Michał I Rumuński

Obejmowanie tronu

Michał przyszedł na świat 25 października 1921 roku w zamku Foișor w Sinai jako syn księcia koronnego Karola z dynastii Hohenzollern-Sigmaringen i księżniczki Heleny z dynastii Glücksburgów^[2][3][4]. 20 lipca 1927 roku małoletni Michał I objął tron po śmierci króla Ferdynanda I – faktyczną władzę sprawowała jednak Rada Regencyjna. 8 czerwca 1930 roku, z inicjatywy grupy polityków niezadowolonych z regencji, do kraju powrócił ojciec Michała I i przejął władzę jako Karol II^[4]. Michał niedługo później rozpoczął edukację w szkole założonej w 1932 roku przez ojca^[5][6].

W 1940 roku rządy w Rumunii objął formalnie jako premier, de facto zaś jako dyktator Ion Antonescu, który zdecydował o przystąpieniu kraju do sojuszu z nazistowskimi Niemcami w II wojnie światowej. Karol II został odsunięty od władzy, a Michał (wówczas 19-letni) ponownie został proklamowany królem. Po zwycięstwie Armii Czerwonej nad 4 Armią rumuńską, król Michał I próbował przekonać Antonescu do ogłoszenia zawieszenia broni.

Zamach stanu

W związku z odmową dyktatora 23 sierpnia 1944 roku doszło do zamachu stanu zorganizowanego przez Blok Narodowo-Demokratyczny, paramilitarne skrzydło komunistów i część armii rumuńskiej, w wyniku którego aresztowano Iona Antonescu i członków jego rządu. Sformowany przez króla rząd wydał rozkaz przerwania walk z Armią Czerwoną, a Antonescu został wydany ZSRR. Król Michał I ogłosił zerwanie sojuszu z Niemcami i wypowiedział im wojnę, stając tym samym po stronie aliantów^[7].

W ciągu kilku kolejnych dni po zamachu duża część Rumunii, łącznie z Bukaresztem, znalazła się pod okupacją Armii Czerwonej (cały kraj opanowany został do końca października). 13 września podpisany został oficjalny układ rozejmowy z ZSRR, który pozwalał Armii Czerwonej oficjalnie stacjonować w Rumunii i dawał jej faktyczną kontrolę nad krajem, a Rumunię zobowiązywał do zbrojnego udziału w wojnie przeciwko Niemcom. Postanowiono też o powrocie do granic z 1940 roku (o ponownym włączeniu do ZSRR Besarabii i północnej Bukowiny oraz o odzyskaniu przez Rumunię od Węgier północnej części Siedmiogrodu).

Przejęcie władzy przez komunistów i emigracja

Po konferencji jałtańskiej w lutym 1945 roku wzrósł nacisk ZSRR na Rumunię. Wkrótce do Bukaresztu przyjechał wiceminister spraw zagranicznych ZSRR Andriej Wyszynski i wymusił na Michale I utworzenie rządu złożonego z komunistów, lewego skrzydła socjalistów, liberałów i Frontu Oraczy^[8]. Król uległ i 6 marca 1945 roku utworzony został rząd Petru Grozy^[8][9]. 6 lipca tego roku przywódca ZSRR Józef Stalin przyznał Michałowi Order „Zwycięstwo” za „mężny akt zdecydowanej zmiany polityki Rumunii w formie zerwania sojuszu z hitlerowskimi Niemcami i nawiązania przymierza ze zjednoczonymi narodami w chwili, kiedy pokonanie Niemiec jeszcze nie było pewne”^[10]. Od sierpnia 1945 do stycznia 1946 roku miał miejsce tzw. strajk królewski – Michał podjął bezskuteczną próbę przeciwstawienia się komunistycznemu rządowi Petru Grozy, odmawiając podpisywania dekretów.

W 1947 roku prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman odznaczył Michała I Legią Zasługi najwyższego stopnia (Chief Commander) za „wyjątkowo pełną zasług i wybitną służbę”^[3][11].

30 grudnia 1947 roku król Michał I został zmuszony do abdykacji (w razie odmowy komuniści zagrozili mu zabiciem kilkuset studentów o prokrólewskich sympatiach aresztowanych podczas protestów), a 3 stycznia 1948 roku do emigracji^[4][12].

Na emigracji Michał żył w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii, w tym czasie wygłaszał orędzia na antenie rumuńskiej sekcji Radia Wolna Europa^[12].

Powrót do kraju

Po 1989 roku Michał I próbował wrócić do kraju. Raz został zatrzymany na lotnisku, potem udało mu się wyjechać poza Bukareszt, ale po kilku kilometrach zatrzymała go policja i zmusiła do wyjazdu. W 1992 roku nowy rząd Rumunii zezwolił w końcu Michałowi I na przyjazd do Rumunii, jednak nie umożliwił mu wystąpić w żadnej z państwowych instytucji. Tymczasem przemówienia Michała I z hotelowego balkonu wysłuchało 100 tysięcy mieszkańców stolicy, a ponad milion Rumunów wyszło na ulice Bukaresztu, aby zobaczyć przejazd króla^[13]. Rząd, przestraszony entuzjastycznym przyjęciem Michała I, zabronił mu wjazdu do kraju na kolejne 5 lat. W 1997 roku nowym prezydentem Rumunii został Emil Constantinescu i powtórnie przyznał Michałowi I rumuńskie obywatelstwo. Michał I otrzymał również wszystkie uprawnienia byłej głowy państwa i był w kraju oficjalnie tytułowany królem. Przysługiwała mu m.in. ochrona i pensja byłej głowy państwa. Byłemu monarsze zwrócono również kilka rezydencji monarszych^[14]. Przywracając Michałowi obywatelstwo władze jednocześnie zwróciły się do niego z prośbą, by lobbował na europejskich dworach za przyjęciem Rumunii do NATO i UE, co były król sumiennie realizował^[12].W 2001 roku rząd nadał mu na mocy ustawy status byłej głowy państwa, przyznał jako rezydencję jeden z byłych pałaców królewskich, zaprosił do osiedlenia w kraju i zwrócił mu w ramach reprywatyzacji dwa pałace, które były prywatną własnością rodziny królewskiej. Michał i jego rodzina zaangażowali się aktywnie w życie społeczne i kulturalne Rumunii^[12]. W 2006 roku monarsze zwrócono pałac Peleș w Sinai, szesnaście lat wcześniej odremontowany i udostępniony do zwiedzania. W zamian za odpowiednie wynagrodzenie Michał I podtrzymał udostępnienie gmachu dla publiczności^[15].

Król spędzał swój czas w Aubonne, małej szwajcarskiej wiosce nad jeziorem Genewskim, ale od kilku lat mieszkał też w swojej rezydencji w Săvârșin w zachodniej Rumunii, którą rodzina królewska nabyła w 1943 roku. Rodzina korzysta także z prywatności zapewnionej przez pałac Elisabeta, posiadłości w zielonym obszarze na północ od Bukaresztu, udostępnionym rodzinie królewskiej przez władze Rumunii. W pałacu tym, na pierwszym piętrze, król Michał I zmuszony został do abdykacji 30 grudnia 1947 roku^[16].

30 grudnia 2007 roku Michał I ogłosił akt o nazwie „Fundamentalne prawa Rodziny Królewskiej Rumunii”, w którym uznał za spadkobierczynię praw do korony rumuńskiej swoją najstarszą córkę Małgorzatę. Dotychczasowe prawo sukcesyjne nie dopuszczało do dziedziczenia tronu przez kobiety, tym samym zaznaczył, że w razie restauracji monarchii należy znieść prawo salickie w zakresie dziedziczenia tronu. Zmiana zasad dziedziczenia ma prywatny charakter. Zgodnie z ostatnim prawem sukcesyjnym obowiązującym przed zniesieniem monarchii w Rumunii, następcą praw do tronu rumuńskiego jest Karol Fryderyk, książę Hohenzollern, głowa rodu Hohenzollern-Sigmarinen (ur. 20 kwietnia 1952)^[17].

25 października 2011 roku król wygłosił przed połączonymi izbami rumuńskiego parlamentu orędzie, w którym wezwał do uczciwości w życiu politycznym^[12].

Małżeństwo i potomstwo

W listopadzie 1947 roku Michał I wyjechał do Londynu na ślub brytyjskiej księżniczki Elżbiety (późniejszej królowej Elżbiety II) z Filipem Mountbattenem i tam poznał księżniczkę Annę z dynastii Burbonów parmeńskich, swoją przyszłą żonę. Aby zawrzeć małżeństwo z nie-katolikiem (Michał był prawosławnym) Anna potrzebowała papieskiej dyspensy. Pius XII jej nie udzielił i dlatego para pobrała się w obrządku prawosławnym 10 czerwca 1948 roku w Atenach^[18]. Ślub ten nie został usankcjonowany przez Kościół katolicki, w związku z czym 9 listopada 1966 roku w Monako Michał i Anna wzięli drugi ślub, w obrządku katolickim. Małżonkom urodziło się pięć córek:

• Księżniczka Małgorzata (Margareta, ur. 1949), spadkobierczyni praw do rumuńskiego tronu („Strażniczka Korony Rumuńskiej”), żona Radu Dudy(inne języki), który w 2007 roku otrzymał tytuł księcia Rumunii;
• Księżniczka Helena(inne języki) (Elena, ur. 1950), żona (1) Robina Medforth-Millsa, (2) Alexandra Philipsa Nixon McAteera. Księżniczka Helena jest matką Nicholasa Michaela de Roumanie-Medforth-Mills (ur. 1 kwietnia 1985) oraz Elisabety Kariny de Roumanie-Medforth-Mills (ur. 1989);
• Księżniczka Irena (Irina, ur. 1953) – w 1983 roku poślubiła Johna Kreugera, z którym rozwiodła się w 2003 roku, ponownie wyszła za mąż za Johna Wesleya Walkera. Irena ma dwójkę dzieci: Michaela Torstena de Roumanie-Kreuger (ur. 1985) i Angelikę Margaretę Biankę de Roumanie-Kreuger (ur. 1986), która poślubiła Richarda Roberta Knighta;
• Księżniczka Zofia (Sofia, ur. 1957) – w 1998 roku poślubiła Alaina Michela Léonce Biarneix de Laufenborg, rozwód nastąpił w 2002 roku; jedna córka Elisabeth-Maria Bianca Elena Biarneix de Laufenborg (ur. 1999);
• Księżniczka Maria(inne języki) (ur. 1964) – w 1995 roku poślubiła Polaka Kazimierza Mystkowskiego (ur. 13 kwietnia 1958 we wsi Łaś-Toczyłowo niedaleko Łomży). Para rozwiodła się w grudniu 2003 roku.

Śmierć i pogrzeb

Michał I zmarł 5 grudnia 2017 roku w swojej posiadłości w szwajcarskim Aubonne w wieku 96 lat^[19][20][21]. W ostatnich latach życia były monarcha był leczony na białaczkę i innego rodzaju nowotwór złośliwy, o czym informowała w mediach jego rodzina^[21].

13 grudnia 2017 roku trumna z ciałem Michała I została przywieziona do Rumunii specjalnie przeprojektowanym na tę okoliczność wojskowym samolotem, który o godzinie 11.00 wylądował na lotnisku Bukareszt-Otopeni^[22][23]. Na przylot samolotu, na którego pokładzie znajdowali się również członkowie rodziny królewskiej oraz przedstawiciele rumuńskiego rządu i Sił Zbrojnych, oczekiwali na płycie lotniska inni członkowie królewskiego rodu (m.in. najstarsza córka byłego króla, „Strażniczka Korony Rumuńskiej” Małgorzata) oraz przedstawiciele rumuńskich władz, parlamentarzyści, wojskowi i duchowni Kościoła Prawosławnego^[23]. Z lotniska trumnę przewieziono do pałacu Peleș w Sinai, gdzie po południu hołd zmarłemu monarsze złożyli prezydent Klaus Iohannis, premier Mihai Tudose i inni czołowi urzędnicy państwowi, zaś wieczorem została przetransportowana do pałacu Królewskiego w Bukareszcie^[22].

Uroczystości pogrzebowe ostatniego króla Rumunii odbyły się 16 grudnia 2017 roku w Bukareszcie i miały charakter państwowy^[24][25]. W uroczystościach, których częścią było nabożeństwo pogrzebowe prowadzone przez patriarchę Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego Daniela I, udział wzięło wielu europejskich monarchów, m.in. król Szwecji Karol XVI Gustaw i jego żona Sylwia, wielki książę Luksemburga Henryk, następca tronu Wielkiej Brytanii i książę Walii Karol, księżniczka Belgii Astryda i jej mąż Wawrzyniec, były król Hiszpanii Jan Karol I i jego żona Zofia oraz była królowa Grecji Anna Maria^[24][25]. Wcześniej dziesiątki tysięcy Rumunów zebrały się na placu Rewolucji, aby oddać hołd zmarłemu królowi, którego trumnę wystawiono przed pałacem Królewskim na specjalnym podium^[24]. Po nabożeństwie trumna została przewieziona koleją do Curtea de Argeș, gdzie pochowano ją w Cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej obok grobu zmarłej rok wcześniej żony Michała I, Anny^[25][26].

8 grudnia 2017 niemiecki dyrygent Matthias Manasi poprowadził transmitowany na całym świecie koncert upamiętniający króla, z udziałem Rumuńskiej Narodowej Orkiestry Radiowej i Akademickiego Chóru Radiowego w Sala Radio w Rumuńskiej Radio Broadcasting Company w Bukareszcie^[27]. Manasi dyrygował Requiem kompozytora Gabriel Fauré z solistami Veronicą Anușcą i Ștefanem Ignatem, oraz utworami Ludwig van Beethovena, Ernest Chaussona i Jules Masseneta z rumuńskim skrzypkiem Alexandru Tomescu w roli solisty^[28].

Odznaczenia

Rumuńskie

• Wielki Mistrz Orderu Karola I^[29]
• Wielki Mistrz Orderu Wiernej Służby^[29]
• Wielki Mistrz Orderu Korony Rumunii^[29]
• Wielki Mistrz Orderu Gwiazdy Rumunii^[29]
• Order Michała Walecznego
• Order Ferdynanda I

Zagraniczne

• Order Domowy Książęcy Hohenzollernów (Hohenzollern-Sigmaringen)^[30]
• Krzyż Wielki Królewskiego Orderu Wiktoriańskiego (Wielka Brytania)^[29]
• Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia)^[29]
• Krzyż Wielki Orderu Legii Honorowej (Francja)^[29]
• Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja)^[29]
• Łańcuch Orderu Jerzego I (Grecja)^[31]
• Order Annuncjaty (Włochy)^[29]
• Order Orła Białego (Polska, 1937)^[32][33]
• Łańcuch Orderu Białej Róży (Finlandia, 1942)^[34]
• Order „Zwycięstwo” (ZSRR, 1945)
• Wielki Komandor Legii Zasługi (USA, 1947)
• Medal jubileuszowy „60-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (Rosja, 2005)^[35]

Wyróżnienia

Rumuńskie

• Tytuł doktora honoris causa Chrześcijańskiego Uniwersytetu Dimitrie Cantemira w Bukareszcie (2006)^[36]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Medycyny i Farmacji Victora Babeșa w Timișoarze (14 października 2006)^[37]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Nauk Agronomicznych i Medycyny Weterynaryjnej w Klużu-Napoce (7 października 2009)^[38]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Politechnicznego w Timișoarze (28 grudnia 2010)^[39]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Aleksandra Jana Cuzy w Jassach (8 maja 2012)^[40]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Politechnicznego w Bukareszcie (25 maja 2012)^[41]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Nauk Agronomicznych i Medycyny Weterynaryjnej w Bukareszcie (4 października 2012)^[42]
• Tytuł doktora honoris causa Akademii Studiów Ekonomicznych w Bukareszcie (23 października 2012)^[43]
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Bukareszteńskiego (25 października 2012)^[44]
• Tytuł doktora honoris causa Narodowego Uniwersytetu Obrony Karola I w Bukareszcie (21 maja 2013)^[45]
• Tytuł honorowego obywatela okręgu Călărași (2011)^[46]
• Tytuł honorowego obywatela Techirghiola (27 sierpnia 2011)^[47]
• Tytuł honorowego obywatela Krajowy (25 kwietnia 2013)^[48]
• Tytuł honorowego obywatela gminy Stremț (10 października 2014)^[49]
• Medal Alexandru Șafrana od społeczności rumuńskich Żydów (13 października 2010)^[50]

Zagraniczne

• Nagroda Hanno R. Ellenbogen Citizenship Award od Praskiego Towarzystwa Współpracy Międzynarodowej (Czechy, 10 maja 2007)^[51][52]
• Tytuł Freeman of the City of London(inne języki) (Wielka Brytania, 2011)^[46]
• Tytuł honorowego obywatela Kromieryża (Czechy, 23 października 2011)^[53]

25 października 2012 roku, w 91. urodziny Michała I, w Bukareszcie otwarto nazwany imieniem byłego króla plac, utworzony w miejscu skrzyżowania bulwaru Kiseleffa i ulicy Iona Mincu^[54]. Na placu tym w 2012 roku zbudowano także pomnik monarchy, mający postać popiersia^[55].

W 2017 roku, już po śmierci Michała I, imieniem władcy nazwano bukareszteński Park Herăstrău^[56].

25 października 2021 roku, w 100. rocznicę urodzin monarchy, w jego rodzinnym mieście Sinai dokonano odsłonięcia jego pomnika w formie posągu. Projekt monumentu, autorstwa Bogdana Ioana, został wybrany w międzynarodowym konkursie^[57].

W 2022 roku jedną z ulic w Timișoarze, bulwar Republiki (rum. Bulevardul Republicii), przemianowano na „bulwar Michała I” (rum. Bulevardul Regele Mihai I)^[58].