Senatorowie I kadencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (1989–1991)

Senatorowie I kadencji zostali wybrani 4 i 18 czerwca 1989 oraz w wyniku wyborów uzupełniających przeprowadzonych 8 października 1989, 4 i 18 lutego 1990 oraz 27 maja i 10 czerwca 1990. Kadencja senatorów rozpoczęła się z dniem drugiej tury wyborów parlamentarnych (18 czerwca 1989), a zakończyła się 25 listopada 1991^[1].

W wyniku wyborów parlamentarnych w 1989 (tzw. wyborów kontraktowych^[2] lub czerwcowych^[3]) wybrano 100 senatorów. Były to pierwsze wybory do Senatu w powojennej historii Polski – izba ta została zlikwidowana na skutek sfałszowanego w 1946 przez komunistów referendum. Utworzenie Senatu oraz przeprowadzenie do niego całkowicie wolnych oraz demokratycznych wyborów było jednym z podstawowych uzgodnień Okrągłego Stołu, które solidarnościowa opozycja zawarła ze skupioną wokół PZPR władzą^[4].

7 kwietnia 1989 Sejm PRL dokonał nowelizacji konstytucji, wprowadzając do niej instytucję Senatu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^[5], a także uchwalił ordynację wyborczą. Zgodnie z nią senatorowie zostali wybrani w 49 okręgach wyborczych obejmujących obszar poszczególnych województw – w 47 wybierano po dwie osoby, a w 2 – warszawskim i katowickim – po trzech przedstawicieli do izby wyższej^[6]. 29 grudnia 1989 dokonano kolejnej zmiany konstytucji – nazwę Polska Rzeczpospolita Ludowa zastąpiono nazwą Rzeczpospolita Polska, tym samym senatorowie Senatu PRL stali się senatorami Senatu RP^[7].

99 spośród 100 senatorów wyłonionych w wyborach czerwcowych zostało wybranych jako przedstawiciele opozycyjnego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. 92 z nich wygrało już 4 czerwca, pozostałych 7 zwyciężyło w ponownym głosowaniu z 18 czerwca^[8][9][10]. 1 mandat uzyskał niezależny kandydat Henryk Stokłosa^[11], który został wybrany w drugiej turze^[10].

Wśród senatorów wybranych w wyborach kontraktowych znalazło się 6 kobiet i 94 mężczyzn. Cztery osoby spośród nich legitymowały się stażem parlamentarnym – w różnych kadencjach Sejmu PRL zasiadali uprzednio Gustaw Holoubek^[12], Edmund Osmańczyk^[13], Ryszard Reiff^[14] i Stanisław Stomma^[15]; mandat poselski sprawowała wcześniej również Dorota Simonides, która wygrała jedne z wyborów uzupełniających do izby wyższej^[16].

Przed zakończeniem I kadencji wygasł mandat 5 senatorów^[17] (we wszystkich przypadkach na skutek śmierci parlamentarzysty). Grzegorz Białkowski nie dożył dnia złożenia ślubowania. Po jego śmierci, a także po zgonach Edmunda Osmańczyka i Adama Stanowskiego, przeprowadzano trzykrotnie wybory uzupełniające. Mandaty po Mieczysławie Tarnowskim i Janie Józefie Lipskim pozostały nieobsadzone do końca kadencji – senatorowie ci zmarli już po uchwale Sejmu RP z 9 marca 1991, która przewidziała na jesień tego samego roku rozwiązanie obu izb parlamentu i przeprowadzenie w pełni wolnych wyborów^[18].

Pierwsze posiedzenie Senatu I kadencji rozpoczęło się w dniu 4 lipca 1989 w Sali Posiedzeń Sejmu^[19]. Funkcję marszałka seniora pełnił najstarszy wiekiem senator – Stanisław Stomma^[20].