Merytokracja

Pojęcie merytokracji odnosić się może do metodyki budowania organizacji (państwa, przedsiębiorstwa) w oparciu o kompetencje, może też odnosić się do systemu władzy, zbudowanego na bazie tej metodyki. Może również oznaczać ideologię, determinującą status społeczny lub wartość jednostki w zależności od jej kompetencji.

Choć wyraz „merytokracja” został wprowadzony przez brytyjskiego socjologa Michaela Younga, sama koncepcja pragmatycznego budowania administracji w oparciu o kompetencje wywodzi się z idei praworządności i myśli Konfucjusza i była praktykowana już przez chińską dynastię Han 200 lat p.n.e.^[2].

Pierwszy nurt krytyki merytokracji jest metodyczny: na ile jest możliwa obiektywna i rzetelna ocena kompetencji danej jednostki? Krytyka ta jest skierowana przede wszystkim przeciwko bardzo konkretnym metodom oceny kompetencji, jak na przykład testy inteligencji stosowane w armii amerykańskiej^[3].

Drugi kierunek krytyki jest ideologiczny i wychodzi z pozycji egalitaryzmu: czy etyczne jest utrwalanie nierówności społecznych przez preferowanie osób o lepszych predyspozycjach? Krytyka ta dotyczy również konkretnych koncepcji edukacyjnych, opierających się na stosunkowo wczesnej ocenie inteligencji uczniów i zapewnianiu lepszej edukacji tym, którzy w testach wypadają lepiej.

Sama książka Younga, wydana w 1958 roku, była z kolei futurystyczną satyrą na ówczesne wysiłki rządu brytyjskiego, mające na celu ograniczenie elitaryzmu tamtejszej administracji. Według Younga nowa elita „merytokratyczna” zbudowana na bazie własnych kompetencji i umiejętności stała się równie odizolowana od reszty społeczeństwa, jak elity arystokratyczne, nie ma jednak właściwego tej ostatniej etosu i podbudowy moralnej^[4].

Według innych badaczy w merytokracji rozumianej jako metodyka budowania organizacji w oparciu o osoby mające najlepsze kompetencje do wykonywania określonych zadań nie ma nic niemoralnego i stanowi ona wartościowy środek do rozwoju społecznego oraz poprawy efektywności organizacji^[5][6] We współczesnych koncepcjach zarządzania idea ta jest obecna w postaci rozbudowanych systemów ocen pracowników i wynagrodzeń.

Do realizacji doktryny merytokratycznej dąży m.in. społeczność Wikipedii^[7].

• zarządzanie zasobami ludzkimi

• ThomasT. Mulligan ThomasT., Meritocracy, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 3 sierpnia 2023, ISSN 1095-5054 [dostęp 2023-08-03]  (ang.).