వ్యాయోగము

ఈ దశ రూపకాలు పది రకాలు;^[1]

1. నాటకము
2. ప్రకరణము
3. భాణము
4. ప్రహసనము
5. డిమము
6. వ్యాయోగము
7. సమవాకారము
8. వీధి
9. అంకము
10. ఈహామృగము

ఇది ఏకాంత పరిమితమైన రైపకం. దీనిలో వస్తువు ప్రఖ్యాతం. నాయకుడు కూడా ప్రఖ్యాతుడుగా ఉంటాడు. స్త్రీ పాత్రలు తక్కువగా ఉంటాయి. ఇతివృత్తం ఒక రోజులో జరిగినదై ఉంటుంది. వ్యాయోగంలో రాజర్షి నాయకుడుగా ఉంటాడు. వీర రౌద్ర రసాలతో కూడి ఉంటుంది. యుద్ధం, సంఘర్షణలు దీనిలో చోటు చేసుకుంటాయి.

ఉదా: సింగభూపాలుని ధనుంజయ విజయము ధర్మసూరి నరకాసుర విజయము మొదలైనవి.

• వ్యాయోగము, నాటక విజ్ఞాన సర్వస్వం, పొట్టి శ్రీరాములు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం ప్రచురణ, హైదరాబాదు, 2008., పుట. 577.