Канстытуцыя Мэйдзі
Канстыту́ція Вялі́кай Япо́нскай Імпе́рыі (яп.: 大日本帝国憲法, だいにほんていこくけんぽう, Dai-Nippon Teikoku Kenpō) — асноўны закон Японскай імперыі. Была абвешчана 11 лютага 1889 года. Дзейнічала з 29 лістапада 1890 года. Страціла сілу пасля 2 мая 1947 года ў сувязі з прыняццем новай Канстытуцыі Японіі 1947 года.
| канстытуцыя | |
| «Канстытуцыя Вялікай Японскай Імперыі» | |
| яп.: 大日本帝國憲法 | |
| Галіна права: | канстытуцыйнае права |
| Дзяржава: | Японская імперыя |
| Падпісанне: | імператарам Мэйдзі 11 лютага 1889 |
| Уступ у сілу: | 29 лістапада 1890 |
| Першая публікацыя: | «Кампо», 11 лютага 1889[1] |
| Страта сілы: | 3 мая 1947 |
| Месца захоўвання: | Нацыянальны архіў Японіі |
| Поўны тэкст у Вікікрыніцы?. | |
Працэс прыняцця
Пасля рэстаўрацыі Мэйдзі ў 1868 годзе Імператарскі ўрад Японіі, які паспяхова ліквідаваў папярэднюю сістэму ўлады сёгуната Такугава, апынуўся пад ціскам грамадскага Руху за свабоду і народныя правы, а таму пачаў схіляцца да стварэння агульнаяпонскай канстытуцыі. У 1876 годзе Палаце Старэйшын было даручана распрацаваць чарнавы праект асноўнага закона. Яна сфарміравала Камітэт даследавання Канстытуцыі, пазнаёмілася з асноўнымі законамі замежных дзяржаў і ў кастрычніку 1876 года прадставіла ўраду першы праект канстытуцыі, а ў 1878 годзе — другі. Абодва праекты былі распрацаваны пад уплывам дэмакратычнай канстытуцыі Бельгіі 1831 года і выклікалі жорсткую крытыку лідара японскай арыстакратыі Івакуры Тамомі. У 1880 годзе спецыялісты Палаты Старэйшын распрацавалі трэці праект японскай канстытуцыі, але і ён не быў ухвалены.
У канстытуцыйным працэсе прынялі таксама актыўны ўдзел звычайныя японцы, якія сталі складаць публічныя праекты асноўнага закона[2] і прадстаўляць іх ураду. Сярод такіх прац асаблівым радыкалізмам адзначыўся «Праект дзяржаўнай канстытуцыі Усходнеазійскай Вялікай Японіі»[3] аўтарства Уэкі Эморы, які прымусіў японскіх чыноўнікаў паскорыць прыняцце канстытуцыі і паабяцаць грамадскім дзеячам склікаць Усеяпонскі парламент пасля яе зацвярджэння.
У такіх умовах быў падрыхтаваны новы ўрадавы праект Асноўнага закона 1888 года. Яго аўтарам стаў першы прэм’ер-міністр Японіі Іта Хірабумі. Гэты палітык праходзіў стажыроўку ў Прусіі пад кіраўніцтвам юрыстаў Рудольфа фон Гнейста і Гюнтэра Штэйна і лічыў прускую мадэль канстытуцыйнай манархіі найбольш прыдатнай для японскай сістэмы ўлады. Пасля вяртання на радзіму, Іта, разам з Іноўе Кавасі і Канэка Кентара, падрыхтаваў у 1880 годзе першы канстытуцыйны праект, а ў 1888 годзе — заключны. Падрабязнасці напісання і рэдагавання гэтых прац не раскрываліся грамадскасці. Канчатковы праект Іта абмяркоўваўся ў Тайным савеце і быў зацверджаны Імператарам Японіі 11 лютага 1889 года як «Канстытуцыя Вялікай Японскай імперыі». Яна набыла моц з 29 лістапада 1890 года і дзейнічала без змяненняў да прыняцця новай Канстытуцыі Японіі ў 1947 годзе.
Структура і асаблівасці
Па змесце Канстытуцыя падзяляецца на ўласна Канстытуцыю Вялікай Японскай імперыі і Закон аб Імператарскім доме. Яна складаецца з Імператарскага прывілея, 7 параграфаў і 76 артыкулаў. Тэкст Канстытуцыі просты, невыразны і сітуатыўны, што дазваляла японскаму ўраду інтэрпрэтаваць яго па сваім меркаванні, у залежнасці ад абставін. Як і ў прускай мадэлі канстытуцыйнай манархіі, японская Канстытуцыя спалучала ў сабе ліберальна-дэмакратычныя каштоўнасці з абсалютнай уладай манарха, але таксама змяшчала арыгінальныя палажэнні аб боскасці прыроды Імператарскай улады, адлюстраваныя ў артыкулах 1 і 4, што надавала асноўнаму закону Японіі адценне тэакратычнасці.
Сярод дэмакратычных новаўвядзенняў Канстытуцыі былі скліканне Парламента для кантролю над урадам, увядзенне сістэмы міністраў-саветнікаў для прадухілення манархічнага аўтарытарызму, абвяшчэнне незалежнасці судовай улады і вызначэнне асноўных правоў грамадзян. У выніку Руху падтрымкі Канстытуцыі 1912–1913 гадоў, які ставіў на мэце абарону і захаванне гэтых палажэнняў, у міжваеннай Японіі атрымалі развіццё дэмакратычныя пераўтварэнні ў перыяд Тайсё, а таксама з’явіліся першыя шматпартыйныя Кабінеты міністраў.
Разам з гэтым носьбітам суверэнітэту Японіі і наглядчыкам, які меў права кіравання ўсімі сферамі жыцця краіны, абвяшчаўся Імператар Японіі. Выдадзеныя ім распараджэнні мелі сілу закона без адабрэння Парламента. Пры імператары былі створаны дарадчыя органы Тайны савет і Палата арыстакратыі, члены якіх удзельнічалі ў вырашэнні палітычных пытанняў, але не паддаваліся кантролю грамадзян Японіі. Кіраванне войскам таксама ўваходзіла ў фармальную кампетэнцыю Імператара, але фактычна было незалежным. Гэтыя палажэнні абумовілі недаразвітасць дэмакратычных інстытутаў Японіі і прывялі да ўзнікнення тэакратычна-мілітарысцкай дыктатуры ў 1930-я гады.
Зноскі
Літаратура
- Афіцыйны сайт Нацыянальнай парламенцкай бібліятэкі Японіі:
- Афіцыйны сайт Нацыянальнага архіву Японіі:
- (яп.) 伊藤博文 『帝国憲法皇室典範義解(недаступная спасылка) 』 国家学会、1889年（岩波文庫版『憲法義解』）