Podział administracyjny Warszawy

Powyższe dzielnice zostały utworzone w miejsce wcześniej istniejących gmin warszawskich, gminy Wesoła oraz dzielnic w gminie Warszawa-Centrum.

Zgodnie z § 48 Statutu m.st. Warszawy rada dzielnicy może tworzyć „jednostki pomocnicze niższego rzędu” z inicjatywy własnej lub na wniosek co najmniej 5 procent mieszkańców uprawnionych do głosowania, zamieszkałych na terenie projektowanej jednostki^[2].

Jednostki te, początkowo zwane „jednostkami niższego rzędu”, mogą być tworzone, w przypadku dzielnic z obszaru byłej gminy Warszawa-Centrum, dla obszarów zamieszkanych przez co najmniej 1000 osób – dla takich obszarów liczących do 3000 osób stosuje się nazwę „kolonia”, a dla liczących ponad 3000 osób nazwę „osiedle” (w wyjątkowych przypadkach rada dzielnicy może utworzyć jednostkę pomocniczą niższego rzędu dla obszarów liczących mniej niż 1000 osób, a dla obszarów liczących mniej niż 3000 osób przyjąć nazwę „osiedle”)^[3], w innych dzielnicach stosowana jest także nazwa „sołectwo”^[4].

Poniżej lista jednostek pomocniczych niższego rzędu:^[kiedy?]

Białołęka^[5]

• Osiedle Anecin Północny
• Osiedle Augustów
• Osiedle Białołęka Dworska
• Osiedle Buków
• Osiedle Choszczówka
• Osiedle Choszczówka-Kolonia
• Osiedle Ciupagi
• Osiedle Dąbrówka Szlachecka
• Osiedle Grodzisk-Kąty Grodziskie
• Osiedle Kamińskiego
• Osiedle Marywilska
• Osiedle Marcelin
• Osiedle Nowodworska
• Osiedle Nowodwory
• Osiedle Nowodwory I
• Osiedle Piekiełko
• Osiedle Tarchomin I
• Osiedle Tarchomin II
• Osiedle Tarchomin III
• Osiedle Tarchomin IV
• Osiedle Tarchomin Va
• Osiedle Wiśniewo-Henryków
• Osiedle Żerań
• Sołectwo Białołęka
• Sołectwo Brzeziny
• Sołectwo Kobiałka

Mokotów^[6]

• Osiedle Sadyba
• Osiedle Siekierki
• Osiedle Służewiec Południowy
• Osiedle Wierzbno

Praga Południe^[7]

• Osiedle Gocław
• Osiedle Grochów Centrum
• Osiedle Grochów – Kinowa
• Osiedle Grochów Południe
• Osiedle Grochów Północny
• Osiedle Kamionek
• Osiedle Przyczółek Grochowski
• Osiedle Saska Kępa^[8]

Rembertów^[9]

• Osiedle Mokry Ług i Magenta
• Osiedle Nowy Rembertów
• Osiedle Pocisk
• Osiedle Polanka
• Osiedle Rembertów Stary
• Osiedle Stary Rembertów-Kolonia
• Osiedle Kawęczyn-Wygoda

Śródmieście^[10]

Dzielnica od 2011 r. podzielona jest na 12 osiedli, którym nie nadano nazwy, tylko zastosowano ich numerację od I do XII.

Ursynów^[11]

• Osiedle Dąbrówka
• Osiedle Etap
• Osiedle Jeziorki
• Osiedle Prawdziwka
• Osiedle Pyry
• Osiedle Wyczółki

Wawer^[12]

• Osiedle Aleksandrów
• Osiedle Anin
• Osiedle Falenica
• Osiedle Las
• Osiedle Marysin Wawerski Południowy
• Osiedle Marysin Wawerski Północny
• Osiedle Miedzeszyn
• Osiedle Międzylesie
• Osiedle Nadwiśle
• Osiedle Radość
• Osiedle Sadul
• Osiedle Wawer
• Osiedle Zerzeń

W Warszawie funkcjonuje Miejski System Informacji, który wyróżnia podział dzielnic na poszczególne obszary urbanistyczne, zwane potocznie rejonami (podział ten nie jest jednak podziałem administracyjnym ani podziałem na osiedla^[13]). Podobnie jak wcześniejsze podziały na jednostki administracyjne lub statystyczne podział na obszary Miejskiego Systemu Informacji nie zgadza się z niektórymi wcześniej stosowanymi podziałami, przez co bywa krytykowany^[14]. Poniżej pełna lista rejonów MSI:

Pierwszy podział na cyrkuły, przejściowo zwane wydziałami, mimo pewnych zawirowań związanych z częstymi zmianami władzy wyglądał następująco^[15]:

W czasach Księstwa Warszawskiego i konstytucyjnego Królestwa Kongresowego obowiązywał podział na osiem cyrkułów bez nazwy^[16]:

Po upadku powstania listopadowego zmieniono podział Warszawy, ustanawiając 12 cyrkułów wyłącznie numerowanych^[17]. W tym okresie następowały drobne zmiany w granicach między cyrkułami, a ponadto rozszerzano ich zakres o nowo przyłączane do miasta tereny. Pewne różnice wprowadzono w roku 1857. Dotychczasowy cyrkuł V podzielono, włączając część wschodnią do cyrkułu III, a zachodnią do IV. Formalnie cyrkuł V był połączony z VI^[18]. W kolejnych latach połączono cyrkuły I i XI oraz II i III^[19].

W 1908 roku wprowadzono nowy podział na 15 cyrkułów, przy czym w niektórych przypadkach właściwie nie było zmian^[20].

W okresie istnienia Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego nastąpiły znaczne zmiany administracyjne, obejmujące również Warszawę. W 1916 roku włączono do niej przedmieścia o powierzchni ponad 8 tysięcy hektarów. Dotychczasowe 15 cyrkułów przemianowano na komisariaty, a nowo przyłączone dzielnice podzielono na 11 komisariatów^[21]. Po odzyskaniu niepodległości zachowano numerację komisariatów, nadając im również nazwy. Zasięg tak nazwanych komisariatów w szczegółach różnił się od później wytyczanych dzielnic, osiedli czy obszarów MSI. Przykładowo komisariat XXIII Ochota obejmował głównie obszar dawnej wschodniej części Czystego i część Rakowca. Okolice Filtrów czy późniejszej Ochoty Wojskowej należały do komisariatu XI Koszyki. Zachodnia część nowo powstałej Kolonii Lubeckiego, współcześnie część Starej Ochoty, została włączona do Ochoty dopiero pod koniec lat 30., a wschodnia pozostała w obrębie Koszyków. Również Pole Mokotowskie wówczas pozostawało poza komisariatem ochockim^[22].

Oprócz podziału na policyjne komisariaty będące podstawową jednostką podziału administracyjnego Warszawy, początkowo również pełniące funkcje statystyczne, jako dzielnice spisowe, utworzono obwody statystyczne grupujące komisariaty^[23].

W 1929 komisariaty zaczęto określać jako okręgi. W 1928 roku w wyniku kolejnej reformy administracji ustanowiono powiaty grodzkie. W Warszawie utworzono ich 3^[24], a następnie 4^[24].

W 1938 r. uchwalono ustawę z dnia 16 sierpnia 1938 r. o samorządzie gminy m. st. Warszawy, na mocy której zniesiono warszawskie powiaty grodzkie, a Warszawa przybrała formę pojedynczej gminy miejskiej i powiatu grodzkiego o statusie województwa. Z kolei nowe dzielnice miały być utworzone przez radę miejską i zatwierdzone przez ministra spraw wewnętrznych, jednak ustawy w tym ostatnim zakresie nie zdążono zrealizować^[25]. W okresie okupacji niemieckiej Warszawa utraciła status miasta wydzielonego o statusie województwa i stała się częścią dystryktu warszawskiego, ale po zakończeniu wojny status ten przywrócono i utrzymano aż do 1975 r. Władze okupacyjne zachowały dotychczasowy podział na okręgi, przystępując jednocześnie do wydzielenia getta^[26][27].

20 stycznia 1945 ogłoszono nowy podział Warszawy na dzielnice, a dotychczasowe komisariaty częściowo (Warszawa lewobrzeżna) połączono w 18 okręgów, pozostawiając częściowo starą numerację^[28][29].

1 sierpnia 1945 dokonano likwidacji X okręgu MO (Ordynackie), a jego tereny podzielono między okręgi I (Stare Miasto) i XIII (Solec). 18 września 1946 obszar zlikwidowanego okręgu XVIII (Golędzinów) włączono do okręgu XXV (Bródno)^[30].

Wraz z kolejnym powiększeniem miasta w 1951, Warszawę podzielono na 11 dzielnic^[31].

W 1959 Wolę i Ochotę powiększono kosztem dzielnic śródmiejskich, których pozostałości połączono w jedną dzielnicę. Połączono też inne dzielnice, tak że pozostało ich siedem^[32].

W latach 1990–1994 Warszawa stanowiła związek siedmiu (a od 1993 ośmiu) dzielnic-gmin (o statusie gmin, nazywanych dzielnicami).

W latach 1994–2002 Warszawa stanowiła związek komunalny następujących 11 gmin:

Jedynie na obszarze Warszawy-Centrum zachowano dotychczasowy podział na dzielnice^[33].

• AndrzejA. Gawryszewski AndrzejA., Ludność Warszawy w XX wieku [pdf], Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN im. Stanisława Leszczyckiego, 2009, ISBN 978-83-61590-96-5, Monografie Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 10  (pol.).