د خرما (نخل) غوړي

انسانانو د خرما له غوړو څخه له ۵۰۰۰ کالو راهیسې ګټنه کړې. د ۱۸۰۰مې لسیزې په وروستیو کې لرغون پوهانو داسې یو جوهر کشف کړ چې له مخې یې دې پایلې ته ورسېدل د ابیدوس په مقبره کې د خرما د غوړیو مخنیه له میلاد څخه ۳۰۰۰ کلونو وړاندې ته رسېږي. ^[۹]

له افریقايي غوړې خرما (Elaeis guineensis) څخه ترلاسه کېدونکي غوړي له ډېر مهاله د لویدیځې او مرکزي افریقا په هېوادونو کې د اشپزۍ د معمولو غوړو په توګه کارول کېږي. هغه اروپايي سوداګر چې لویدیځې افریقا ته سوداګري کوي دغه ډول غوړي کله کله په اروپا کې د پخلي کولو په موخه پېري.

د بریتانیا د صنعتي انقلاب پر مهال د خرما غوړي د بریتانوي سوداګرو ترمنځ د ماشین آلاتو د غوړولو په موخه په اړتیا وړ توکو واوښتل. دغه غوړیو د لیویر برادرز (Lever Brothers؛ اوس مهال انلیویر) کمپنۍ د سن لایټ په نامه صابون او د امریکايي پالمولیو کمپنۍ په څېر د یو شمېر نورو کمپنیو د صابون د تولیداتو بنسټ جوړ کړ. ^[۱۰]

د ۱۸۷۰ زکال په شاوخوا کې د خرما غوړي د یو شمېر لویدیځو افریقايي هېوادونو له اصلي صادراتي توکو څخه وو، په داسې حال کې چې د ۱۸۸۰مې لسیزې پر مهال د اروپا په افریقايي مستعمرو کې د کاکاو کښت بیا د دغو غوړو له صادراتو څخه لومړی ځایګی ونیو. ^[۱۱][۱۲]

په خوړو کې ګټنه

د خرما د غوړو پام وړ اشباعي ماهیت لامل ګرځي چې دغه ډول غوړي د خونې په ګرمۍ کې هم جامد حالت غوره کړي، له همدې امله دغه ډول غوړي په ډېر کم لګښت په کوچو یا هایدروجنایز شوو نباتي غوړیو باندې اوړي او د خوږو توکو د اوړو یا هم پاخه شوو خوړو په څېر د هغه ډول ګټنې لپاره چې جامد غوړو ته اړتیا ولري کارول کېږي. د خرما غوړي د لویدیځې افریقا په یو شمېر خوړو لکه اګوسي سوپ او د بېنډیو په سوپ کې کارول کېږي. په هایدروجنیاز شوو غوړیو کې د ترانس غوړو له امله روغتیا ته اړوندې اندېښنې کېدای شي په غذايي صنایعو کې د خرما د غوړیو څخه د زیاتې ګټنې په برخه کې مرسته کړې وي. دغه غوړي ځینې مهالونه په یو شمېر خوړو کې د یوې جزیي مادې په توګه د غوا د شیدو د ځای نیونکي په توګه هم کارول کېږي. ^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]}

غیرخوراکي مصرفي تولیدات

د خرما له غوړیو څخه په پریمانه کچه د ځان پالنې او همدارنګه پاک کوونکو محصولاتو په جوړولو کې ګټنه کېږي، چې نږدې په هر ډول صابون، شامپو یا پاکوونکې مایع کې د قف کوونکي عامل په توګه کار ورکوي. د صابون، شامپو، سینګار توکو، او لوشنونو په ګډون د شخصي مراقبت د توکو شاوخوا ۷۰٪ برخه له داسې موادو جوړېږي چې د خرما غوړي په کې کارول شوي. ورته مهال د خرما د غوړیو د ترکیباتو لپاره له ۲۰۰ څخه زیات نومونه شتون لري چې په ۱۰٪ دغو نومونو کې د «پالم» کلمه شتون لري. ^[۱۷]

بایوماس او بایو سون توکي

د خرما له غوړیو څخه د میتایل ایستر او د هایدروکسیجنېټیډ (hydrodeoxygenated) بایو ډیزلو په تولید کې ګټنه کېږي. د خرما له غوړیو جوړ کېدونکي میتایل ایستر د ټرانس سټریفیکاسیون (transesterification) د بهیر په ترڅ کې رامنځته کېږي. د خرما د غوړیو بایو ډیزل له نورو تیلو سره ګډېږي څو د خرما د غوړو د بایو ډیزلو مخلوط رامنځته شي. د خرما د غوړیو بایو ډیزل د اروپا د اي ان ۱۴۲۱۴ (EN 14214) معیارونو لرونکو بایوډیزلو سره یو شان ځانګړنې لري. هایدروکسیجنېټیډ بایوډیزل له الکان او پروپان سره د غوړو د مستقیم هایدروجنولیزیز (hydrogenolysis) په ترڅ کې تولید کېږي. د خرما د غوړو څخه د تولید کېدونکو بایو ډیزلو تر ټولو لویه کارخانه په سنګاپور کې د نیسټ آیل په نامه (Neste Oil) ده چې د ۵۵۰ میلیونه یورو په لګښت په ۲۰۱۱ زکال کې جوړه شوه او په کال کې د خرما له غوړیو څخه ۸۰۰۰۰۰ ټنه هایدروکسیجنېټیډ بایوډیزل تولید کوي؛ د دغې کارخونې مصرفي د خرما غوړي له مالیزیا او اندونیزیا څخه واردېږي. ^{[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]}

اروپا ته د صادرېدونکو دغو غوړیو ډېره زیاته برخه په بایو ډیزلو اړول کېږي چې د ۲۰۱۸ زکال په لومړیو کې اروپا ته د دغو غوړیو ۴۰٪ صادرات له اندونیزیا او ۳۰٪ هم له مالیزیا څخه و. په ۲۰۱۴ زکال کې په اروپا کې شاوخوا نیمايي برخه د خرما غوړي د موټرو او ټېلرو د سون توکو په توګه کارول کېدل. له ۲۰۱۸ زکال وروسته اروپا ته د خرما د غوړیو نیمايي واردات د بایو ډیزلو په موخه کارول کېدل. د بایو ډیزلو په توګه د خرما له غوړیو څخه ګټنه له فوسیلي سون توکو څخه په زیاته کچه په هوا کې د کاربن د خپرېدو لامل ګرځي، د بېلګې لپاره «د اندونیزیا د خرما له غوړیو څخه تولید کېدونکي بایو ډیزل، د نړیوال کاربن ستونزه د دې پر ځای چې کمه یې کړي نوره یې هم زیاتوي».^{[۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]}

ورته مهال د اندونیزیايي خرما له غوړیو څخه د بایو ډیزلو د تولید د پروګرام لپاره زیات فشارونه شتون لري چې باید د خرما د غوړیو تولید زیات شي. اوس مهال د معمولي ډیزلو په پرتله د تېلو په پمپونو کې موجود بایو ډیزل (په بي ۳۰ مشهور) د ۳۰:۷۰ نسبت له مخې د خرما غوړي لري. د اندونیزیا دولت هوډ لري څو ۱۰۰٪ خالص بایو ډیزل (یا بي ۱۰۰) تولید کړي څو معمولي ډیزلو ته له اړتیا خلاص شي. د اندونیزیا دولت پخلی کړی چې د دغو اړتیاوو د پوره کولو په موخه د غوړې خرما د ونو د کښت لپاره د ۱۵ میلیونه هکتاره ځمکې خالي کولو ته اړتیا ده. ^[۲۸]

د خرما د پوستکو او همدارنګه د دغې ونې د څانګو په ګډون هغه اضافي عضوي مواد چې د خرما د غوړیو د تولید پر مهال پاتې کېږي کېدای شي د انرژۍ د تولید په برخه کې ترې ګټنه وشي. دغه اضافي مواد په داسې غونډوسکو اړول کېږي چې د بایو سون توکو په توګه ترې ګټنه کېږي. سربېره پر دې د خرما هغه غوړي د چې د یو شمېر خوراکي توکو د سره کولو په موخه کارول شوي وي، کېدای شي د بایو ډیزلو لپاره په میتایل ایستر واړول شي. په پخلي کې کارول شوي د خرما غوړي د پټرولیم ډیزلو په څېر د بایو ډیزلو د جوړولو په موخه په کیمیاوي بڼه تصفیه کېږي. ^[۲۹][۳۰]

د ټپونو په درملنه کې

د خرما غوړي د خپلو میکروب ضد اغېزو له امله تر ډېره پورې د ټپونو په درملنه کې هم کارول کېږي، خو څېړنې د هغو اغېز نه تائید کوي. ^[۳۱]