez Díaz i in. (2013) na jedynie 4–6 m długości i 2–4 t masy w przypadku największych osobników[5]. Był tylko nieznacznie cięższy od karłowatych zauropodów, takich jak europazaur[6]. Mimo stosunkowo małych rozmiarów był największym przedstawicielem późnokampańskiej lub wczesnomastrychckiej fauny Laño[1]. Dotychczas odnaleziono jedynie dwie fragmentaryczne osteodermy, co może sugerować, że pancerz lirainozaura nie był tak rozbudowany jak tytanozaurów takich, jak ampelozaur[5].
Na dystalnej powierzchni każdego guzka podstawnego w puszce mózgowej znajdował się otwór, co jest cechą nieznaną u innych tytanozaurów[1]. Analizy histologiczne kości sugerują, że ich mikrostruktura nie jest typowa dla dużych zauropodów, lecz bardziej przypomina tę obecną u współczesnych lirainozaurowi tytanozaurów, takich jak alamozaur, ampelozaur i madziarozaur. Na wczesnym etapie rozwoju tempo wzrostu było stałe i szybkie, stopniowo wolniejszym odkładaniem tkanki kostnej w trakcie dojrzewania, połączonym z intensywnym remodelowaniem kości w okresie dorosłości. Cechy kości typowe dla osobników dorosłych prawdopodobnie pojawiały się u lirainozaura na wcześniejszym etapie rozwoju niż u innych taksonów (cechował się pedomorfozą). Osiągnięcie około 69% maksymalnej długości trwało u przynajmniej niektórych lirainozaurów nie mniej niż 11 lat[6].