Ysländischi Sproch

Ysländisch isch äng mit em Altnorwegische verwandt. Sälli hät sich sit em 14. Johrhundert agfange verändere und isch zum moderne Norwegisch worre, Ysländisch isch aber durch sini isolierti Lag eso blybe. Di gschrybeni Sproch hät e langi Tradition, di älteste Beleg chömme uss em 11. Johrhundert. Im 12. Johrhundert hän d Ysländer zämme mit em Christetum au s latynische Alphabet übernoh. Mer verwändet d Büechstabe <c, q, w, z> nümmi, hät aber d Zeiche <ð, Þ> ygfiehrt.

Wyl Ysland als Insle vo de andere Länder zimlig isoliert isch, hät sich d Sproch sit em 12. Johrhundert nit verändert; Ysländer chönne d Schrifte uss derre Zit immer no läse. D Ussproch hät sich aber im 15. bis 16. Johrhundert stark verändert.^[1][2]

S ysländische Alphabet bstoht uss 32 Büechstabe. Des sin vor allem latynischi, woby c, q, w, z nit brucht werre. Usserdem chömme alli Vokal (a, e, i, o, u, y) au mit me Akzänt Akut vor. Anderi Sunderzeiche sin <ð, þ, æ, ö>. S Zeiche <þ> chunnt uss em Rune-Alphabet. In de alphabetische Ordnig chunnt s <ð> noch em <d>, <þ, æ, ö> werre in gnännter Reihefolg am Änd vom Alphabet ygordnet. <á, é, í, ó, ú, ý> chömme noch de entsprechende Büechstabe ohni Diakritikum.

Konsonante

Ysländisch underscheidet zwüsche aspirierte, präaspirierte und stimmhafte Konsonante (vgl. Tabälle). Sogar d Nasale wyse de Kontrascht uff, was sunscht sälte isch.

Vokal

In unbetonte Silbe sin Vokal immer chürzer wie in de betonte. Si trette aber au in betonte Silbe in drei Fallgruppe uff:

1. Am Änd vo eisilbige Wörter
2. Vor numme einem Konsonant
3. Vor de Konsonanteverbindige [pr tr kr sr], [pj tj sj] oder [tv kv]

E Merchmol vom Ysländische isch de Wortschatz. Ysländisch übernimmt numme wenigi Främdwörter; s hät sit 1964 e Komitee, wo d Entwicklig vo de Sproch beobachtet und kontrolliert und wo au neui Wörter «usdänggt». Di neue Wörter baue meistens uff em ursprünglige Wortschatz uff, so wird z. B. s Wort «Computer» zu tölva, wo eigentlig «Zällwerch» bedütet, s Delefon wird síma («Droht») gnännt.

Im Ysländische chönne Pronome, Subschtantiv, Verbe, Adjektiv und Zahlwörter uff vyli Arte flektiert werre. Säll cha bim Lerne vo de Sproch zu Schwyrigkeite fiehre.

Wie uff (Hoch-)Dütsch chönne Pronome in vier Fäll (Nominativ, Akkusativ, Dativ, Genitiv) stoh. S git im Singular und im Plural jewyls drei Persone, di dritti Person wird im Singular und im Plural in drei Gschlächter uffdeilt (Maskulinum, Femininum und Neutrum).

Genau wie d Pronome chönne au d Nome in drei Gschlächter, vier Kasus sowie in Singular oder Plural stoh. S git insgsamt vier Deklinationsmuster:

Bi de Verbe wird zwüsche starche und schwache Verbe underschyde. E baar Verbe schwanke zwüsche denne beide Gruppe. In de Konjugation sin di beide wichtigste Gruppe d a-Chlass und d i-Chlass. Abhängig vo de Chlass wird e Suffix aghänkt. Näbe de a- und de i-Chlass (au W4 und W3 gnännt) git s d Gruppe W1, wo im Präsens Plural und im Präteritum e „j“ bzw. „d“ vor d Ändig kriege.

Adjektiv werre noch Fall, Azahl und Gschlächt dekliniert. Im Plural sin d Ändige vom Dativ und em Genitiv yheitlig.^[3]

D Wikipedia uff Ysländisch
S Wiktionary uff Ysländisch — e freis Wörterbüech
Wikinews uff Ysländisch — Aktuälli Nochrichte
Wikisource uff Ysländisch — Quälletekscht
Wikibooks uff Ysländisch — Lern- und Lehrmaterialie

 Commons: Ysländischi Sproch – Sammlig vo Multimediadateie