Tunel (budownictwo)

Ze względu na przeznaczenie można je podzielić na:

• tunele kolejowe – dla ruchu pociągów
• tunele drogowe – dla ruchu samochodowego
• tunele kanałowe – dla przepływających nimi jednostek pływających
• tunelowe przejście podziemne – dla ruchu pieszych (jedną z odmian jest womitorium(inne języki) – przejście w trybunie, łączące zewnętrzne ciągi komunikacyjne obiektu widowiskowego (np. stadionu) z widownią^[1]).
• budowle hydrotechniczne – przeznaczone do transportu wody, sztolnie wodne (głównie w elektrowniach wodnych)
• tunele kablowe – przeznaczone do układania w nich kabli i przystosowane do poruszania się obsługi w ich wnętrzu

W Polsce w myśl obowiązującej Ustawy Prawo o ruchu drogowym, tunel jest to budowla przeznaczona do przeprowadzenia drogi przez lub pod przeszkodą, oznaczona odpowiednimi znakami^[2]. W praktyce oznacza to, że tunelem jest każdy odcinek drogi rozpoczynający się i kończący odpowiednio znakami D37 i D38 (nawet jeśli nie występowałaby na nim wspomniana budowla).

W myśl tej samej ustawy w tunelu zabrania się zawracania, cofania i zatrzymania pojazdu.

Metody górnicze

Drążenie tunelu metodami górniczymi, np. za pomocą robót strzałowych. Wyrobisko jest wykonywane segmentami, zazwyczaj najpierw stabilizowane jest obudową tymczasową. Tą metodą tunele wykonywane są na dużych głębokościach.

• Metoda pełnego przekroju
• Metoda podpartego sklepienia (ze sztolnią wyprzedzającą w stropie przyszłego tunelu)
• Metoda rdzenia oporowego (wielosztolniowa)
• NATM – Nowa metoda austriacka

Metoda tarczowa

Drążenie tunelu za pomocą maszyn borujących (TBM) o średnicy 2–12 m, drążenie tunelu i montaż obudowy są zmechanizowane. Tunele drążone tą metodą najczęściej mają przekrój kołowy.

Obudowa składa się z pierścieni, tzw. „tubingów”. Na jeden tubing potrzeba około 5-10 (w zależności od rozmiaru tunelu) prefabrykowanych segmentów wykonanych z żelbetu lub z fibrobetonu, przygotowanych w zakładzie prefabrykacji.

Metody odkrywkowe

Montaż obudowy w wykopie szeroko- lub wąskoprzestrzennym.

• Metoda Mediolańska (podstropowa) – na ścianach szczelinowych lub palisadach wykonywany jest docelowy lub tymczasowy strop, spod którego wybierany jest grunt.

Metody specjalne

• z użyciem kesonów
• zatapianiem gotowych segmentów^[3]
• stabilizacją górotworu

Zadaniem systemów wentylacji tuneli jest utrzymanie dopuszczalnego stężenia gazów i pyłów, zapewnienie dobrej widoczności i warunków klimatycznych, oraz, w razie wystąpienia pożaru, zapewnienie możliwości sprawnej ewakuacji oraz ugaszenia pożaru.

• W trakcie drążenia – jak w wyrobiskach górniczych (za pomocą lutniociągów)
• W trakcie eksploatacji:
  • Systemy naturalne – ruch powietrza wywołany jest przez różnicę ciśnień, wiatry i ruch pojazdów.
  • Systemy sztuczne – ruch powietrza wywołany wentylatorami, m.in. strumieniowymi.
    • Wzdłużne – powietrze płynie wzdłuż tunelu, od portalu do portalu, lub do szybu wentylacyjnego, czasem wspomagana dodatkowymi wentylatorami osiowymi na trasie tunelu.
    • Poprzeczne – powietrze płynie między kanałami wentylacyjnymi w poprzek tunelu
    • Mieszane – połączenie systemów poprzecznego i podłużnego.
    • Specjalne

• Gotthard-Basistunnel w Alpach w Szwajcarii, tunel kolejowy o długości 57 km, oddany do użytku w 2016 roku. Połączenia wierceń z obu kierunków dokonano w 2010 roku.
• Tunel Seikan w Japonii podmorski tunel kolejowy, długości 53,9 km.
• Eurotunel pod kanałem La Manche o długości nieco ponad 50 km, łączący Calais we Francji z Folkestone w Wielkiej Brytanii, kolejowy, podmorski.
• Tunel Lötschberg w Szwajcarii, tunel kolejowy – 34,6 km. Dzięki niemu podróż z Włoch do Niemiec skróciła się z 3,5 do 2 godz. Ciągnie się on od alpejskiej miejscowości Frutigen w kantonie Berno do Raron w kantonie Valais. Budowany był przez osiem lat, a jego koszt wyniósł ponad 4 mld franków szwajcarskich.
• Tunel Guadarrama na trasie szybkiej kolei Madryt-Valladolid w Hiszpanii, o długości 28 418 m
• Tunel Iwate-Ichinohe o długości 25,8 km, na trasie linii kolejowej Tōhoku Shinkansen w Japonii
• Tunel Lærdal, najdłuższy drogowy tunel świata długości 24 510 m, łączący Lærdal oraz Aurland w Norwegii, w regionach Sogn i Fjordane. Jego budowa rozpoczęta została w 1995 , a zakończona w 2000 roku.
• Tunel Daishimizu o długości 22,2 km, na trasie linii kolejowej Jōetsu Shinkansen w Japonii, oddany do użytku w 1982, był najdłuższym tunelem na świecie (od 1982 do roku 1988, kiedy to otwarto tunel Seikan).
• Simplon-I kolejowy długości 19,8 km, łączący Włochy ze Szwajcarią
• Tunel Vereina – kolejowy długości 19 km, łączący szwajcarskie miejscowości Lavin i Klosters-Serneus
• Tunel Shinkanmon długości 18,7 km – Japonia
• Tunel Appennino długości 18,5 km – Włochy
• Tunel Qinling długości 18,5 km – Chiny
• Tunel drogowy Świętego Gotarda (niem. Gotthard-Strassentunnel, wł. Galleria stradale del San Gottardo) w ciągu autostrady A2 w Szwajcarii, długości 16,9 km. Najdłuższy tunel drogowy w Alpach, przebiega pod Przełęczą Świętego Gotarda, łączy miejscowości Göschenen i Airolo.
• Tunel kolejowy Świętego Gotarda – tunel kolejowy położony w Alpach Szwajcarskich. Tunel ma 15 km długości, przebiega pod Przełęczą Świętego Gotarda, łączy miejscowości Göschenen i Airolo.

• Tunele w Polsce
• poterna
• przewóz materiałów niebezpiecznych w tunelach

• StefanS. Gałczyński StefanS., Podstawy budownictwa podziemnego, Wrocław: Oficyna wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2001, ISBN 83-7085-583-0, OCLC 749166652 .brak strony (książka)
• Kazimierz Furtak, Maciej Kędracki, Podstawy budowy tuneli, Politechnika Krakowska, ISBN 83-7242-337-7.
• NORMA N-SEP-E-004
• Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. 1985 Nr 14, poz. 60)

• Zestawienie najdłuższych tuneli świata (pol.)