Oryks

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i na Półwyspie Arabskim^[8][9][10].

Długość ciała 153–235 cm, długość ogona 37–60 cm, długość ucha 197–23 cm, długość tylnej stopy 47–52 cm, wysokość w kłębie 81–125 cm; długość rogów 70–150 cm; masa ciała samic 54–210 kg, samców 65–240 kg^[9][11]. Wzór zębowy: I ${\displaystyle {\tfrac {0}{3}}}$ C ${\displaystyle {\tfrac {0}{1}}}$ P ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ M ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$ (x2) = 44^[9].

Rodzaj zdefiniował w 1816 roku francuski zoolog i anatom Henri Marie Ducrotay de Blainville w artykule poświęconym gatunkom przeżuwaczy, opublikowanym na łamach Bulletin de la Société philomathique de Paris^[1]. De Blainville wymienił kilka gatunków – Antilope gazella Pallas, 1766, Antilope equina É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803, †Antilope leucophaea Pallas, 1766, Antilope oryx Pallas, 1777 (= Capra gazella Linnaeus, 1758) i Antilope leucoryx Pallas, 1777 – z których gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) Antilope oryx Pallas, 1777 (oryks południowy).

Etymologia

• Oryx (Onyx): gr. ορυξ orux, ορυγος orugos ‘antylopa o spiczastych rogach’^[12].
• Aegoryx: gr. αιξ aix, αιγος aigos ‘koza, kozioł’^[13]; ορυξ orux, ορυγος orugos ‘antylopa o spiczastych rogach’^[14]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Cemas algazel Oken, 1816 (= Antilope dammah Cretzschmar, 1827).
• Sivoryx: Siwalik, Indie^[15]; rodzaj Oryx de Blainville, 1816. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Sivoryx cautleyi Pilgrim, 1939 (= †Antilope sivalensis Lydekker, 1878).
• Praedamalis: łac. prae ‘zanim, przed’^[16]; rodzaj Damalis J.E. Gray, 1846 (sasebi). Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Praedamalis deturi Dietrich, 1950.
• Aeotragus: gr. αιων aiōn ‘okres istnienia, generacja’^[17]; τραγος tragos ‘kozioł’^[18]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Aeotragus garussi Dietrich, 1950 (= †Praedamalis deturi Dietrich, 1950).

Podział systematyczny

W zależności od ujęcia systematycznego do rodzaju zalicza się 4^[19][11] lub 6 (wyodrębnione z O. beisa – O. gallarum i O. callotis)^[9][8] występujących współcześnie gatunków; tutaj klasyfikacja za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)^[19][11][7]:

• Oryx beisa (Rüppell, 1835) – oryks pręgoboki
• Oryx gazella (Linnaeus, 1758) – oryks południowy
• Oryx dammah (Cretzschmar, 1827) – oryks szablorogi
• Oryx leucoryx (Pallas, 1777) – oryks arabski

Opisano również kilka gatunków wymarłych:

• Oryx deturi (Dietrich, 1950)^[5] (plejstocen)
• Oryx eleulmensis Arambourg, 1979^[20] (plejstocen)
• Oryx howelli (Vrba & Gatesy, 1994)^[21] (pliocen)
• Oryx sivalensis (Lydekker, 1878)^[22] (miocen)

• E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).
• W.O. Dietrich. Fossile Antilopen und Rinder Aquatorialafrikas. (Material der Kohl-Larsen’schen Expeditionen). „Paläontographica”. Abteilung A. 99, s. 1–62, 1950. (niem.).