Галандская Ост-Індыя
Галандская Ост-Індыя (нідэрл.: Nederlands-Indië) — галандскія каланіяльныя ўладанні на астравах Малайскага архіпелага і ў заходняй частцы вострава Новая Гвінея. Утварылася ў 1800 годзе ў выніку нацыяналізацыі Галандскай Ост-Індскай кампаніі. Існавала да японскай акупацыі ў сакавіку 1942 года. У гутарковай мове і неафіцыйных дакументах часам называецца таксама Нідэрландская (ці Галандская) Індыя. Не варта блытаць яе з Галандскай Індыяй — галандскімі каланіяльнымі ўладаннямі на паўвостраве Індастан. Як і іншыя каланіяльныя ўтварэнні, Галандская Ост-Індыя стваралася ў вострай канкурэнтнай барацьбе як з мясцовымі дзяржаўнымі фарміраваннямі, так і з іншымі каланіяльнымі дзяржавамі (Вялікабрытаніяй, Партугаліяй, Францыяй, Іспаніяй). Доўгі час мела пераважна таласакратычны характар, уяўляючы сабой шэраг прыбярэжных факторый і фарпостаў, акружаных уладаннямі мясцовых малайскіх султанатаў. Заваяванні канца XIX — пачатку XX стагоддзяў, а таксама выкарыстанне механізмаў магутнай эканамічнай эксплуатацыі, дазволілі галандцам аб'яднаць большую частку архіпелага пад уладай сваёй кароны. Галандская Ост-Індыя з яе багатымі запасам нафты і іншых карысных выкапняў лічылася «жамчужынай у кароне галандскай каланіяльнай імперыі»[1].
| Калонія Нідэрландаў | |||||
| Галандская Ост-Індыя | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
.svg) | |||||
 > | |||||
| Сталіца | Батавія | ||||
| Мова(ы) | нідэрландская | ||||
| Афіцыйная мова | нідэрландская | ||||
| Грашовая адзінка | Гульдэн Нідэрландскай Індыі[d] | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Перадгісторыя
23 чэрвеня 1596 года ў порт Бантам прыбыла першая галандская гандлёвая экспедыцыя, капітан якой — Карнеліус Хутман. Галандцы ўсведамлялі патэнцыйную прыбытковасць гэтых тэрыторый. Пасля свайго першага паспяховага пранікнення галандскія камерсанты ствараюць цэлы шэраг кантор у розных гарадах і правінцыях Нідэрландаў. Гэтыя канторы былі звязаны з арміяй, флотам і буйным капіталам і выкарыстоўваліся для гандлю з краінамі Усходу, у прыватнасці з гэтым рэгіёнам. Ужо ў 1602 годзе яны аб'ядналіся ў Ост-Індскую кампанію, якая валодала досыць вялікім для тых часоў акцыянерным капіталам.
Агульная храналогія
- 1602—1800: кампанія вядзе ваенна-гандлёвыя аперацыі ў гэтым рэгіёне. Хоць уласна тэрытарыяльныя прырашчэнні малаважныя, галандскі флот цалкам кантралюе міжастраўныя воды і асноўныя порты, выцясняючы англічан і партугальцаў.
- 1800—1942: інтэнсіўная тэрытарыяльная анексія, доўгія і кровапралітныя каланіяльныя войны з мясцовым насельніцтвам і іншымі еўрапейскімі дзяржавамі.
- 1859: галандская анексія 2/3 тэрыторыі Партугальскай Інданезіі, за выключэннем рэгіёна Усходні Тымор.
- 1942—1945: Японская акупацыя Інданезіі.
- 1945—1949: Вайна за незалежнасць Інданезіі.
- 1962: анексія інданезійцамі апошняй галандскай тэрыторыі — Нідэрландскай Новай Гвінеі.
Заснаванне
Падчас напалеонаўскіх войнаў тэрыторыя самой Галандыі была захоплена Францыяй, і ўсе галандскія калоніі аўтаматычна сталі французскімі. У выніку ў 1808—1811 гадах калоніяй кіраваў французскі генерал-губернатар. У 1811—1816 гадах у час Напалеонаўскіх войнаў тэрыторыя Галандскай Ост-Індыі была захоплена Англіяй, якая асцерагалася ўмацавання Францыі (да гэтага часу Вялікабрытанія ўжо таксама паспела акупіраваць і Капскую калонію, найважнейшае гандлёвае звяно паміж Нідэрландамі і Інданезіяй). Магутнасць галандскай каланіяльнай імперыі была падарвана, аднак Англіі патрэбен быў пратэстанцкі саюзнік у барацьбе з каталіцкімі каланіяльнымі дзяржавамі: Францыяй, Іспаніяй і Партугаліяй. Таму ў 1824 годзе акупаваная тэрыторыя была вернута Галандыі паводле англа-галандскага пагаднення ў абмен на галандскія каланіяльныя ўладанні ў Індыі. Акрамя таго, да Англіі перайшоў паўвостраў Малака. Граніца, якая ўтварылася паміж Брытанскай Малаяй і Галандскай Ост-Індыяй, дагэтуль застаецца падзяляе Малайзію і Інданезію.
Тэрытарыяльная экспансія
Сталіцай Галандскай Ост-Індыі была Батавія, цяпер Джакарта — сталіца Інданезіі. Хоць востраў Ява кантраляваўся Галандскай Ост-Індскай кампаніяй і галандскай каланіяльнай адміністрацыяй на працягу 350 гадоў, з часоў Куна, поўны кантроль над большай часткай Галандскай Ост-Індыі, уключаючы астравы Барнеа, Ламбок і заходнюю частку Новай Гвінеі, быў усталяваны толькі ў пачатку XX стагоддзя[2].
Ісламскае супраціўленне
Карэннае насельніцтва Інданезіі, якое абапіралася на ўнутраную ўстойлівасць ісламскіх інстытутаў, аказвала значнае супраціўленне Галандскай Ост-Індскай кампаніі, а затым і галандскай каланіяльнай адміністрацыі, што саслабляла галандскі кантроль і звязвала яго ўзброеныя сілы[3]. Самымі працяглымі канфліктамі былі вайна Падры на Суматры, Яванская вайна і крывавая трыццацігадовая вайна ў султанаце Ачэх (паўночна-заходняя частка Суматры), якая доўжылася з 1873 па 1908 гады. У 1846 і 1849 гадах галандцы распачалі няўдалыя спробы заваяваць востраў Балі, які скарыўся толькі ў 1906 годзе. Тубыльцы Заходняга Папуа і большасці ўнутраных горных раёнаў скарыліся толькі ў 1920-х гадах. Значнай праблемай для галандцаў было таксама даволі пашыранае пірацтва ў гэтых водах (малайскае, кітайскае, арабскае, еўрапейскае), якое працягвалася да сярэдзіны XIX ст.[2]
У 1904 — 1909 гадах у часы кіравання генерал-губернатара Дж. Б. ван Хетца ўлада галандскай каланіяльнай адміністрацыі распаўсюдзілася на ўсю тэрыторыю Галандскай Ост-Індыі, заклаўшы, такім чынам, асновы сучаснай інданезійскай дзяржавы[4]. Паўднёва-Заходні Сулавесі быў заняты ў 1905—1906 гадах, востраў Балі ў 1906 годзе і заходняя частка вострава Новая Гвінея ў 1920 годзе.
Падзенне Галандскай Ост-Індыі
10 студзеня 1942 года Японія, якая мела патрэбу ў карысных выкапнях (у першую чаргу ў нафце), на якія была багатая Галандская Ост-Індыя, абвясціла вайну каралеўству Нідэрланды. Падчас Аперацыі ў Галандскай Ост-Індыі тэрыторыя калоніі да сакавіка 1942 года была цалкам захоплена японскімі войскамі.
Падзенне Галандскай Ост-Індыі азначала і заход галандскай каланіяльнай імперыі. Ужо 17 жніўня 1945 года, пасля вызвалення ад Японіі была абвешчана Рэспубліка Інданезія, якую Галандыя прызнала ў 1949 годзе пасля заканчэння вайны за незалежнасць Інданезіі.
Гл. таксама
- Інданезія
- Гісторыя Інданезіі
- Партугальская Інданезія
Зноскі
Спасылкі
- Інданезія ў ВСЭ(недаступная спасылка)
- Bosma, Ulbe: ‘’Emigration: Colonial circuits between Europe and Asia in the 19th and early 20th century’’, EGO - Europäische Geschichte Online Майнц: Institute of European History, 2011, проверено 18 мая 2011.