Piątek (miasto)

Piątek ze względu na swoje położenie był początkowo osadą targową. Prawdopodobnie nazwa Piątku pochodzi od dnia tygodnia, w którym odbywały się w nim targi. Prawa miejskie otrzymał w XIV w. W tym czasie był silnym ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. W połowie XVII w. liczył 320 domów i ok. 1500 mieszkańców. W tym czasie słynął m.in. z produkcji piwa (w 1800 w Piątku pracowały 33 browary)^{[potrzebny przypis][4]}.

W końcu XVI wieku miejscowość była miastem duchownym^[5], miasto arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w powiecie łęczyckim województwa łęczyckiego^[6].

Do połowy XVII w. miasto rozwijało się dość prężnie, stanowiąc ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Rozwój Piątku zahamował najazd szwedzki, przede wszystkim jednak do upadku gospodarczego przyczynił się pożar w 1681, który strawił całe miasto. Od tego czasu Piątek nie odzyskał swojej świetności. W 1685 było w nim tylko 40 domów, a 100 lat później, w 1785 zaledwie o 10 więcej. W 1870 Piątek stracił prawa miejskie ze względu na udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.

W okresie międzywojennym w Piątku powstała fabryka maszyn rolniczych, która dawała zatrudnienie części ludności. Większość mieszkańców jednak zajmowała się rolnictwem. Istniały również warsztaty rzemieślnicze oferujące mieszkańcom Piątku i okolicy swoje usługi. Część mieszkańców, zwłaszcza Żydzi, zajmowała się handlem. W większości okolicznych wsi istniały majątki ziemskie, w których miała zatrudnienie ludność zamieszkująca okolice Piątku. Tylko w nielicznych wsiach, w których nastąpiło uwłaszczenie, zamieszkiwali (najczęściej małorolni) chłopi.

W pierwszej fazie Bitwy nad Bzurą Piątek i okoliczne wsie stały się areną ofensywy wojsk polskich. Po zaciekłych walkach, poważnie zniszczona miejscowość została zdobyta przez wojsko polskie 9 września 1939, jednak wskutek zmiany sytuacji na froncie oddziały polskie opuściły Piątek bez walki 13 września. W listopadzie 1939 Niemcy wcielili miejscowość w granice Rzeszy. Część polskich mieszkańców wysiedlono, a ludność pochodzenia żydowskiego wymordowano w ośrodku zagłady Żydów z Kraju Warty, w Kulmhof am Nehr (Chełmno n. Nerem).

Do 18 maja 1943 miejscowość nosiła przedwojenną nazwę, dopiero w tym dniu otrzymała niemiecką nazwę (Quadenstädt)^[7] na cześć poległego pod Piątkiem w Bitwie nad Bzurą Joachima Meyer-Quade(inne języki). Wkroczenie Armii Czerwonej 18 stycznia 1945 roku do Piątku zakończyło okres okupacji niemieckiej.

W 1966 działacze oddziału PTTK w Łęczycy wysunęli pomysł ustalenia środka Polski^[8]. W 1969 Jan Bronisław Ciesielski z Instytutu Geodezji i Kartografii, działającego na zlecenie Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, określił jego współrzędne geodezyjne i kartograficzne^[9]. Środek Polski został wyznaczony w Goślubiu, jednak uznano, że symboliczny pomnik należy ustawić w Piątku^[10]. Wzniesiono go w centrum miejscowości. Wjeżdżający do Piątku są także witani tablicą informacyjną w kształcie granic państwa z napisem „Piątek – geometryczny środek Polski”. W październiku 2018 ogłoszono wyznaczenie nowego, geodezyjnego środka Polski w odległej o 16 kilometrów Nowej Wsi pod Kutnem. Wyznaczono go na podstawie pomiaru uwzględniającego inne parametry, takie jak morskie wody wewnętrzne oraz morze terytorialne Polski i oznaczono kolumną pamiątkową na prywatnej posesji^[8]

W 1978 w mieście był kręcony polski psychologiczny film obyczajowy „Aktorzy prowincjonalni” w reżyserii Agnieszki Holland^[11].

1 stycznia 2020 Piątek ponownie uzyskał prawa miejskie^[12].

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[13] na listę zabytków wpisane są obiekty:

• rzymskokatolicki kościół pw. Świętej Trójcy, parafialny, 2 poł. XV, 1740, nr rej.: 85-V-9 z 29.03.1949 oraz 81 z 8.08.1967; był pierwszą placówką duszpasterską bp. Zygmunta Choromańskiego po otrzymaniu święceń kapłańskich w 1916^[14]
• dzwonnica, 1 poł. XIX, nr rej.: 90-V-14 z 29.03.1949 oraz 82 z 8.08.1967
• mariawicki kościół pw. św. Trójcy, parafialny, neogotycki, 1907
• rzymskokatolicki kościół pw. Przemienienia Pańskiego, cmentarny, drewniany, poł. XVIII, nr rej.: 555-V-30 z 32.10.1950 oraz 83 z 8.08.1967
• dzwonnica, nr rej.: 526 z 8.08.1967
• park miejski, poł. XIX, nr rej.: 595 z 29.12.1988

• 
  Kościół mariawicki pw. Trójcy Przenajświętszej w Piątku
• 
  Kościół Świętej Trójcy
• 
  Kościół Przemienienia Pańskiego

• Geometryczny środek Polski
• Piątek Mały
• Piątek Wielki
• Parafia Trójcy Przenajświętszej w Piątku (Kościoła Starokatolickiego Mariawitów)

• Paprocki Franciszek, Piątek; rzut oka na przeszłość miasta i jego stan obecny. Wydawca: Bank Spółdzielczy, Piątek, 1937; Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa
• Piątek 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 63 .
• Kazania y exhorty pasterskie pasterzom w parafiach przygodne przez X. Wawrzyńca Walkiewicza, Vice-proboszcza i mansyonarza Piątkowskiego, Pisarza Dekanatu Zgierskiego do druku podane roku pańskiego 1777.