Баі за Кабані

17 верасня 2014 года, пасля захопу стратэгічна важнага моста праз Еўфрат, сілы ІДІЛ пачалі маштабнае наступленне на курдскія тэрыторыі на поўначы Сірыі, з выкарыстаннем цяжкага ўзбраення (танкаў і артылерыі). Ужо ў першы ж дзень яны змаглі захапіць 21 вёску ў ваколіцах Айн-эль-Араба, а яшчэ праз дзень змаглі падысці да горада на 20 кіламетраў. У выніку гэтага наступлення тысячы курдаў былі вымушаны бегчы ў Турцыю^[11].

Па стане на 5 кастрычніка 2014 года, пад кантролем ІДІЛ знаходзіліся ўсе курдскія вёскі ў ваколіцах Айн-эль-Араба (больш за 350), сам горад цалкам акружаны. У яго наваколлі працягваліся інтэнсіўныя баі, а ўсе заходнія журналісты былі эвакуяваны^[12].

У той жа дзень Арына Міркан, удзельніца атрада YPJ (жаночы аналаг атрадаў самаабароны YPG), падарвала сябе паблізу пазіцый ІДІЛ на ўсходзе ад Айн-эль-Араб, забіўшы некалькі баевікоў. Гэта першы вядомы выпадак выкарыстання смяротніц сірыйскімі курдамі за ўвесь час канфлікту ў Сірыйскай Курдыстане^[13].

Спроба штурму горада 6 кастрычніка 2014 г.

6 кастрычніка, пасля захопу стратэгічна важнай вышыні Містэнур, баевікі ІДІЛ пачалі абстрэл горада з цяжкай артылерыі, затым распачалі спробу ўвайсці ў Кабані адразу з трох бакоў. Асія Абдула, са-старшыня PYD, якая знаходзілася на той момант у горадзе, заявіла ў інтэрв’ю карэспандэнтам BBC, што Айн-эль-Араб, у якім на той момант яшчэ заставаліся тысячы мірных жыхароў, акружаны з усіх бакоў, і калі варожыя сілы і не будуць спынены, кровапраліцце абяцае быць вялікім^[14]. На адным з будынкаў на ўсходняй ускраіне горада з’явіўся чорны сцяг, які нагадвае сцяг ІДІЛ^[15]. Тым не менш, курдскім атрадам самаабароны ўдалося спыніць прасоўванне ІДІЛ унутр горада; не менш за 20 баевікоў загінулі^[16].

На наступны дзень баі аднавіліся адначасова на ўсіх трох кірунках, пасля вельмі кароткага зацішша. Прадстаўнікі YPG абверглі паведамленні аб тым, што частка горада захоплена ісламістамі (раней паведамлялася, што ІДІЛ узялі пад кантроль частку прамзоны і два квартала горада), але прызналі, што ісламісты кантралююць асобныя будынкі на ўскраінах горада, вакол якіх ідуць жорсткія баі. Па дадзеных з той жа крыніцы, у ноч з 6 на 7 кастрычніка ў паўднёвых ускраін горада было знішчана не менш за 35 баевікоў ІДІЛ. Той жа ноччу ў многіх гарадах Турцыі прайшлі масавыя акцыі пратэсту супраць неўмяшання краіны ў сітуацыю вакол Айн-эль-Араба^[17].

Днём 7 кастрычніка, па паведамленнях BBC, працягваліся авіяўдары па пазіцыях ІДІЛ вакол горада; тым не менш, прэзідэнт Турцыі Рэджэп Таіп Эрдаган адзначыў, што гэтых мер па-ранейшаму недастаткова для таго, каб прадухіліць падзенне Кабані. Таксама паведамлялася, што ў сутыкненнях з паліцыяй на пракурдскай дэманстрацыі ў турэцкім горадзе Варто загінуў адзін пратэстуючы^[18]. У той жа дзень у будынак Еўрапарламента ў Брусэлі прарваліся не менш за сотню курдскіх актывістаў, якія патрабавалі неадкладных дзеянняў сусветнай супольнасці ў абарону насельніцтва Айн-эль-Араба. Раней каля 60—70 пратэстуючых прарваліся ў будынак парламента Нідэрландаў у Гаазе^[19]. Сотні чалавек выйшлі на дэманстрацыі ў падтрымку сірыйскіх курдаў і ў Лондане^[20]. У двух рэгіёнах Турцыі з-за пратэстаў быў уведзены каменданцкі час^[21]. Па стане на канец дня 10 кастрычніка 2014 года, у гэтых беспарадках загінуў 31 чалавек, 351 пацярпеў, больш за тысячу затрымана. На думку намесніка кіраўніка аддзялення Партыя справядлівасці і развіцця (Турцыя) Дзіярбакыр Месны Шымшека, Турцыя не будзе аказваць дапамогі курдам, нягледзячы на ​​пратэсты^[22]. Тым часам, па звестках ад SOHR, баевікі ІДІЛ змаглі ўзяць пад кантроль каля 40% тэрыторыі Айн-эль-Араба, у тым ліку штаб-кватэру курдскіх сіл самаабароны^[23].

На думку назіральнікаў, на 12 кастрычніка 2014 г. спробу штурму горада можна лічыць адбітай^[24]. Тым не менш, баевікі ІДІЛ па-ранейшаму кантралявалі амаль палову тэрыторыі Кабані і чакалі прыбыцця падмацаванняў для новай спробы штурму.

Контрнаступленне курдаў

Увечары 15 кастрычніка і ў ноч на 16 кастрычніка амерыканскія самалёты нанеслі ўдары па навалы баевікоў «Ісламскай дзяржавы» і іх тэхніцы на ўсходзе горада, а на працягу дня 16 кастрычніка курды змаглі выбіць байцоў ІД з цэнтральных і шэрагу ўсходніх кварталаў. Ісламісты панеслі цяжкія страты. Такім чынам, курдскае апалчэнне вызваліла больш за палову горада^[25].

19 кастрычніка ў выніку авіяўдару быў знішчаны будынак, у якім праходзіла сустрэча рэгіянальных лідараў ІДІЛ, у выніку чаго загінула каля 30 баевікоў, у тым ліку як мінімум некалькі палявых камандзіраў. Па словах курдаў, групоўка адступіла з горада, але даволі вялікая колькасць баевікоў ўсе яшчэ знаходзілася ў пакінутых будынках на ўскраінах Кабані, і ў цэлым да 20% тэрыторыі горада ўсё яшчэ знаходзіліся пад іх кантролем. Сярод забітых байцоў былі грамадзяне Туніса, Марока, Саудаўскай Аравіі, а таксама сірыйцы. SOHR назвала наступныя лічбы страт за ўвесь час супрацьстаяння: 374 ІДІЛ, 258+ YPG, 20 мірных жыхароў-курдаў і 9 сірыйцаў-арабаў^[26].

Раніцай 20 кастрычніка пры дапамозе самалётаў ВПС ЗША сюды было дастаўлена 24 тоны ваенных і гуманітарных грузаў ад Патрыятычнага саюза Курдыстана^[27]. Тым часам у якасці добраахвотнікаў да атрадам YPG далучыліся байкеры з Еўропы, у тым ліку грамадзяне Германіі і Нідэрландаў^[28]. 21 кастрычніка на Youtube з’явіўся відэазапіс, з якой стала зразумела, што як мінімум частка ваеннага грузу, які прызначаўся курдаў, трапіў у рукі ісламістаў^[29].

31 кастрычніка ў горад прыйшлі першыя падмацаванні з Іракскага Курдыстана — больш чым тузін грузавікоў з цяжкім узбраеннем і боепрыпасамі і каля 150 байцоў Пешмергі. Гэта быў першы выпадак, калі турэцкія ўлады дазволілі праход падмацаванняў у Кабані па сваёй тэрыторыі^[30]. Да 3 лістапада аб’яднаныя сілы курдаў змаглі вярнуць пад свой кантроль 4 вёскі на захадзе ад горада^[31]. 11 лістапада Саліх Муслім на мітынгу ў Парыжы заявіў, што Айн-эль-Араб будзе цалкам вызвалены ў самы блізкі час, але задачу курдаў ўскладняе той факт, што баевікі ІД пры адступленні мінуюць будынкі. Па словах Нарынэ Афрын (камандуючы атрадамі YPJ у Кабані), ісламісты адступілі з яшчэ некалькіх вуліц. Акрамя таго, пры адступленні яны ўзарвалі мячэць Рашад, якая меркавана служыла іх штабам^[32]. На наступны дзень, па звестках ад SOHR, сіламі YPG быў перакрыты асноўны шлях забеспячэння баевікоў ІД у Кабані^[33].

Да канца дня 18 лістапада курды змаглі аднавіць кантроль над цэнтрам, захапіўшы 6 будынкаў (у тым ліку вялікі склад з боепрыпасамі) і знішчыўшы 13 баевікоў ІД. У агульнай складанасці страты ісламістаў у розных частках горада за гэты дзень склалі да 30 чалавек^[34].

24 лістапада, па звестках ад SOHR, у выніку наступлення на плошчу з урадавымі будынкамі курды вярнулі пад свой кантроль будынак культурнага цэнтра. Акрамя таго, самалёты кааліцыі нанеслі 5 удараў па пазіцыях ІД на ўсход ад горада. У цэлым страты ІД склалі не менш за 18 баевікоў, меліся страты і з боку YPG^[35]. Паводле прэс-рэлізу YPG ад 26 лістапада, сілы ІД атрымалі падмацаванні з Ракі і Тэль-Аб’яда, але ім не ўдалося спыніць наступленне курдаў. Al-Arabiya TV сцвярджала, што на той момант пад кантролем YPG знаходзілася ўжо 90% плошчы горада.

1 снежня SOHR паведаміла аб вялікіх стратах з боку ІД (не менш за 50 баевікоў) у авіяўдарах і баёў з курдамі. Таксама паведамляецца пра 11 загінулых членах YPG^[36]. На наступны дзень тая жа крыніца паведаміла, што YPG працягнулі наступленні на поўдні горада, заняўшы адзін з раёнаў, які да гэтага знаходзіўся пад кантролем ІД, адначасна знішчыўшы 10 баевікоў гэтай арганізацыі^[37]. Да 13 снежня YPG удалося заняць пазіцыі на вуліцы Тармек^[38]. 15 снежня сутыкненні паміж YPG і ІД працягнуліся ўжо на дарозе, вядучай з Алепа ў Кабані; акрамя таго, інтэрвенты нанеслі не менш за 8 авіяўдараў па пазіцыях ІД^[39].

5 студзеня 2015 г. атрады YPG вызвалілі ад баевікоў ІД раён, у якім размяшчаліся будынкі мясцовага ўрада і сілавых структур. Былі ліквідаваны не менш за 14 ісламістаў, даных аб загінуўшых з боку курдаў няма^[40]. На наступны дзень самалёты міжнароднай кааліцыі нанеслі 8 удараў па пазіцыях ІД у ваколіцах Кабані, разбурыўшы 14 баявых пазіцый баевікоў і будынкаў, якія належалі ім^[41]. Па звестках ад SOHR, у гэты дзень у ходзе сутыкненняў ва ўсходніх раёнах Кабані загінула не менш за 24 баевікоў ІД, 7 курдаў і двое мясцовых жыхароў^[42].

У ноч з 7 на 8 студзеня курдаў удалося спыніць наступленне баевікоў ІД. Па дадзеных курдскага інфармацыйнага агенцтва PUKMEDIA, было знішчана 58 баевікоў ІД, з боку YPG сямёра забіта, яшчэ двое атрымалі раненні; курды па-ранейшаму кантралявалі 90% тэрыторыі горада^[43].

Вызваленне горада і яго ваколіц

26 студзеня, па паведамленні ад SOHR, курдам атрымалася ўсталяваць поўны кантроль над горадам. На думку прэс-сакратара Пентагона, бітва ўсё яшчэ працягвалася, і пра перамогу курдаў гаварыць пакуль рана, але «на дадзены момант у дружалюбных сіл ёсць імпульс». Паводле яго слоў, ЗША і саюзнікі нанеслі 25 студзеня 17 авіяўдараў па наваколлі Кабані^[44].

На 30 студзеня контрнаступленне курдаў працягвалася; ім удалося вярнуць пад свой кантроль 17 вёсак у ваколіцах горада^[45].

Пасля паразы ў Кабані баевікі ІД пачалі адступленне па ўсіх напрамках. Да 6 лютага 2015 года пад кантроль YPG перайшлі 65 вёсак і значныя тэрыторыі вакол Кабані. 10 лютага атрады YPG выйшлі да ракі Еўфрат, заняўшы ўжо 140 вёсак. Камандаванне курдаў тлумачыла такое хуткае адступленне ІД перакідкай сіл у раён горада Дэйр-эз-Зор, які знаходзіцца ў цэнтры нафтаноснага раёна і значна важней ў стратэгічным дачыненні, чым Кабані^[46].

На думку многіх СМІ, баі за Кабані мелі хутчэй сімвалічную мэту, чым стратэгічную — прынамсі для ІД^[46]. Няўдача пад Кабані стала, бадай, найбуйнейшым паразай для яе на пачатак 2015 г. асабліва ўлічваючы тое, што яшчэ ў кастрычніку 2014 г. баевікі заяўлялі аб узяцці горада, а ў баях за яго ўдзельнічалі адны з самых баяздольных падраздзяленняў ісламістаў, уключаючы замежных добраахвотнікаў^[47].

З курдскага ж боку баі за Кабані паспрыялі ўмацаванню сувязяў з ўмеранай часткай ССА^[48]. Важнасць Кабані, аднаго з найбуйнейшых гарадоў Сірыйскага Курдыстана, відавочна, але перамога далася курдам дарагой цаной — вялікая частка горада ў ходзе баёў была разбурана^[49]. У тым ліку былі разбураны ўсе тры шпіталі ў горадзе, міні-электрастанцыя і вадаправод. Сітуацыя пагаршалася тым, што многія бажанцы вярталіся ў горад з лагераў на тэрыторыі Турцыі, ствараючы дадатковую нагрузку на сацыяльныя службы^[50]. У цэлым бітва параўноўвалася ў курдскіх крыніцах са Сталінградскай бітвай, а сам горад па аналогіі са Сталінградам атрымаў мянушку «Кабаніград». Пры гэтым роля курдаў у вызваленні горада і наступным адступленні ІД вельмі слаба асвятлялася ў англамоўных СМІ ў параўнанні з падзеямі восені 2014 г., што выклікала здзіўленне ў курдскай грамадскасці^[46].

Турцыя таксама лічыцца ў нейкай меры прайграўшым бокам, хоць турэцкія вайскоўцы непасрэдна не ўдзельнічалі ў баях. Палітыка неўмяшання Турцыі ў канфлікт (а на думку курдаў — сакрэтнай падтрымкі ІД у канфлікце) сур’ёзна падарвала рэпутацыю ўрада Эрдагана як на міжнароднай арэне, так і ў курдскіх абласцях Турцыі^[51].

• Abdusamet Yigit, «Kobanî, Stalîngrada kurdan: berxwedana Kobanî ya dîrokî». Берлин, 2014. ISBN 978-3-9816686-7-4.

• До последнего курда. Lenta.ru, 22 октября 2014 г.
• Нефть важнее геноцида. Почему «Исламское государство» стремительно отступает в Сирии (нявызн.). lenta.ru (13 лютага 2015). Праверана 14 лютага 2015.