Майотта
Майотта ( фр. Mayotte, комор. Маоре ) - диңгез аръягы төбәге ( фр. région d’outre-mer ) һәм шул ук вакытта Франциянең диңгез аръягы департаменты ( département d’outre-mer, яки DOM ) (2011 елның 31 мартыннан). 1976 елдан башлап, бу төбәк Франция һәм Коморлар арасында бәхәсле территория булып тора, конституциясе нигезендә Майотта автономияле утрау статусына ия. Берләшкән Милләтләр Оешмасы Генераль Ассамблеясе Коморлар Утравы Союзының Майотта (Маоре) утравына хокукларын таный[4][5] .
| Майотта | |
| Байрак[d] | |
.svg) |  |
.jpg) | |
| Кыскача исем | 🇾🇹 |
|---|---|
| Демоним | maoresi |
| Рәсми тел | француз теле, Maore[d] һәм Буши[d] |
| Дөнья кисәге | Африка |
| Дәүләт | .svg){kind=small} Франция[1] |
| Башкала | Мамуцу[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Франция һәм South Indian Ocean Defense and Security Zone[d] |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 һәм Indian/Mayotte[d][2] |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Һинд океаны[1] |
| Территориясенә дәгъва итә | Комор утраулары |
| Иң көнчыгыш ноктасы | 12°47′04″ к. к. 45°18′00″ кч. о. |
| Иң төньяк ноктасы | 12°38′12″ к. к. 45°01′37″ кч. о. |
| Иң көньяк ноктасы | 13°01′13″ к. к. 45°13′39″ кч. о. |
| Иң көнбатыш ноктасы | 12°38′40″ к. к. 45°01′06″ кч. о. |
| Геомәгълүматлар | Data:Mayotte.map |
| Иң югары ноктасы | Benara[d] |
| Халык саны | 320 901 (гыйнвар 2024)[3] |
| Акча берәмлеге | евро |
| Нәрсә белән чиктәш | Комор утраулары һәм Мадагаскар |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң[d] |
| Кулланылган тел | Суахили, Maore[d], малагаси теле, Буши[d] һәм француз теле |
| Мәйдан | 374 км² |
| Рәсми веб-сайт | mayotte.fr |
| Югары дәрәҗәле Интернет домены | .yt[d] |
.svg) | |
 | |
 | |
| Тема җәгърафиясе | География Майотты[d] |
| Һәйкәлләр исемлеге | Q3252129? |
| Феноменның икътисады | экономика Майотты[d] |
| Феноменның демографиясе | demographics of Mayotte[d] |
| Илнең телефон коды | +262 |
| Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны | 112[d] |
| Номер тамгасы коды | 976 |
 | |
 Майотта Викиҗыентыкта | |
Төбәк Мозамбик бугазында, Һинд океанының көнбатыш өлешендә, төньяк Мозамбик белән төньяк Мадагаскар арасында урнашкан.
Төп утрау, Майотта (Маоре)[6], кечерәк Паманзи утравыннан[7] һәм тагын берничә кечкенә утраулардан тора. Географик яктан Коморлар утравына карый.
Төбәк мәйданы — 376 км², халкы 246 489 кеше (2016), тыгызлыгы 657 кеше./км², җан башына ППС буенча €9100 (2015) туры килә.
- Валюта - Евро ( EUR, код 978 ).
- Вакыт зонасы - UTC +3.
- Телефон коды - 262.
- Интернет домен - .yt
- ISO коды - YT
География
Төп утрау Майотта (Maore) , Бу геологик борынгы Коморлар составында, озынлыгы 39 км, киңлеге 22 км, иң югары ноктасы Бенара тавы ( фр. Mont Bénara, 660 м). Вулкан барлыкка килү сәбәпле, кайбер өлкәләрдә туфрак шактый уңдырышлы. Утрауның күпчелек өлешен әйләндереп алган мәрҗән рифы балык белән тәэмин итә һәм җирле корабларны саклый.
Паманзида урнашкан Дзаудзи шәһәре (фр. Dzaoudzi 1968 елга кадәр Коморлар утравының башкаласы була. Майотта Коморлар Утравыннан аерылган Һинд океаны комиссиясенең мөстәкыйль әгъзасы (ингл. Indian Ocean Commission (COI).
Климаты
Майотта тропик диңгез климатына ия. 2 сезон аерылып тора: дымлы һәм җылы-ноябрьдән апрельгә кадәр, коры салкынча-калган айларда. Һаваның уртача температурасы +24 °С алып +27°C кадәр, һәм эсселектә +36 ° C ка җитә. Еллык уртача яңгыр 1100 мм үзәктә 3000 мм га кадәр тау битләрендә һәм яр буйларында. Нисби дым 85% ка кадәр.
Тарих
1500 еллар тирәсендә Коморларда гарәпләр урнаша, Маоре яки Маути солтанатына нигез салганнар (соңрак французлар Майотта дип аңлаталар).
1503 елда Майоттага Португалия сәяхәтчеләре төшә, ләкин алар монда беркайчан да колония булдырмый.
1832 елда утрауларны Мадагаскар патшасы яулап ала; 1833 елда күрше Мвали солтанаты тарафыннан яулап алынган; 1835 елның 19 ноябрендә алар Ндзувани Солтанаты контроле астында була, ләкин 1836 елда соңгы җирле солтан җитәкчелегендә кабат бәйсезлек ала.
Майотта 1843 елда калган Коморлардан күпкә алдарак (1886—92) Франциянең протекораты була.
1909 елдан Коморлар Франциянең колониясенә әверелә (1912 елдан - Мадагаскар колониясе составында).
1946-нчы елда Мадагаскардан аерылган Коморлар Франциянең диңгез аръягы территориясе статусын ала.
1961-нче елда Депутатлар палатасы (җирле парламент), җирле халыктан хөкүмәт советы (җирле үзидарә) төзелә. Жирле партияләр төзелә. 1962 елдан Майоттада мaore Халык хәрәкәте эшли, ул утрау өчен Франциянең диңгез аръягы департаменты статусын таләп итә.
1968 елдан башлап Франция карамагында бары тик финанс, оборона, Коморлар утрауларының тышкы мөнәсәбәтләре мәсьәләләре генә кала.
1974 елның декабрендә Коморлар бәйсезлеге турындагы референдумда архипелагда яшәүчеләрнең күпчелеге уңай чыгыш ясады. Шуларның Анжуан, Гранд-Комор һәм Мохели утрауларында яшәүчеләрнең 96% аның Франциядән аерылуын якладылар, һәм Майот утравы халкының 64% каршы булды. 1975 елның ноябрендә Коморлар БМО дүрт утрауның бер өлеше кебек бердәм дәүләт буларак кабул ителә. Франция, Коморларның бәйсезлеген танып, Майоттаны берьяклы рәвештә үзенең "территориаль берәмлеге" статусы итеп беркетә.
1976 елда Коморлар Утраулары бәйсезлек алганнан соң, Франция Берләшкән Милләтләр Оешмасының Иминлек Советы Берләшкән Милләтләр Оешмасы Майоттага бәйсезлек бирү резлюциясенә вето салды, моны утрауда референдум нәтиҗәләре белән дәлилләде, (аны бөтен архипелагтан аерып күрсәтте). Референдум нәтиҗәләре Майотта халкының, бигрәк тә җирле христианнарның бу утрау Комор утрауларында игълан ителгән ислам дәүләтенең бер өлеше китүеннән курку белән бәйле иде (1978 елның октябрендә) . Коморларның позициясе, гомумән, архипелаг буенча референдумның йомгаклау нәтиҗәләренә нигезләнгән иде. 1979 елның 6 декабрендә Берләшкән Милләтләр Оешмасы Генераль Ассамблеясы Коморлар дәүләтенең Майотта (Маоре) утравына хокукларын таныды[8] [5] .
2009 елның 29 мартында Майотта утравында яшәүчеләр күпчелек тавыш белән утрауның Франция департаменты булуы өчен тавыш бирде. Тавыш бирүдә катнашкан Майотта халкының 95,2 % сайлаучыларның 61 % уңай тавыш бирде.
Майотта департамент статусын тулысынча 2011 елның 31 мартында алды һәм, шул рәвешле, Франциянең 101нче департаменты булды.
«Департаментлаштыру» социаль һәм салым системаларын киметүне, җир кадастрын булдыруны, Майотта Граждан кодексын яңадан карауны һәм коррекцияләүне күздә тота. Дәүләт секретаре Ива Жего (Yves Jego) бәяләвенчә, тулы интеграция 20-25 ел дәвам итәчәк һәм 200 миллион еврога төшәчәк. Франциянең диңгез аръягы департаментына әйләндерү утрау кешеләренең яшәү рәвешендә кискен үзгәрешләр кертәчәк. Аларга күпхатынлылыктан баш тартырга туры киләчәк, моннан тыш, мөселман судьяларының, яки "кади" вәкаләтләре сизелерлек кыскартылачак.
Коморлар Утравы берлеге хакимияте вәкилләре Майоттадагы референдумга сагаеп карый, бу аларны бөтен Коморларның бердәм дәүләтен булдыру мөмкинлегеннән мәхрүм итә. Алар Францияне колониаль сәясәт алып баруда гаеплиләр.
Коморлар Майотта (Маоре) утравына үзләренең дәгъваларын саклыйлар, аны аерылгысыз өлеш һәм Коморлар Утравы Союзы дәүләтенең 4 автономияле утрауларның берсе дип саныйлар[9] .
Сәяси төзелеш
Майотта Франция президенты билгеләгән префект белән идарә итә.
Генераль Совет бар (19 әгъза, 3 ел саен халык тарафыннан сайлана).
Майотта халкы Франциянең 1 сенаторын һәм Франция Милли Ассамблеясенең 1 әгъзасын сайлый.
Сәяси партияләр:
- Маорелар федерациясе - Генераль Советта 9 урын;
- Майотта департаменты статусы өчен хәрәкәт - 6 урын;
- Яңартылган Майотта Коммунистлар партиясе - 2 урын;
- Маорелар халкы хәрәкәте - 1 урын;
Генераль Советта шулай ук 1 бәйсез сул бар.
Генераль Советта тәкъдим ителмәгән партияләр - Социалистик Партия (ФСПның җирле бүлеге), Демократия Альянсы, Демократик Фронт, Француз Демократиясе өчен Союз.
Административ бүленеш
Административ яктан Майотта 17 коммунага бүленә:
| Картада № | Коммуналар (русса) | Коммуналар (фр.) | Код INSEE | Почта индексы | Халкы, кеше (2012) | Мәйдан, км² |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Дзаудзи | Dzaoudzi | 97608 | 97610 | Калып:СЧТ | 6,66 |
| 2 | Памандзи | Pamandzi | 97615 | 97610 | Калып:СЧТ | 4,29 |
| 3 | Мамудзу | Mamoudzou Momoju | 97611 | 97600 | Калып:СЧТ | 41,94 |
| 4 | Дембени | Dembéni | 97607 | 97660 | Калып:СЧТ | 38,80 |
| 5 | Бандреле | Bandrélé | 97603 | 97620 | Калып:СЧТ | 36,46 |
| 6 | Кани-Кели | Kani-Kéli | 97609 | 97625 | Калып:СЧТ | 20,51 |
| 7 | Буэни | Bouéni | 97604 | 97620 | Калып:СЧТ | 14,06 |
| 8 | Широнги | Chirongui | 97606 | 97620 | Калып:СЧТ | 28,31 |
| 9 | Сада | Sada | 97616 | 97640 | Калып:СЧТ | 11,16 |
| 10 | Уангани | Ouangani | 97614 | 97670 | Калып:СЧТ | 19,05 |
| 11 | Шикони | Chiconi | 97605 | 97670 | Калып:СЧТ | 8,29 |
| 12 | Цингони | Tsingoni | 97617 | 97680 | Калып:СЧТ | 34,76 |
| 13 | Мцангамужи | M'tsangamouji | 97613 | 97650 | Калып:СЧТ | 21,84 |
| 14 | Акуа | Acoua | 97601 | 97630 | Калып:СЧТ | 12,62 |
| 15 | Мцамборо | Mtsamboro | 97612 | 97630 | Калып:СЧТ | 13,71 |
| 16 | Бандрабуа | Bandraboua | 97602 | 97650 | Калып:СЧТ | 32,37 |
| 17 | Кунгу | Koungou | 97610 | 97600 | Калып:СЧТ | 28,41 |
| Всего | 212 645 | 374,24 |
Халык
Халык - 246 489 (2016).
Халык тыгызлыгы 657 кеше/ км²;
Еллык үсеш - 3,2% (дөньяда 8 нче урын);
Бала тудыру - 1000гә 38,8 (бала табу дәрәҗәсе - хатын-кызга 5,4 бала туу);
Үлем дәрәҗәсе - 1000гә 7,1;
Урта гомер озынлыгы - ирләр өчен 61 яшь, хатын-кызлар өчен 66 яшь.
Этник состав - коморлар яки маоре (Малагаси һәм негрлар белән кушылган гарәп токымнары).
Телләр - коморлар теле ( маоре диалекты) ботагы кебек Суахили ; Куаклар ; француз (рәсми) телендә халыкның якынча 35% сөйләшә.
Диннәр - мөселманнар 97%, христианнар (күбесенчә католиклар) 3%.
Икътисад
Акса берәмлеге — евро
2015 елда Майоттаның номиналь эчке тулаем продукты (ВВП) 2,25 млрд евро тәшкил итте[10], сатып алу сәләте паритеты буенча-2,1 млрд евро[11] . Шул ук елда җан башына туры килгән тулаем эчке продукт 9800 евро тәшкил иткән[12], ә ППС буенча 9100 евро[13], бу күрше Коморларга караганда якынча 7 тапкыр күбрәк, һәм шул ук чорда Франция метрополиясенең уртача күрсәткече якынча 4 тапкыр кимрәк.
Төп икътисади эшчәнлек - авыл хуҗалыгы һәм балык тоту өлкәсендә. Майотта үзен азык-төлек белән тәэмин итми һәм аны аны сәнәгать товарлары, ягулык һ.б. кебек импортлый. Экспорт бик зур түгел- нигездә хуш ислеләр (ваниль һәм иланг-иланг), копра, кокослар. Утрауның ерак булуы аркасында туристик бизнес үсеше авыр. Майотта бюджеты Франциядән шактый финанс дотацияләре белән тәэмин ителә[14].
