د جيم کرو قوانين

د «جيم کرو قوانين» جمله د ۱۸۸۴ز کال د يوې ورځپاڼې په يوه لیکنه کې موندل کېږي، په کومه کې چې د کانګريس يو بحث لنډيز کړای شوی و. همدا اصطلاح په ۱۸۹۲ز کال کې د لوزيانا په اړوند د نيويارک ټايمز د يوې لیکنې د عنوان په  توګه هم راڅرګنده شوې وه، کومه لیکنه کې چې د اورګاډي د موټرو د جلا کولو غوښتنه شوې وه. د «جيم کرو» فقرې اصل ډېر ځله «Jump Jim Crow» ته منسوبيږي، کومه چې د تور پوستو د يوې سندرې او نڅا کاريکاتور دی چې په «بليک فيس» کې یو سپين پوستي «تاماس ډي.رايس» په همدې سندره او نرڅا لوبيدلی و، کومه چې په لومړي ځل په ۱۸۲۸ز کال کې راڅرګنده او د «انډريو جيکسن» د پاپوليستي سياستونو لپاره ګټه ځينې اخستل شوې وه. د «رايس» د شهرت په پايله کې تر ۱۸۳۸ز کال پورې «جيم کرو» په یوه طنزيه (د سپکاوي په معنا) څرګندونه بدله شوه چې معنا يې وه «زنجي/تورپوستی». کله چې د نولسمې پېړۍ په پای کې سويلي قانون جوړوونکو د تور پوستو په وړاندې د توکميز جلا والي قوانين تصويب کړل، همدا قوانين د جيم کرو قوانينو په نوم وپېژندل شول.^{[۱۳][۱۴][۱۵]}

د ۱۸۶۵ز کال د جنورۍ په مياشت کې، کانګريس د متحده ايالاتو په اساسي قانون کې د مريتوب د ختمولو لپاره د يو بدلون وړانديز وکړ او د ۱۸۶۵ز کال د ديسمبر مياشتې په اتلسمه نېټه، همدا وړانديز د ديارلسم تعديل په نوم تايید او په رسمي ډول يې مريتوب پای ته ورساوه.^[۱۶]

د ۱۸۶۵-۱۸۷۷ز کلونو د بيارغونې د پړاو په اوږدو کې، فدرالي قوانينو د متحده ايالاتو په سويل کې د هغو خپلواکو شويو خلکو د مدني حقوقو څخه ملاتړ وکړ، کوم افريقايي الاصله امریکايان چې مخکې مريان شوي وو او کوم تور پوستي لږکي چې له جګړې مخکې ازاد کړای شوي وو. د ۱۸۷۰ز لسيزې په اوږدو کې، په سويلي قانون جوړولو قوه کې ديموکراتانو له هغه وروسته سوکه سوکه یو ځل بیا واک تر لاسه کړ، کله چې دوی له شبهه نظامي وسله والو ډلو له بغاوت څخه ګټه پورته  کړه، لکه «وايټ لیګ» او «ريډ شرټ»، تر څو له دې لارې وتوانيږي د جمهوري غوښتونکو د منظميدو مخه ونيسي، جمهوري غوښتونکي مسئولین له ښاره وباسي او تورپوستي خلک ووېروي، څو د دوی د رايې ورکولو د بهير مخه ونيسي. په رايه ورکولو کې هم له سختې درغلۍ څخه کار واخستل شو. په يوه بېلګه کې، يوه څرګنده کودتا يا په ساحلي شمالي کارولينا کې بغاوت په تاوتریخوالي سره په جمهوري لاره د ټاکل شوي جمهوري غوښتونکي ګوند د اجرائيه او استازولۍ د مسئولینو د لرې کېدو لامل وګرځېد چې هغوی يا تعقيب او يا وايستل شول. د کلونو لپاره په لوزيانا کې د والي د دفتر لپاره ټاکنې يا بندې او يا لانجمنې شوې، له ۱۸۶۸ز کال څخه وروسته بيا د ټاکنيزو مبارزو پر مهال د تور پوستو خلکو په وړاندې تاوتريخوالی خورا زيات شو.^[۱۷][۱۸]

په ۱۸۷۷ز کال کې، د ولسمشرۍ په ټاکنو کې د سويل د ملاتړ د تر لاسه کولو لپاره يو جوړجاړی (له درغلۍ یوه ډکه معامله) د دې لامل وګرځېد، چې حکومت له سويل څخه وروستي فدرالي سرتيري په شا کړي. په ټولو سويلي ايالتونو کې سپين پوستو ديموکراتانو يو ځل بيا سياسي واک تر لاسه کړ. دې سويلي سپين پوستو «ژغورونکو» حکومتونو د جيم کرو قوانين جوړ کړل او په رسمي ډول يې سپين پوستي خلک له تور پوستو څخه جلا کړل. د جيم کرو قوانينو د مطلق العنانې واکمنۍ يو انځور وړاندې کاوه چې په ځانګړې ډول يې موخه يوه توکميزه ډله وه.^[۱۹][۲۰]

د ۱۸۸۰ز لسيزې په اوږدو کې بيا هم په هغو سيمو کې تور پوستي د سيمه ييزو دفترونو چوکيو ته ټاکل کېدل، چېرته چې تورپوستي اکثريت وو، خو د ایالتي او ملي ټاکنو لپاره د دوی د رايې ورکولو مخنیوی کېدو. ايالتونو داسې قوانين جوړ کړل، څو د رايې ورکولو لپاره د نوم لیکنه او ټاکنيز اصول زیات سخت کړي، د همدې په پايله کې د ډېرو تور پوستو خلکو او ډېرو بې وزله سپين پوستو خلکو سياسي ګډون (مشارکت) په کمېدو شو. د ۱۸۹۰ او ۱۹۱۰ز کلونو په  منځ کې، د يوولسو پخوانیو کانفدرالي ايالتونو له ډلې لسو يې چې پيل يې له ميسيپي څخه شوی و، داسې نوي اساسي قوانين تصويب يا يې په قوانينو کې تعديلات راوستل، د کومو په پايله کې چې ډېری تور پوستي خلک او لسګونه زره بې وزله سپين پوستي خلک د ټاکنيزو مالياتو، د سواد او ادراک د ازموينو او استوګنځای او ثبت ساتلو د شرايطو د ګډولې په مټ بې برخې شول. د نيکونو د فقرو (يو ډول قوانين) په لنډمهالي ډول ځینو لوستو سپين پوستو خلکو ته د رايې اجازه ورکړه، خو ډېرو تورپوستو خلکو ته يې دا اسانتيا نه وه ورکړې.^[۲۱][۲۲]

د داسې اقداماتو له امله په ټول سويل کې د رايې ورکولو په بهير کې د پام وړ کمی راغی. په لوزيانا کې تر ۱۹۰۰ز کال پورې، که څه هم د ايالت د وګړو د شمېر تر مخې تورپوستي اکثريت و، بيا هم په نوملړونو کې د تورپوستو رايه ورکوونکو شمېر تر ۵۳۲۰ پورې راښکته شو. تر ۱۹۱۰ز کال پورې یوازې ۷۳۰ تنه تور پوستي ثبت شوي وو، چې دا شمېره د رايې ورکولو وړتيا لرونکو تور پوستو له ډلې له صفر اعشاريه پنځه سلنې څخه هم کمه وه. «د ايالت له شپېتو څخه په اوه ويشتو محلونو کې ان يو تور پوستی رايه ورکونکی هم نه و ثبت شویو په نهو نورو محلونو کې، يوازې يو رايه ورکونکی و». په شمالی کارولينا کې د دې چارې د ټوليز اغېز معنا دا وه چې له ۱۸۹۶ څخه تر ۱۹۰۴ز کال پورې د رايه ورکونکو له نوملړونو څخه تورپوستي په بشپړ ډول لرې کړای شوي وو. د دوی د غوړېدونکي منځنۍ طبقې وده بطي شوه. په شمالي کارولینا او نورو سويلي ايالتونو کې، په سياسي نظام کې تورپوستي له ورکېدو سره مخامخ شول. «د رايې  ورکولو څخه د بې برخې کېدو په يوه لسيزه کې، د سپين پوستو واکمنۍ هلو ځلو د شمالي کارولینا د سپين پوستو له ذهنونو څخه د تور پوستو د منځنۍ طبقې انځور پاک کړ». په الاباما کې لسګونه زره بې وزله سپين پوستي هم درايې  ورکولو له حق څخه محروم شول، که څه هم په لومړي سر کې قانون جوړوونکو له دوی سره ژمنه کړې وه، چې دوی به د نويو بنديزونو څخه سخت نه اغېزمن کېږي.^[۲۳][۲۴]سرچینې