Криптон
Криптон (лат. Krypton, Crypton, Kr) — Менделеевтың периодик таблицаһының 4-се осоро, 18-се төркөм элементы. Тәртип номеры — 36. Криптон — инерт бер атомлы газ, төҫө, тәме һәм еҫе юҡ. Атом массаһы элементы 83,798(2)
| Криптон | |
 | |
| Масса | 83,798 ± 0,002 массаның атом берәмеге[1] |
|---|---|
| Кем хөрмәтенә аталған | сокрытие[d][2] |
| Асыусы йәки уйлап табыусы | Уильям Рамзай[d] һәм Траверс, Морис Уильям[d] |
| Асыу датаһы | 1898 |
| Табылыу урыны | Бөйөк Британия |
| Элемент символы | Kr[3] |
| Химик формула | Kr[4] |
| Каноническая формула SMILES | [Kr][4] |
| Атом һаны | 36[5] |
| Электронная конфигурация | 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p⁶ 3d¹⁰ 4s² 4p⁶ һәм [Ar] 3d¹⁰ 4s² 4p⁶ |
| Электр кирелеге | 3 |
| Стандартная молярная энтропия | 164 ± 0,05 Дж / (моль·К)[6] |
 Криптон Викимилектә | |
Символы
Криптон элементының символы — Kr (Криптон тип уҡыла).
Тарихы
Криптон 1898 йылда инглиз химиктары Уильям Рамзай һәм Морис Траверс тарафынан табылған[7]. Улар һауанан кислородты, азотты, аргонды сығарып бөткәндән һуң спектраль ысул менән ике газ тороп ҡалыуын асыҡлай: криптон (грек. κρυπτός — «йәшерен», «сер һаҡлаусы») һәм ксенон («ят», «ғәҙәттән тыш») булып сыға улар.
Тәбиғәттә
Атмосфера һауаһында күләме буйынса 1,14·10-4%, атмосферала дөйөм запасы 5,3·1012м³. 1 м³ һауала яҡынса 1 см³ криптон бар.
Һауанан криптон алыу бик күп энергия талап итә.
Йыһанда криптон һәм водород нисбәте даими булып ҡала. Бынан йондоҙҙар араһындағы матдә криптонға бай тигән һығымта яһарға мөмкин[8]. Шулай уҡ 0503-289 RE һанлы аҡ кәрләлә криптон табыла. Ул Ҡояштағыға ҡарағанда 450 тапҡыр артыҡ булып сыға, әммә әлегә тиклем бының сәбәптәре билдәһеҙ[9].
Физик үҙенсәлектәре
Криптон — инерт газ, төҫһөҙ, тәме булмаған һәм еҫһеҙ (6 атмосфера баҫым яһағанда хлороформға оҡшаған киҫкен еҫле булып китә[10]). Тығыҙлығы стандарт шарттарҙа 3,745 кг/м3 (һауанан 3 тапҡыр ауыр). Нормаль һауа баҫымында криптон 119,93 (-153,415 °C) температурала һыуға әйләнә, 115,78 (-157,37 °C) температурала ҡата. Шулай итеп, ул шыйыҡ фазала яҡынса дүрт градус температура арауығында ғына йәшәй.
Диамагнит үҙенсәлекле. Магнитҡа һиҙгерлеге −2,9·10−5. Полярлашыу 2,46·10−3 нм3.
Ионлашыу энергияһы 13,9998 эВ (Kr0 → Kr+), 24,37 эВ (Kr+ → Kr2+).
Биологик әһәмиәте
Криптондың тере организмға тәьҫире насар аңлашыла. Уны водолаздар эшендә тын алыу ҡатнашмалары составында һәм ҡан баҫымы юғары булғанда анестезия сараһы булараҡ файҙаланыу мөмкинлектәре тикшерелә.[11].
Физиологик тәьҫире
3,5 атмосфера баҫымы аҫтында криптонлы газ ҡатнашмаларын һулағанда наркотик эффекты күҙәтелә[12].
Иҫкәрмә
Әҙәбиәт
- Криптон// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 13-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Һылтанмалар
- Криптон//Большая российская энциклопедия(недоступная ссылка)
- Химическая энциклопедия / Редкол.: Кнунянц И.Л. и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2 (Даф-Мед). — 671 с. — ISBN 5-82270-035-5.
- Программа физик тәжрибәһе менән криптон пелийҙы «Галилео» (сайтына YouTube)
- [www.mining-enc.ru/k/kripton/ Криптон] сайтында «тау энциклопедияһы»
- Криптон н Webelements
- Химик элементтарҙың популяр китапхана Криптон