Үтә бейек йорттар

Үтә бейек йорттар (ингл. skyscraper) — кешеләргә йәшәү һәм хеҙмәт урындары булдырыу өсөн төҙөлгән донъялағы иң бейек йорт-биналар, манаралар.

Уларҙың минималь бейеклеге күпме булырға тейешлеге бөгөн дә бәхәс тыуҙыра. АҠШ һәм Европала минималь бейеклеге 150 м йәки 500 фут булған йорттарҙы үтә бейектәр рәтенә индерәләр^[1].

300 метрҙан бейек биналар үтә бейек йорттар тип атала^[2].

Иң бейек йорттарҙың бейеклеген иҫәпләгәндә теле— һәм радиоманаралар оҙонлоғо бында кермәй.

Бина бейеклеген үлсәүҙәге өс критерий:

бинаның конструктив бейеклеге.
өҫтәге ҡатҡа хәтле .
антенна(һ.б.) осонаса.

Төп критерий булып — 1-се тора.

19-сы быуатҡа ҡәҙәре бейек биналар һирәк төҙөлгән.

2011 йылдың октябренә донъяла 150 метрҙан бейек 2490 бейек ҡоролма иҫәпләнә^[3].

Беренсе иң бейек ҡоролма

Иң беренсе бейек ҡоролма булып 1985 йылда төҙөлгән Чикаголағы The Home Insurance Building иң бейек бина һанала. Ул 1931 йылға хәтле була. Башта ул 42 метрлы һәм 10 ҡатлы булып төҙөлә, ә 1891 йылда тағын ике ҡат өҫтәлә (бейеклеге 55 метрға етә). Проект авторы — Уильям Ле Барон Дженни. Ул бина төҙөүҙә беренсе булып каркастар ҡуллана.

Иң бейек 10 ҡоролма

Ерҙәге иң бейек 10 ҡоролма

Исеме	Ҡала	Бейеклеге, м	Ҡаттар	Төҙөлөү йылы
Бурдж Халифа	Дубай	828	163	2009
Шанхай башняһы	Шанхай	632	128	2014
Абрадж аль-Бейт	Мәккә	601	120	2012
Халыҡ-ара сауҙа үҙәге 1	Нью-Йорк	541,3	104	2013
Тайбэй 101	Тайбэй	508	101	2004
Шанхай бөтә донъя сауҙа үҙәге	Шанхай	492	101	2008
Халыҡ-ара коммерция үҙәге	Гонконг	484	108	2010
Петронас-1	Куала-Лумпур	452	88	1997
Петронас-2	Куала-Лумпур	452	88	1997
Наньцзин Гринлэнд аҡса үҙәк	Нанкин	316,6	66	2010

Ҡитғалар буйынса иң бейек ҡоролма

Континент	Исеме	Ҡала	Бейеклеге, м	Ҡаттар	Төҙөү йылы
Австралия һәм Океания	Q1	Австралия, Голд-Кост	323	78	2005
Азия	Дубай манараһы	, Дубай	828	163	2009
Африка	Карлтон Сентр Офис Тауэр (инг.)баш.	КАР, Йоханнесбург	223	50	1973
Европа	Меркурий Сити Тауэр	Рәсәй Федерацияһы, Мәскәү	339	75	2013
Төньяҡ Америка	Халыҡ-ара сауҙа үҙәк 1	АҠШ, Нью-Йорк	541,3^[4]	105	2013
Көньяҡ Америка	Парке Сентраль Торре Эсте (инг.)баш.	Венесуэла, Каракас	225	56	1979

Тарихи иң бейек ҡоролмалар

Исеме	Төҙөлөү йылы	Ҡала	Статусы	Бейеклеге (м)	ҡаттары
Хоум-иншуранс-билдинг	1885	АҠШ Чикаго	1931 йылда емерелә	55	12
Уорлд билдинг	1890	АҠШ Нью-Йорк	1955 йылда емерелә	94	20
Манхэттен Лайф иншуренс билдинг (инг.)баш.	1894	АҠШ Нью-Йорк	1930 йылда емерелә	106	18
Парк Роу билдинг (инг.)баш.	1899	АҠШ Нью-Йорк	әле лә бар	119	30
Зингер билдинг (инг.)баш.	1908	АҠШ Нью-Йорк	1968 йылда емерелә	187	47

Метрополитан Лайф Тауэр	1909	АҠШ Нью-Йорк	әле лә бар	213	50
Вулворт билдинг	1913	АҠШ Нью-Йорк	әле лә бар	241	60
Трамп билдинг	1930	АҠШ Нью-Йорк	әле лә бар	283	71
Крайслер билдинг	1930	АҠШ Нью-Йорк	әле лә бар	319	77
Эмпайр Стейт билдинг	1931	АҠШ Нью-Йорк	әле лә бар	381,3	102

Бөтә донъя сауҙа үҙәге (1-се манара)	1972	АҠШ Нью-Йорк	2001 йылда емерелә	417	110
Сирс-Тауэр (хәҙер Уиллис-тауэр)	1973	АҠШ Чикаго	әле лә бар	443,2	110
Петронас-Тауэрс	1998	Малайзия Куала-Лумпур	әле лә бар	451,9	88
Тайбэй 101	2004	Ҡытай Республикаһы Тайбэй	әле дә бар	508	101
Бурдж Халифа	2009	Дубай	әле дә бар	828	163