చక్రవర్తి (సంస్కృత పదం)

చక్రవర్తి (సంస్కృతం: రోమనైజ్డ్: చక్రవర్తిన్) భారతదేశ చరిత్ర, మతం , పురాణాలలో ఒక ఆదర్శ (లేదా ఆదర్శీకరించబడిన) సార్వత్రిక పాలకుడు. ఈ భావన భారత ఉపఖండం సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలు, కథన పురాణాలు , గాథలలో ఉంది. ^[1]చక్రవర్తిలో మూడు రకాలు ఉన్నాయి: చక్రవల చక్రవర్తి, నాలుగు ఖండాలను పరిపాలించే చక్రవర్తి (అనగా, విశ్వ చక్రవర్తి); ఆ ఖండాలలో ఒకదాన్ని మాత్రమే పరిపాలించే పాలకుడు ద్విప చక్రవర్తి , స్థానిక రాజుతో సమానమైన ఒక ఖండంలోని ఒక ప్రాంత ప్రజలను నడిపించే చక్రవర్తి ప్రపాద చక్రవర్తి. ^[2] ద్విప చక్రవర్తి ముఖ్యంగా మొత్తం భారత ఉపఖండాన్ని పరిపాలించిన వ్యక్తి (తమిళకం రాజులను ఎన్నడూ జయించనప్పటికీ మౌర్య సామ్రాజ్యం మాదిరిగా). ^[3] 175 చంద్రగుప్త మౌర్యుడు , అతని మనుమడు అశోకుడిని సూచిస్తూ, క్రీస్తుపూర్వం 4 నుండి 3 వ శతాబ్దం వరకు, ప్రారంభ మౌర్య సామ్రాజ్యం కాలం నుండి స్మారక చిహ్నాలలో చక్రవల చక్రవర్తి గురించి మొదటి ప్రస్తావనలు కనిపిస్తాయి.

చక్ర-వర్తిన్ అనే పదం బహువ్రీహి సమ్మేళన పదం, దీని అర్థం "చక్రాలు కదులుతున్న వ్యక్తి", దీని అర్థం "ఎవరి రథం ప్రతిచోటా అడ్డంకులు లేకుండా తిరుగుతుంది". దీనిని "ధర్మచక్రం ("ధర్మ చక్రం) ఎవరి ద్వారా తిరుగుతోంది" (సాధారణంగా బౌద్ధమతంలో ఉపయోగిస్తారు) అనే అర్థంలో "చక్రం ఎవరి ద్వారా కదులుతుంది" అనే అర్థంలో "వాయిద్య బహువ్రీహి" గా కూడా విశ్లేషించవచ్చు. టిబెటన్ సమాన పదం "చక్రం ద్వారా నియంత్రించే రాజు" అని అర్థం.

బౌద్ధమతంలో, చక్రవర్తి అనేది బుద్ధుని లౌకిక ప్రతిరూపం. ఈ పదం లౌకిక , ఆధ్యాత్మిక రాజరికం , నాయకత్వానికి వర్తిస్తుంది, ముఖ్యంగా బౌద్ధం , జైన మతంలో. హిందూ మతంలో, చక్రవర్తి ఒక శక్తివంతమైన పాలకుడు, అతని ఆధిపత్యం మొత్తం భూమికి విస్తరించింది. రెండు మతాలలో, చక్రవర్తి ధర్మాన్ని నిలబెట్టాలని భావిస్తారు, వాస్తవానికి "(ధర్మం యొక్క చక్రం) తిప్పేవాడు".

చక్రవర్తి భారతీయ భావన తరువాత దేవరాజ భావనగా పరిణామం చెందింది - రాజుల దైవిక హక్కు - దీనిని ఆగ్నేయాసియాలోని భారతీయీకరించిన హిందూ-బౌద్ధ రాజ్యాలు భారతదేశం నుండి వారి ఆస్థానాలకు నియమించిన హిందూ బ్రాహ్మణ పండితుల ద్వారా స్వీకరించాయి. దీనిని మొదట మజాపాహిత్ వంటి జావానీస్ హిందూ-బౌద్ధ సామ్రాజ్యాలు స్వీకరించాయి; వాటి ద్వారా ఖ్మేర్ సామ్రాజ్యం , తరువాత థాయ్ రాజులచే పాలించబడింది